بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
و صلّي الله علي محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين
پاسخ روانشناسان به این ۱۳ پرسش چیست؟
روانشناسی و گرایش های آن، امروزه یکی از پرطرفدار ترین رشته های علوم انسانی در کشور هستند. گرایش های متعدد این علم در مراکز علمی و آموزشی، از دانشگاه ها و مراکز حوزوی بنیاد تا رسانه های جمعی، مجلات، شبکه های اجتماعی و غیره در گستره ی پژوهشی و ترویجی انتشار می یابند. عموم خانواده های چه متدین و چه غیر متدین در غالب مسائل مهم زندگی از ازدواج تا طلاق، تربیت فرزند تا شیوه تعامل با کهن سالان، از وسواس و استرس تا بی خوابی و افسردگی برای مشاوره به روانشناسان فراخوانده می شوند پس از همه روان شناسان سخت کوش سوال می کنم:
۱- دین اسلام به همراه توصیه های اخلاقی، فقهی و عرفانی به معرفی الگوهای عملی و کامل خود می پردازد. به صورت واضح می خواهیم بدانیم که انسان طراز یا اسوه ی روانشناسان چه کسانی هستند. به عبارت ساده تر روانشناسان عزیزمان می خواهند شخصیت ما را شبیه به چه کسی بسازند؟ واتسون، فروید، اسکینر، ژان پیاژه یا ...؟
۲- مکاتب روانشناسی، دین را یک پدیده ی اجتماعی ساخته دست بشر می دانند یا برای آن جایگاه آسمانی قائل اند؟
۳- با توجه به این که علوم رفتاری، ظنّی هستند و قرآن مجید در آیه «إِنَّ الظَّنَّ لاَ یغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیئاً» مسلمانان را از تبعیت ظنون نهی می کند، التزام به این آموزه های کاربردی چه حجتی برای یک فرد مذهبی خواهند داشت؟
۴- اگر واقعیت را آنچه که هست و حقیقت را آنچه که باید باشد بدانیم، آنگاه سوالی که مطرح می شود این است که در نسبت حق و باطل که مهمترین دغدغه دینی را تشکیل می دهد، نسبت روانشناسی و گرایش های آن با حق و حقیقت چیست؟ و اساسا روانشناسی که در غالب موارد، به دنبال کشف رابطه بین متغیرها است، توانایی اظهار نظر درباره حق و حقیقت را دارد؟
۵- مبنای انسان شناسی مکاتب مطرح روانشناسی، همچون شناخت گرایی، رفتار گرایی و انسان گرایی که در دانشکده های روانشناسی کشورمان تدریس می شود، بر بنیان داروینیسم بنا شده است یا کریشینیسم؟
۶- در روش تحقیق علمی، گزاره هایی علمی خوانده می شوند که تکرار پذیر، مشاهده پذیر و آزمون پذیر باشند. سوالی که مطرح می شود این است که آیا همه یا حتی بخشی از گزاره های روانشناسی که در کتاب های درسی دانشگاه تدریس می شود، توسط دانشجو یا حتی اساتید ایشان مشاهده، تکرار یا آزموده شده است؟ و یا ایشان این گزاره ها را به عنوان نقل قول تاریخی آموخته و به آن ها اعتقاد خدشه ناپذیر پیدا کرده اند؟
۷- آیا مراد از "روان" همان "روح" است؟ اگر پاسخ منفی است که باید پرسید اساسا روانشناسان مطرح همچون فروید، ژان پیاژه و دیگران اعتقادی به حقیقت روح به عنوان اشرف مخلوقات دارند؟
۸- آیا اصطلاح "ذهن" که به کرّات در روانشناسی مورد استفاده قرار می گیرد، وجود عینی دارد یا خیالی؟ به عبارت دقیق تر بخشی از جسم است یا کارکردی از کارکردهای روح؟ در صورت جسمانی بودن، دقیقا محدوده فیزیکی آن کجاست؟ و اگر کارکردی از کارکرد روح است، چه معانی مترادفی در لغتنامه فارسی برای آن می توان یافت؟
۹- با توجه به تناقضات فراوان در بین مکاتب روانشناسی و اذعان به این نکته که روانشناسی همچون سایر علوم انسانی، علمی فرهنگی محسوب می شود و به کار بستن آن در جوامع مختلف، نتایج متنوع در پی خواهد داشت، چگونه یک دانشجوی کارشناسی می تواند از تلفیق این تناقضات و تفاوت ها به راهکار واحد رسیده و درمانگر موفقی برای یک مُراجع ایرانی باشد.
۱۰- آیا روانشناسان عزیز کشورمان به عنوان یک درمانگر، در مشکلات روزافزون دنیای معاصر، مشکلات شخصی، خانوادگی و اجتماعی کمتری دارند؟ و به عبارت صریح تر، طلاق، افسردگی، اعتماد به نفس و کج روی های اجتماعی به صورت معنا داری در بین آن ها در مقایسه با توده مردم متفاوت است. به عبارت دیگر معلومات ایشان شمشیر بذم است یا رزم؟
۱۱- موضع گیری علم روانشناسی در برابر رذائل اخلاقی مانند حرامخواری، رباخواری، اشتغال به لغو، لهو و غفلت که مورد نهی شدید دین مبین اسلام واقع شده اند تا چه میزان دغدغه مند است؟
۱۲- روانشناسان برای درمان بسیاری از مشکلات روانی، مراجعه کننده را وادار به اعتراف به اسرار و مشکلات و گناهان خود می کنند. با توجه به این که اعتراف به گناه از دیدگاه مسیحیت تحریف شده امری مقدس، اما از دیدگاه اسلام گناه مضاعفی محسوب می شود، مراجعه کننده متدیّن چه حجّت شرعی برای اعتراف دارد؟
۱۳- آیا تبدیل متغیرهای کیفی همچون هوش بهر، میزان استرس، هوش اجتماعی و ... به متغیر های کمّی که به دلیل ساده سازی آن ها در تفاهمات علمی صورت می گیرد، به تحریف واقعیت ها و یا فروکاست نمی انجامد؟
حجت الاسلام علی ارجمند عین الدین