محمد احمدی، کارشناس ارشد تغذیه، مدیر کارگروه تغذیه انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
یکی از بیماری هایی که با فراگیر شدن سبک زندگی صنعتی جدید، شیوع آن درحال فزونی است؛ هموروئید (بواسیر) می باشد. قبل از این که اقدام به درمان های جرّاحی و برگشت پذیر رایج که آخرین مرحله درمان هستند «آخرُ الدَّواءِ الکَیّ» کنید؛ خوب است با نظریات حکمای ایرانی و اسلامی هم در این باب آشنا شوید.
اوّلاً برطبق دیدگاه حکمای ایرانی و اسلامی، بدن دارای قوّه ای به نام طبیعت مدبّره است که همواره حال آن را به صلاح و سلامت رهنمون می شود. سه عضو رئیسه یا اصلی در بدن وجود دارد که حفظ سلامت آنها در اولویت کاری طبیعت بدن است. وقتی حجم مواد زائد و سمّی در بدن زیاد شود و به سمت این اندام ها (مغز، قلب و کبد) رود؛ می تواند باعث بروز بیماری های گوناگون و خطرناک گردد. مثلاً ورود اخلاط غلیظ سوداوی به مغز زمینه ساز ایجاد مالیخولیا و جنون و خفقان می شود. بنابراین در صورت تولید چنین موادی در بدن و میل آن ها به سمت مغز، طبیعت مدبّره به مبارزه برخاسته و مواد زائد را به سمت اندام های کم اهمّیت تر مثل روده ها (برای دفع) ارسال می کند. پس ازهمین جاست که اگر پاکسازی بدن صورت نگیرد و فقط معلول ظاهری درنظر گرفته و جرّاحی انجام شود؛ باید منتظر عود مجدّد بیماری پس از مدّت کوتاهی بود!
- دو جمله از بیانات امام رضا- سلام الله علیه – از رساله ذهبیّه:
1. باید از خوردن همزمان تخم مرغ و ماهی پرهیز کنید؛ که اگر این دو با هم در معده جمع شوند، سبب ایجاد قولنج، ریاح(بادهای) بواسیر و درد دندان خواهند شد.
2. کسی که می خواهد از درد عضلات داخل لگن و اطراف مقعد در امان بوده و از عوارض و فشار بادهای بواسیر آسیبی نبیند، هفت عدد خرمای هیرون (برنی) را که در روغن گاو تفت داده میل نماید و به بیضه هایش روغن زنبق بمالد.
انواع بواسیر :
امّا در تعریف این بیماری در کتب معالجات پزشکی ایرانی، ذیل بیماری های مقعد دو نوع بواسیر مطرح شده است و گونه های مختلف آن ها بررسی شده است که نشان از اوج دقّت نظر حکماست:
نوع اوّل، همان بواسیر حقیقی است که تجمّع خون غلیظ سوداوی در رگ های مقعد، علّت ایجادکننده آن می باشد. خود این نوع به هفت شکل تقسیم بندی می شود:
1. مانند فلس ماهی
2. نخلی(مانند درخت خرما)
3. تینی(مانند دانه انجیر)
4. عنبی(مانند دانه انگور)
5. عدسی
6. ثؤلولی
7-مانند دانه توت.
هر کدام از این هفت شکل می تواند با ترشّح یا بدون ترشّح باشد. و البته نوعی که با ترشّح همراه است، درد کمتری دارد. (چون مادّه عامل بیماری که آزاردهنده است نیز خارج می شود.)
× در اینجا به بیماران، پزشکان و کسانی که در حیطه داروهای گیاهی فعّالیّت می کنند، یادآوری می کنیم که درمان شامل چند بخش است و مواردی که در ادامه می آید، باید دقیقاً اجرا شود تا روند درمان تکمیل شده و بهبودی حاصل گردد.
الف) پرهیزها:
1. غذاهای غلیظ و مغلّظ مولّد سودا و شور؛ مانند گوشت گاو، خرمای زیاد، بادنجان، عدس، گوشت شتر، مرغ پیر، ماهی نمک سود، شوید، شنبلیله و کلم
2. غذاهای مُحرق (سوزاننده) خون مانند ادویه جات؛ مگر به میزان کم در غذاها به عنوان مصلح
3. غذاهای تند و تیز مانند سیر، پیاز، خردل و فلفل
4. غذاهای ترش
5. لبنیات مانند شیر
6. شراب
7. سبزی های تند حاد
8. غذای شب (سنگین و بلافاصله خوابیدن)
9. نوشیدن آب سرد (و مایعات گازدار)
× توجّه شود که بسیاری از غذاهای امروزی مصداق بارز غذاهای غلیظ و مضرند و باید از آنها پرهیز شود، مانند فست-فودها، سوسیس و کالباس، غذاهای مانده و کنسروی و فریزری، سس مایونز، نوشابه و...
ب) توصیه ها:
1. اصلاح کبد، طحال و معده و تقویت معده و کبد و طحال با مواردی مانند بادام، فندق، پسته، انجیر و مویز (چون معده و کبد هستند که غذاهای مصرفی را تبدیل به اخلاط می کنند و حتی اگر غذا هم سالم و صالح باشد، ولی این اندام ها به خوبی وظایفشان را انجام ندهند؛ اخلاط ناپسندی تولید خواهد شد. طحال نیز وظیفه پاکسازی سودا را در بدن به عهده دارد.) (برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله سوء مزاج اندام ها از همین نویسنده در قسمت مزاج شناسی مراجعه کنید.)
2. تلیین طبیعت و رفع یبوست (برای آشنایی با علل ایجاد یبوست و راههای رفع آن به مقاله یبوست از همین نویسنده مراجعه کنید.)
