بسم اللّه الرّحمن الرّحيم 

و صلّي الله علي محمّد و آله الطّاهرين  و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين 

محمد احمدی، کارشناسی ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین

زادگاه این میوه بسیار با ارزش که در3 جای قرآن کریم از آن نام برده شده است؛ ایران می باشد.امروز هم انار ایران جزء بهترین و باکیفیت ترین انارهای سراسر دنیا می باشد.در این مقاله به گوشه ای از خواص بی شمار آن می پردازیم.

نام عربی آن رمّان، نام انگلیسی آن pomegranate و نام علمی آن Punica granatum از تیره انار (punicaccea)می باشد.

در ابتدا باید بگوییم که سراسر پاییز، زیر سلطه این میوه بهشتی است که با معاونت انگور به جنگ همه ناتندرستی ها می رود.چرا که انار، تمامی اعضای بدن را تحت تأثیر خود قرار می دهد.اگر مصرف آن بطور روزانه (در فصل خود) ادامه یابد، خون را تا هضم چهارم تصفیه می کند و دستگاههای رئیسه و بعد از آن تمامی اندام ها و عروق و مفاصل و پوست را به شکل شگفت آوری سرزنده و جوان می کند.بنابراین راه را برای جذب داروهای مؤثره و شفابخش علیه تمامی سرطان ها باز می کند.

انار را بطور کلّی بر اساس مزه، به 3 نوع تقسیم بندی می کنند: شیرین، ترش، میخوش (ترش و شیرین)

همه انواع آن غذائیت کمی دارند؛ یعنی انرژی زیادی در بدن تولید نمی کنند.ولی خون تولیدی از آن ها صالح است.(به اصطلاح صالح الکیموس اند.) در واقع انار جزء غذاهای دوایی یا دواهای غذایی است.

انار شیرین: طبیعت آن سرد به اعتدال و تر در درجه اوّل است. همچنین دارای قوّت قابضه (گیرندگی) است. از سایر انواع آن لطیف تر است. برخی از خواص آن بدین قرارند:

مدرّ بول، نفّاخ [از این جهت باعث نعوظ در افراد گرم مزاج می شود.]، مفتّح [بازکننده انسدادها]، جالی، ملیّن طبع، منحدرکننده غذا از معده گرم مزاجان درصورت خوردن آن بعد از غذا [یعنی در افرادی که به کندی تخلیه معده مبتلا هستند، سبب تخلیه معده می گردد.]، تقویت کننده کبد و تصفیه کننده روح کبدی [در واقع از بهترین پاک کننده های کبدی به شمار می رود.]، رفع کننده خارش، نیکوکننده رنگ رخسار و....

- البته زیاده روی در مصرف آن، مُفسد غذا و مُرخی (سست کننده) معده است. مُصلحش نیز انار ترش و در سردمزاج ها، زنجبیل پرورده است.

ربّ انار شیرین: در افعال قوی تر از آب آن می باشد. و برای این که باعث اذیّت معده نشود، از مُصلح آن (مصطکی) باید استفاده نمود.

انار میخوش: در سردی و تری میل به اعتدال دارد. در افعال هم شبیه انار شیرین است. امّا در تسکین تیزی صفرا اثر بیشتری دارد؛ یعنی برای صفراوی مزاجان که گرمی و خشکی بر بدنشان غلبه دارد، مناسب تر می باشد.

انار ترش: در دوم سرد و خشک می باشد. قابض، مدرّ بول، مسکّن حرارت معده و غلیان خون [مفید برای افرادی که گرمای معده شان خیلی بالاست و غذاهای لطیف در بدن ایشان سریعاً تبدیل به دخانیّت می شود و غذاهای غلیظ و سنگین را به راحتی هضم می کنند.] و مانع سیلان مواد به معده [یعنی جلوگیری کننده از ریختن مواد از اعضای دیگر به معده] است.

برای برطرف کردن قی، خفقان حار(طپش قلب گرم)، ممانعت از صعود بخار غذا به سر (مثلاً در سردردهایی که بعد از غذاخوردن ایجاد می شود.) و رفع دخانیّت آن مفید است.

- امّا افراط در مصرف آن برای روده ها مضر بوده و باعث آسیب و خراش می گردد. (مخصوصاً کسانی که دچار التهاب و زخم معده و روده هستند، باید در مصرف آن احتیاط کنند.) همچنین در افراد سردمزاج می تواند باعث ضعف کبد و نیروی جنسی شود. مُصلحش نیز انار شیرین و زنجبیل پرورده است.

برخی از نکات و کاربردهای دارویی انار:

- نوشیدن آب انارین (یعنی دو نوع انار ترش و شیرین با هم) که با پیه داخلی آن گرفته باشند (به میزان 400-200 میلی لیتر) به همراه 90 گرم شکر: مسهل صفرا و مقوّی معده است. همچنین برای تب های صفراوی و یرقان و جرب و خارش مفید می باشد.

