بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
و صلّي الله علي محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين
چهارشنبه سوری و خردمندی!؟
نمادهایی برای فرهنگ
تاکنون شده است کسی بخواهد نشانه ها و نمادهای بی خردی خویشان خود را فریاد زند؟ اگر شما روزی به دانشگاه رفتید و دانستید هنگام کسوف و خسوف یعنی خورشیدگرفتگی و ماه گرفتگی چه اتفاقی می افتد و مثلا ماه مانع نور رسانی خورشید به زمین یا زمین مانع نوررسانی خورشید به ماه می شود، آیا این مطلب اثبات شده علمی را مبنای فکری و رفتاری خود قرار می دهید یا آن که می آیید به رهایی خورشید و ماه از چنگال اژدها و یا ماری عظیم، به طرف آسمان تیراندازی می کنید چنان که در گذشته در ایران انجام می شد ! و همانند آن در داستان های سرخ پوستی و تیراندازی خرگوش به سمت خورشید آمده است؟!
حال اگر شما بخواهید همان رسم گذشتگان و پیشینیان خود را اجرا کنید و برای رهایی خورشید و ماه تیراندازی کنید یا با سر و صدا و کوبیدن به طبل و مانند آن ها بخواهید اژدها را بترسانید ، کسانی که به شما می نگرند، آیا شما را آدمی خردمند و عاقل و عالم و دانا می دانند؟ یا آن که به حماقت و بی خردی و نادانی شما می نگرند و می خندند؟
قرآن به ما فرمان می دهد تا هر کاری را بر اساس عقل و خرد بسنجیم و سنت ها و آیین گذشتگان را بر اساس معیارهایی چون خرد و دانش و هدایت ارزیابی کرده و بر اساس آن امتیاز مثبت و ارزشی و یا منفی و ضد ارزشی بدهیم. حتی اگر نیازمند اصلاح است و با کوچک ترین اصلاحی می توان آن را ارزشی و مثبت کرد همان کار بکنیم.
قرآن چند معیار برای سنجش سنت ها و آیین هایی گذشتگان و پیشینیان داده است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به این سه معیار عقلانی و علمی و هدایتی بودن اشاره کرد.
عقلانی بودن: به این معنا که هر کاری باید در ترازوی عقل و خرد سنجیده شود و دانسته شود که آیا مفید و سازنده است یا نه؟ آیا برخاسته از عقلانیت نوری است یا برخاسته از سفاهت و حماقت ظلمانی است؛
علمی بودن: به این معنا که در چارچوب های تفکری و دانشی قرار می گیرد یا آن که از روی جهالت و نادانی به آن کار اقدام می شود؛
هدایتی بودن: از نظر قرآن ، آفرینش جهان و انسان برای هدف و غایتی است و کارهایی که انسان انجام می دهد باید در راستای همان اهداف آفرینش از جمله دست یابی به صفات کمالی خداوند از راه عبادت و کسب تقوا و علم یقینی شهودی (ذاریات، آیه 56؛ بقره، آیات 21 و 282 و آیات دیگر) باشد. پس اگر کاری بر خلاف این غایت و هدف است، کاری بیهوده است که هیچ هوده و هدفی در آن نیست.
خداوند در آیه 170 سوره بقره می فرماید:
وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَلاَ یَهْتَدُونَ؛
و چون به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل کرده است پیروى کنید» مىگویند: «نه، بلکه از چیزى که پدران خود را بر آن یافتهایم، پیروى مىکنیم.»
آیا هر چند پدرانشان چیزى را درک نمىکرده و به راه صواب نمىرفتهاند باز هم در خور پیروى هستند؟
در این آیه دو معیار خردمندانه و هدایت گرایانه بودن به خوبی بیان شده است. پس از نظر قرآن اگر آن چه به عنوان سنت و آیین بدان عادت کرده ایم اگر برخاسته از بی خردی و حماقت و یا سفاهت و سبک مغزی باشد یا هیچ هدف و غایت درست و مفیدی نداشته باشد، باید کنار گذاشته شود نه آن که آن رفتار بی خردانه و حماقت گونه پدران خود را هر سال تکرار کنیم و این گونه بخواهیم نماد بی خردی و حماقت و سفاهت پدران خود را جار زنیم و خودمان و اجداد و نیاکان خود را رسوا عام و خاص کنیم و مشهور به بی فرهنگی و بی خردی و حماقت و سفاهت شویم؟!
هم چنین خداوند در آیه دیگر می فرماید :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ شَیْئًا وَلاَ یَهْتَدُونَ؛
و چون به آنان گفته شود: «به سوى آنچه خدا نازل کرده و به سوى پیامبر [ش] بیایید»، مىگویند: «آنچه پدران خود را بر آن یافتهایم ما را بس است.»
آیا هر چند پدرانشان چیزى نمىدانسته و هدایت نیافته بودند؟(مائده ، آیه 104)
در این آیه نیز افزون بر معیار هدایت گرایانه بودن عمل، به علمی بودن آن توجه داده شده است. پس اگر بخواهیم مثلا چهارشنبه سوری را که نمادی از بی خردی و نادانی و بیهودگی نیاکان ما است را هر ساله تکرار کنیم، خودمان را به عنوان ملتی بی فرهنگ و بی خرد به جهانیان معرفی کرده ایم و دیگر آنان نیازی ندارند که بخواهند برای اثبات بی خردی و نادانی و حماقت و سفاهت ما دلیلی دیگر بجویند. بی گمان چهارشنبه سوری نمادی از گذشته ای است که باید آن را مخفی و نهان سازیم نه آن که خودمان را بدان رسوا عالم سازیم.
خلیل منصوری