3. استفاده از مغزهای مقوّی حرارت غریزی مانند نارگیل و مغزهای گرم مانند گردو و پسته کوهی
4. استفاده از غذاهای سریع الهضم کثیرالغذا مانند گوشت، زرده تخم مرغ، شوربای چرب، روغن کنجد و نخوداب
5. استفاده از غذاهای گرم و تر مولّد خون صالح مانند شوربای گوشت برّه
6. تلطیف غذا (یعنی پرخوری نکردن و کاهش حجم غذا و استفاده از غذاهای لطیف)
7. استفاده از روغن های مفید بواسیر مانند پیه کوهان شتر و شحم شتر
8. استفاده از مواد غذایی مناسب بواسیر مانند تره به شکل خاگینه تهیه شده از زرده تخم مرغ و تره و کمی پیاز (استفاده از تره در این بیماری بسیار مؤثّر است و به راحتی می توان با هر وعده یک مشت تره در کنار غذا مصرف کرد.)
ج) داروهای پاکسازی کننده اخلاط غلیظ سوداوی؛ مانند مطبوخ هلیله
× یکی از داروهای آبدست (ساده و کم عارضه) در این زمینه بسفایج است که در زیر نحوه استفاده از آن می آید:
در درمان بواسیر بخصوص وقتی با ورم و عفونت همراه است، 3 روز استفاده از بسفایج بسیار مؤثر است. ابتدا باید آن را برای مصرف آماده کرد. یکی یکی آن ها را شکسته و مغزهای سیاه و قهوه ای را دور ریخته و مغزهای به رنگ سبز پسته ای را نگاه می دارید که سالمند. رنگ زرد نیز سالم و قابل استفاده می باشد.
روز اوّل صبح ناشتا: 120 گرم بسفایج را با 4 لیوان آب بجوشانید تا 1 لیوان بماند. صاف کرده و وقتی هنوز داغ است، 3.5 گرم حلتیت یا سکبینج در آن حل کرده؛ بلافاصله میل نمایید.
روز دوم و سوم صبح ناشتا: 75 گرم بسفایج را با 4 لیوان آب بجوشانید تا 1 لیوان بماند. صاف کرده و وقتی هنوز داغ است، 3.5 گرم حلتیت یا سکبینج در آن حل کرده؛ بلافاصله میل نمایید.
ـاین دستور برای امراض مقعد، همچون اکسیر است.
- بیمار باید توجّه داشته باشد که ممکن است مزاج تا 8 بار در روز کار کند و نگران نباشد.
- اگر پس از 3 روز مصرف، همچنان زائده بواسیر باقی مانده باشد؛ دستور فوق را با 75 گرم بسفایج و بدون حلتیت یا سکبینج تا برطرف شدن زائده ادامه دهید.
د) ورزش کردن، ماساژ بدن و حمّام رفتن برای تحلیل مواد غلیظ بدن
ه) درصورت غلبه خون و تشخیص متخصّص، فصد و حجامت یا زالودرمانی از اندام تحتانی
بعد از اجرای این موارد و پاکسازی بدن، باید دید کدام یک از شرایط زیر وجود دارد و برطبق آن، ادامه درمان را تکمیل کرد:
1. اگر درد و اذیتی وجود ندارد، باید چیزی استفاده شود که زائده ها را خشک کرده و بریزاند.
2. اگر زائده ها ممتلی(پر) و همراه درد و سفت و ثابت است(هموروئید ترومبوزه)، چیزی باید مصرف شود که دهانه رگها را بگشاید و خون آزاد شود تا درد تسکین یابد.
3. اگر خون خروجی، زیاد و صاف و رقیق باشد و ضعف ایجاد شود، باید از بندآورنده های خون (قابضات) استفاده کرد؛ مانند غذاهایی که با سماق و غوره و انار درست می شوند.
4. اگر خون سیاه با حرارت زیاد در حال دفع است و خطر ایجاد ضعف وجود ندارد، نباید خون را حبس کرد, که این خونریزی امان از امراض سوداوی مانند مالیخولیا، خفقان، سردرد سوداوی، درد کلیه و رحم و ..... می باشد. لذاست که گفته اند خون بواسیر به منزله خون حیض می باشد که از چند بیماری امان می دهد و اگر بی وقت آن را بند بیاورند، به همان امراض مؤدّی (منتهی) شود.
× انواع حب، کپسول، معجون و پماد برای بواسیر تولید شده اند که نباید خودسرانه و بدون مشاوره با متخصّص مصرف شوند. برای تشخیص دقیق این موارد و درمان کامل به درمانگاههای تخصّصی پزشکی ایرانی مراجعه کنید. چون وظیفه پزشک است که تشخیص دهد باید از چه دارویی استفاده کنید.
ریاح بواسیر :
امّا نوع دوم، ریاح بواسیر است که علّت ایجاد آن، خلط سوداوی می باشد که به کلیّه می آید یا در آنجا ساخته می شود و با حرارت کلیه تبدیل به باد شده و چون غلیظ است؛ به تحلیل نمی رود و در نواحی کلیه، کمر، روده ها و بیضه ها می گردد. گاهی نیز به مفاصل می رود و باعث بروز صدای مفاصل در حین نشستن و برخاستن می شود.
درمان آن نیز پرهیز از غذاهای نفّاخ و استفاده از موارد بادشکن و ترکیب مدرّات با آنهاست تا اثرشان سریعاً به کلیه برسد. پاکسازی سودا با مطبوخ افتیمون و ماساژ و حمّام و ورزش ها برای تحلیل این مادّه غلیظ از دیگر اقدامات درمانی هستند.