بسمه تعالی
با توجه به نزدیک بودن ایام خاص حجامت در ماه رومی حزیران، چند نکته مهم را یادآوری می کنیم:
1- ماه حزیران ازجمله ماه های رومی است و ماه های رومی، مانند ماه های تقویم کشور خود ما، ماه هایی شمسی هستند ولذا در هر سال، این ماه، زمان ثابتی دارد.
2- سفارش به انجام حجامت در این ماه بر اساس حدیثی است که در کتاب مکارم الاخلاق از امام موسی کاظم یا امام هادی علیهما السّلام وارد شده است:
عَنْ أَبِي الْحَسَنِ علیه السّلام قَالَ: لَا تَدَعِ الْحِجَامَةَ فِي سَبْعٍ مِنْ حَزِيرَانَ فَإِنْ فَاتَكَ فَلِأَرْبَعَ عَشْرَةَ: از حجامت در روز هفتم حزیران فروگذار مکن؛ اگر نتوانستی، روز چهاردهم [حجامت کن]. (طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق - قم، چاپ: چهارم، 1412 ق / 1370 ش.)
مرحوم مجلسی در زاد المعاد روایتی مشابه را از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند که مضمون آن با روایت مکارم الاخلاق کمی تفاوت دارد:
وَ رُوِيَ عَنِ الْإِمَامِ الصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلَامُ: احْتَجِمْ فِي السَّابِعِ مِنْ حَزِيرَانَ، فَإِنْ لَمْ يَتَيَسَّرْ فَفِي الرَّابِعِ عَشَرَ: در روز هفتم حزیران حجامت کن و اگر امکان پذیر نشد؛ روز چهاردهم [حجامت کن]. ( مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، زاد المعاد - مفتاح الجنان، بيروت، چاپ: اول، 1423 ق.، ص331)
از آن جا که مرحوم مجلسی در بحارالانوار فقط روایت مکارم الاخلاق را آورده اند؛ احتمالا نقل زاد المعاد هم همان نقل مکارم الاخلاق است.
3- در مورد این روایت چند نکته قابل ذکر است:
الف- هر دو روایت در کتاب های مکارم الاخلاق و زاد المعاد سند ندارند و از نظر مضمون نیز، روایت، شاهدی ندارد؛ هرچند به صرف نبود سند و غرابت متن روایت نمی توان مضمون روایت را انکار کرد.
ب- از آنجا که در تطبیق ماه های رومی در زمان اهل بیت علیهم السّلام و همچنین در مورد ماه های باستانی اختلافات فراوانی وجود دارد، به هیچ وجه نمی توان آنچه که در تقویم های نجومی فعلی وجود دارد را معتبر شمرد.
مرحوم مجلسی هم بحث مفصلی در این زمینه دارند که چون بارها در نحوه کبیسه گیری تغییرات قابل توجهی در زیج های مختلف صورت گرفته معلوم نیست ماه های شمسی و رومی وارده در روایات با آنچه امروزه مرسوم است تطابق داشته باشد.
مثلا امروزه در برخی از کشورها حزیران را مطابق ژوئن می دانند بنابراین حزیران 10 روز جلو می افتد یا برخی نیسان را مطابق برج حمل قرار می دهند که در این صورت حزیران یک ماه زودتر خواهد بود و ....
با توجه به این امور نمی توانیم روایت را با هفتم حزیران فعلی به طور یقینی هم زمان قلمداد کنیم.
4- چنان که واضح است این حدیث بر اهمّیت انجام حجامت در یکی از این دو روز تأکید دارد ولی هیچ قرینه ای که نشان دهد این دو روز بهترین روزها برای انجام حجامت هستند در این حدیث وجود ندارد.
5- این که عدّه ای می گویند حجامت در این دو روز درمان بیماری های یک سال است و این گفته را به امام معصوم علیه السّلام نسبت می دهند خطاست؛ چنان که در متن روایت حزیران هم چنین نکته ای ذکر نشده است. طبق روایات شریف، حجامت در روزهای سه شنبه ای که مصادف با هفده یا نوزده یا بیست و یکم ماه های قمری هستند و نیز حجامت در اوّلین سه شنبه ماه آذار رومی دارای چنین خاصیتی است.
