به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ طی یک دهه اخیر، سرعت بازگشت به آموزه‌های طب سنتی در سطح جهان افزایش چشمگیری داشته است به‌گونه‌ای که در حال حاضر حتی بسیاری از کشورهایی که از عقبه تاریخی در حوزه طب سنتی (Traditional Medicine) برخوردار نبوده‌اند نیز با فهم و درک توانمندی‌‌های شگرف این طب در دو حوزه کلیدی "پیشگیری و درمان" برنامه‌ریزی‌های دقیق و اقدامات عملی گسترده‌ای برای وارد کردن اصول و مبانی طب سنتی در سیستم نظام رایج سلامت کشورشان به‌کار بسته‌اند و به‌صورت رسمی و جدی مقوله "طب مکمل" یا همان Alternative medicine را دستور کار خود قرار داده‌اند و البته از همین رهگذر به دستاوردهای چشمگیری در ارتقای سطح عمومی سلامت جامعه خود با اختصاص حداقل منابع مالی دست یافته‌اند.
از سویی حتی سازمان بهداشت جهانی نیز از کشورهای مختلف جهان بازگشت و احیای آموزه‌های طب سنتی را خواستار شده است.
اما یکی از معضلات اصلی و مسائل پرچالش نظام سلامت در هر کشوری، میزان تجویز و مصرف "داروهای شیمیایی" و هزینه‌‌هایی است که برای آن صورت می‌پذیرد؛ مصرف بالا و بی‌مورد داروهای شیمیایی و گرفتاری به فرهنگ بد تجویز بیش از حد داروهای شیمیایی به‌تنهایی می‌تواند سطح سلامت عمومی یک کشور را با خطر جدی مواجه کند.
بر همین اساس، اکثر کشورهای پیشرفته در حوزه نظام سلامت یکی از عمده‌ترین اقدامات خود را تلاش برای کاهش سرانه تجویز و مصرف دارو در کشور خود هدف‌گذاری کرده‌اند و از طریق اجرای طرح‌‌های دقیق و البته سخت‌گیرانه مانند پیاده‌سازی طرح "پزشک خانواده" به‌انحای مختلف در پی کاهش مصرف داروهای شیمیایی هستند.
اما یکی از راهکارهای عملیاتی و در دسترس برای هر کشوری برای رسیدن به هدف کاهش سرانه مصرف داروهای شیمیایی، ترویج، کشت و تولید "گیاهان دارویی" است.
"گیاهان دارویی" در بسیاری از موارد به‌راحتی قابلیت جایگزینی با داروهای شیمیایی را دارند و البته داروهای گیاهی تقریباً هیچ یک از مضرات و عوارض داروهایی شیمیایی را ندارند و در عین حال می‌توانند در درمان بسیاری از بیماریها، مؤثرتر نیز عمل کنند.
همین عوامل و محسنات باعث شده بسیاری از کشورها از جمله کشورهایی اروپایی در کشت، تولید و فرآوری گیاهان دارویی از یکدیگر پیشی بگیرند و به‌تبع آن، کنار درآمد سرشار ارزی از این طریق، سرانه مصرف گیاهان دارویی در کشور خود به‌جای داروهای شیمیایی را به‌طرزی چشمگیر افزایش دهند.
به‌طور نمونه بر اساس اعلام رسمی سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر میزان تجویز داروهای گیاهی در آلمان 77 درصد، در بلژیک و فرانسه 75 درصد و در انگلستان 74 درصد است.
از سوی دیگر تمرکز هر کشوری به‌روی صنعت گیاهان دارویی به‌راحتی می‌تواند ارزش افزوده بسیار کلان و درآمد ارزی هنگفتی را نصیب آن کشور و به‌صورت سکوی پرش بسیار بلندی برای اقتصاد آن کشور عمل کند.
به‌طور مثال وضعیت کشور آلمان در این زمینه بسیار قابل تأمل است؛ آلمان کشوری است که تقریباً از هیچ عقبه تاریخی قابل اتکایی در حوزه طب سنتی و به‌تبع آن گیاهان دارویی برخوردار نیست و به‌دلیل سردسیر بودن نیز در حوزه کشت و تولید گیاهان دارویی از مزیت نسبی و بالقوه‌ای برخوردار نیست.
اما این کشور با تدوین برنامه‌ای دقیق و منسجم و با تمرکز هدفمند بر مقوله گیاهان دارویی توانسته خود را به‌عنوان یکی از کشورهای قطب و قدرتمند در این حوزه و میان کشورهای اروپایی به‌ثبت برساند به‌گونه‌ای که در حال حاضر درآمد ارزی آلمان صرفاً از طریق فرآوری و تولید گیاهان دارویی بیش از دو برابر درآمد ارزی ایران از طریق فروش نفت خام است!
در همین زمینه، مجری طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی با تأکید بر اینکه اقتصاد گیاهان دارویی در دنیا به اقتصاد نوین و سریع‌الرشد لقب گرفته است، متذکر میشود: "کشورهای پیشرفته دنیا نظیر فرانسه، آلمان، کانادا، آمریکا و چین به‌سرعت در حال سرمایه‌گذاری روی این حوزه و حتی موج‌آفرینی حول آن هستند؛ در حال حاضر تِرند مالی آلمان از گیاهان دارویی به مرز 60 میلیارد یورو نزدیک میشود در حالی که درآمد کشور ما با وجود اقلیم و پتانسیلهای لازم در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی، تنها از بخش نفتی 32 میلیارد یورو است".