- و نیز می توان انار را با پوست و تخم آن در آب جوشاند تا کاملاً له شود و از آن فرآورده روی محل های جرب و خارش ضماد کرد.

- نسخه ای مجرّب برای درد سینه و سرفه: چون سر انار شیرین را سوراخ کرده و به دفعات تا وقتی که گنجایش داشته باشد، روغن بادام شیرین در آن ریخته و روی آتش گذارند تا روغن را جذب کند و به حدّی برسد که دیگر نتواند جذب کند؛ مکیدن آن جهت درد سینه و سرفه از مجرّبات حکماست.

- همچنین آشامیدن آب آن با شکر، نشاسته، صمغ عربی و روغن بادام (در حالت نیم گرم) همین اثر را دارد.

- خاصیت ضدسرطانی از طریق اثر روی ظرفیت آنتی اکسیدانی بدن: استرس اکسیداتیو که در اثر عدم تعادل بین تولید رادیکال های آزاد و سیستم دفاع آنتی اکسیدانی ایجاد می شود، در پاتوژنز بیماریهای مختلف نقش دارد. مواجهه با عواملی همچون آلاینده های محیطی، داروها، سموم کشاورزی، مواد نگهدارنده، امواج الکترومغناطیسی و...باعث افزایش تولید رادیکال های آزاد در بدن می شود. این رادیکال های آزاد در بروز بیش از 100 نوع بیماری ازجمله سرطان و دیابت نقش دارند. از آن جایی که انار حاوی صدها نوع آنتی اکسیدان مختلف است، مصرف آن می تواند توان دفاعی بدن علیه رادیکال های آزاد و نتیجتاً بیماریهای مختلف را بالا ببرد. همانطوری که در مطالعه ای که روی دختران 17-15 ساله شهر اراک انجام شد و مشاهده گردید که مصرف آب انار به مدّت 2 هفته و روزانه 100 میلی لیتر، باعث افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی سرم می گردد. (این اثر را به فلاونوئیدهای پلی فنولیک نسبت داده اند.)

- اثر مصرف آب انار بر فشار خون افراد مبتلا به دیابت نوع 2: در مطالعه ای که در این زمینه انجام شد، به مدّت 6 هفته با مقدار 200 میلی لیتر آب انار خالص بطور روزانه، مداخله انجام شد. در گروه مصرف کننده آب انار در مقایسه با گروه شاهد، کاهش معناداری در فشارخون سیستولی و دیاستولی مشاهده شد. در نتیجه می توان در این بیماران، برای پیشگیری از پرفشاری خون توصیه کرد.

- مکانیسم های احتمالی این اثر: اثر روی آنزیم مبدّل آنژیوتانسین(ACE)- آثر آنتی اکسیدانی و حفظ عملکرد اندوتلیوم عروق- اثر آنتی اکسیدان روی برداشت سوپراکسید و در نتیجه افزایش قابلیّت دسترسی به نیتریک اکساید (عامل گشادکننده عروق)- کاهش LDL اکسید شده سرم و.....

- نسخه ای برای ویار زنان باردار و اشتها به مواد غیر مغذّی (مثل گِل): هسته انار را در ماهی تابه تفت داده و پودر کنند (به شکل سویق) و از آن مصرف کنند. همچنین مصرف ربّ انار و بویژه ربّ انار ترش در این مورد مفید است.

- کوبیده دانه انار ترش با میزان مساوی مویز و یک پنجم آن زیره کرمانی جهت رفع قی و تقویت معده، مجرّب حکماست.

- برای بیماریهای زنان به عنوان شست وشو دهنده: از پوست، گل و غنچه انار استفاده می شود.

- خوردن انار با پوست میان دانه ها، معده را پاک، هوش را زیاد و نیروی جنسی را تقویت می کند.

- خوردن انار، کودکان را زودتر به سخن می آورد.

- آب آن سنگین تر از خوردن دانه های آن با هسته است؛ چون مغز دانه های آن کمی ملیّن است.

- بهترین زمان خوردن انار، صبح ناشتاست. (که در روایات هم بر آن تأکید شده است و برای مصرف 40 روزه آن در صبح ناشتا، اثراتی مترتّب است.) در موقع خوردن هم کمی گلپر به آن اضافه می کنند تا علاوه بر بوی مطبوع، به هضم آن کمک کند.

- ربّ انار بهترین چاشنی برای خورش بامیه، فسنجان، آش انار و... است.

- ربّ انار را با عسل مخلوط کنید: مصرف موضعی آن برای معالجه زخم بینی و بثورات پوستی مفید است.

- مضمضه و نگاه داشتن آب میوه ترش آن در دهان، برفک و جوش های دهان را پاک کرده و

لثه را محکم می کند.