6- این حدیث، روز هفتم حزیران را به عنوان روز اصلی و روز چهاردهم را به عنوان جایگزین برای کسانی که موفق به حجامت در روز هفتم نشده اند معرّفی می کند. لذا توصیه یا اصرار به انجام حجامت در هر دو روز، بلاوجه و حتّی خطرناک است.
7- متن حدیث واضحاً می گوید که حجامت در یکی از این دو روز باید انجام شود. لذا اعلام هفته حزیران بر خلاف نصّ حدیث و بدعتی ناصواب است.
8- متأسّفانه عدّه ای پا را فراتر از این گذاشته ماه حزیران را به عنوان ماه انجام حجامت معرّفی می کنند که این هم نادرست است.
9- تبلیغات بسیاری در فضای مجازی وجود دارد مبنی بر این که حجامت در این روزها مستحبّ است. اگر منظور از مستحب بودن حجامت در این دو روز این باشد که طبق سفارش امام معصوم علیه السلام، انجام حجامت در یکی از این دو روز، با رعایت موارد علمی در مصادیق مختلف، کار خوبی است؛ این برداشت صحیح است امّا القای این معنا که به دلیل استحباب حجامت در این دو روز، همه مؤمنین، بدون توجّه به موارد و مسائل طبّی و شخصی، باید برای انجام آن شتاب کنند؛ صحیح نیست.
10- حتّی اگر اشکال مطرح شده در بند 3 در مورد تطبیق زمانی حزیران مذکور در حدیث هم بگذریم و بخواهیم تقاویم نجومی موجود را ملاک قرار دهیم؛ طبق بعضی تقاویم نجومی، روزهای هفتم و چهاردهم حزیران، مصادف با سی خرداد و شش تیر هستند و طبق برخی تقاویم دیگر، 29 خرداد و پنج تیر. با توجّه به این اختلاف نظر علمی بین منجّمین، پیشنهاد می شود اگر مؤمنین تصمیم به انجام حجامت حزیران دارند، رجاءً یکی از این روزها را برای انجام حجامت درنظر بگیرند.
11- تمام قواعد علمی و عملی مربوط به انجام حجامت، در این دو روز هم صادق است و مثلا کسی که چند روز قبل از آن حجامت کرده یا دچار ضعف و کم خونی است نمی تواند در این دو روز حجامت کند. تشخیص این موارد به عهده عالمان و مجرّبین طبّ سنّتی است و به استناد احادیث مزبور نمی توان توصیه عمومی به انجام حجامت نمود.
12- اقبال مردم به طبّ سنّتی و به ویژه حجامت به همراه برخی کج روی های همکاران این حوزه، راه را برای انتقاد دوستان و تعریض دشمنان فراهم نموده است. لذا به همکاران محترم توصیه می کنیم:
الف- به جای تبلیغ گسترده حجامت در ایّام حزیران، ایّام دیگری که در احادیث شریف ذکر شده و دارای سندیت قوی تر و توجیه علمی مناسب تری هستند را ملاک قرار دهند.
ب- به عزیزانی که قصد انجام حجامت در این روزها را دارند یادآوری کنند که هم استناد این احادیث به حضرات معصومین علیهم السلام قطعی نیست و هم تعیین دقیق روزهای مذکور در روایت ممکن نیست. لذا بهتر است هم حجامت کننده و هم حجامت شونده به نیت تقرّب و رجاءً اقدام به حجامت کنند.
ج- با برنامه ریزی و زمان بندی مناسب طوری عمل کنند که قواعد صحیح اجرای حجامت در این دو روز به خوبی رعایت شود و ازدحام مراجعین باعث نقض ملزومات علمی انجام حجامت و واجبات تکریم مراجعین نگردد.
د- همچنین پیشنهاد می کنیم پویشی فراگیر برای اختصاص قسمتی از درآمد حجامت در این دو روز برای امور خیر تشکیل شود؛ باشد که مایه برکت این مسیر در آینده گردد.
و آخر دعوانا ان الحمدلله ربّ العالمین
دکتر رضا منتظر، پزشک محقق و مدرس در طبّ اسلامی و طبّ ایرانی.
دکتر وحید علیان نژادی؛ دستیار تخصّصی طبّ سنّتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
محمد حسین ساعی فرد، پژوهشگر علوم اسلامی.