فقط توجه به درآمد ارزی آلمان از گیاهان دارویی کافیست تا به وضعیت وخیم صنعت گیاهان دارویی در کشور خودمان پی ببریم در حالی که اقلیم و خاک ایران یکی از بهترین خاستگاه‌های جهان در رشد و تکثیر گیاهان دارویی است و کشورمان قابلیت رشد و تولید 8هزار گونه گیاهان دارویی را دارد اما صرفاً 0.4 درصد (کمتر از یک درصد) از کل سهم تجارت جهانی در حوزه گیاهان دارویی مربوط به ایران است!
این وضعیت اسف‌بار در حالیست که کشورمان از طبی بسیار منحصربه‌فرد و توانمند به‌نام «طب ایرانی ــ اسلامی» و مستظهر به پیشینه تاریخی و بومی بسیار قوی با ذخایر عظیم گیاهان دارویی بومی نیز برخوردار بوده است یعنی مردم ایران به‌صورت سنتی و فرهنگی که ریشه در تاریخ چند هزار ساله خود دارد، تمایل و گرایش عمیقی به مصرف گیاهان دارویی داشته و دارند اما در حال حاضر کنار سهم نزدیک به صفر ایران در تولید و فرآوری گیاهان دارویی حتی سهم تجویز داروهای گیاهی در ایران نیز صرفاً 3 درصد است!
توجه به اظهارات "مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری" درباره وضعیت وخیم تولید گیاهان دارویی در ایران نیز بسیار قابل تأمل است: "تاکنون حدود 30 هزار گونه گیاهی در جهان شناخته شده که سهم ایران از این تعداد حدود 8000 گونه است البته کشور ما به‌تنهایی از کل اروپا تنوع گیاهی بیشتری دارد.
در حال حاضر حدود 2500 گونه گیاه دارویی در کشور شناسایی شده است در حالی که گیاهان دارویی یک‌سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را به خود اختصاص داده‌اند و سهم تجارت جهانی از محصولات گیاهی دارویی حدود 124 میلیارد دلار و سهم کشور ما از این میزان 440 میلیون دلار است که می‌توان گفت صرفاً 0٫4 درصد از کل سهم تجارت جهانی در حوزه گیاهان دارویی مربوط به کشور ما است! در برنامه ششم توسعه، اصلاح و احیای 9٫6 میلیون هکتار از رویشگاه‌های گیاهان مرتعی و دارویی و 100هزار هکتار کشت گیاهان دارویی پیش‌بینی شده است.
سرانه مصرف گیاهان دارویی در ایران حدود یک کیلوگرم گیاه خشک است یعنی در سال 83 هزار تن گیاه دارویی به‌ارزش 124 میلیارد تومان در کشور مصرف میشود در حالی که در اروپا این میزان تنها 900 گرم و در آمریکا 2500 گرم است؛ در سبد تولید دارو در کشورهای اروپایی سهم گیاهان دارویی حدود 71 درصد است؛ در کشور ما نیز بسیاری از گیاهان دارویی تولیدی به‌صورت خام صادر میشود و تکنولوژی فرآوری آن‌ها در داخل کشور محدود هستند.
در حال حاضر سطح زیر کشت گیاهان دارویی 179هزار هکتار با تولید حدود 124هزار تن گیاه به‌ارزش سالانه 186 میلیارد تومان است و پیش‌بینی میشود که تا سال 2050 گردش مالی تجارت جهانی گیاهان دارویی 5 تریلیون دلار در جهان باشد.
در حال حاضر در کشورمان با وجود 2500 گونه گیاه دارویی تنها روی 170 نوع داروی گیاهی سرمایه‌گذاری شده است و در بقیه آن‌ها یا گیاه اهلی نشده است یا اینکه هنوز وارد فرآیند توسعه وسیع نشده است".
در پایان باید گفت در صورتی که مسئولان دست‌اندرکار کشورمان در حوزه گیاهان دارویی صرفاً بخش بسیار کوچکی از ظرفیت عظیم کشورمان در این حوزه را به فعلیت برسانند و حداقل شرایط برای آموزش، کشت، فرآوری، بسته‌بندی، تجاری‌سازی و صادرات گیاهان دارویی در کشور فراهم شود، شاهد انقلابی بزرگ در دو حوزه کلان نظام سلامت و اقتصاد ملی خودمان خواهیم بود.
قطع به یقین تبدیل ایران به قطب تولید و صادرات گیاهان دارویی در سطح جهان به هیچ عنوان دور از دسترس نیست و ایران با توجه به عقبه تاریخی و فرهنگی خود در حوزه گیاهان دارویی می‌تواند با سرمایه‌گذاری حتی حداقلی و تدوین برنامه‌ای مدون و البته حمایت جدی از فعالان این حوزه با سرعتی مضاعف، عقب‌ماندگی گذشته خود در رقابت با کشورهای مطرح این حوزه را جبران کند و از همین رهگذر ضمن دست‌یابی به درآمد ارزی کلان بدون اتکا به نفت، جهشی چشمگیر نیز در شاخصه‌های سلامت عمومی خود از طریق جایگزینی داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی داشته باشد.
"مرکز پژوهشی متن"