- پوست انار: در نهایت قبض و بَرد است. به همین دلیل یک داروی مجفّف (خشک کننده) به حساب می آید.

- اگر پوست انار ترش را با مقدار مساوی مازو ساییده و در سرکه بجوشانند تا کاملاً له شده و رطوبتش از بین برود و سپس به اندازه دانه های فلفل از آن حب بسازند، 15 عدد از آن جهت رفع اسهال مزمن و خراشیدگی و زخم روده ها و مقعد مجرّب است.

- شستن مقعد با آب جوشانده پوست انار جهت قطع خون بواسیر و امراض مقعد مفید است.

- داروی ضد کِرم قوی: عصاره پوست درخت انار بخاطر داشتن آلکالوئید ایزوپله تیه رین، یک ضد کرم قوی به شمار می رود. همچنین ریشه انار خاصیت کرم کُشی بر ضد کرم کدو دارد.

- برای درمان کرم کدو: 60 گرم پوست ریشه تازه یا گرد خشک آن را با 750 میلی لیتر آب به مدّت 6 ساعت خیس کنید. آن را جوشانده تا حجم آب به نیم لیتر کاهش یابد. صاف کرده و سه قسمت کنید. هر قسمت را با فاصله 1.5 ساعته بنوشید. پس از 2 ساعت یک مسهل مانند روغن کرچک بخورید تا کرم دفع شود. (مقدار مصرف آن برای کودکان: 6/1 تا 3/1 بزرگسالان)

- گل انار هم جهت قطع خونریزی بن دندان و التیام جراحات و قلاع (جوش های دهان) کاربرد دارد.

- از گل های انار که در روغن کنجد جوشانده شود، پمادی به دست می آید که برای خارش ها و تحریک های پوستی از نوع اگزمای تر به کار برده می شود.

- برای کاهش گرمای اضافی کبد (سوء مزاج حار کبدی): ترکیبی از آبغوره و ربّ انار طبیعی را با نسبت 3 به 2 با هم مخلوط و روی شعله ملایم به مدّت یک دقیقه جوشانده و پس از سرد شدن در یخچال نگاه دارید. هرشب 2-1 قاشق غذاخوری از آن را در یک لیوان آب سرد مخلوط کرده و بنوشید. (مؤثر در انواع هپاتیت ها، پرفشاری خون، قندخون، کهیر، جوش های صورت و بسیاری از بیماریهای مربوط به غلبه صفرا. ضد انواع سرطان های دستگاه گوارش، تصلّب شرایین، دیابیطس حار و تصفیه کننده خون)

- داروی اشتهاآور: انگشت پیچ ساده انار (100 میلی لیتر آب انار ترش را با 75 گرم قند مخلوط کرده و روی شعله ملایم آنقدر بجوشانید تا غلیظ شود. بگذارید سرد شود و سپس به اندازه شکلات، تکه تکه کنید. روزانه بسته به نیاز، چندتا از آن را در دهان گذاشته و بمکید.) (به خصوص در بی اشتهایی های ناشی از سوء مزاج گرم معده و کبد مناسب است.)

منابع:

1. محمّد مؤمن حسینی، تحفه حکیم مؤمن، انتشارات سنایی، 1387.

2. ابوعلی سینا، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، انتشارات سروش، چاپ یازدهم، 1389.

3. فن پیشگیری و راز طول عمر، سیّد محمّد موسوی، انتشارات زعیم، چاپ اوّل، 1390.

4. ناصری، محسن، رضایی زاده، حسین، چوپانی، رسول، انوشیروانی، مجید، مروری بر کلیات طب سنتی ایران، مؤسسه نشر شهر، ویرایش دوم، چاپ سوم، 1390.

5. دکتر محمّد اقتدار حسین فاروقی، گیاهان در قرآن، ترجمه احمد نمائی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، 1387.

6. دکترسیّد علی اکبر هاشمی، سبک جدیدی از زندگی، انتشارات تک برگ، چاپ اوّل، بهار 1384.

7. ملک الأطبا میرزا محمدکاظم گیلانی، حفظ الصحه ناصری، تصحیح دکتر رسول چوپانی، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتی ایران(4)، انتشارات طب سنتی ایران، چاپ دوم، زمستان 1390. 

8. سیّد محمّد موسوی، درمان استسقاء، انتشارات مشعل، چاپ اوبل، 1387.

9. دکتر گیتی ستوده و همکاران، اثر مصرف آب انار بر فشارخون افراد مبتلا به دیابت نوع 2، مجلّه غدد درون ریز و متابولیسم ایران، دوره نهم، شماره 4، صص 405-399.

10. علی اکبر ملکی راد و همکاران، تأثیر عصاره آب انار بر استرس اکسیداتیو دختران 17-15 ساله شهر اراک، مجلّه دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، ویژه نامه طب تکمیلی، زمستان 1387، صص 49-44.