بسم الله الرّحمن الرّحيم
و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين
حرف زدن با یک نوجوان هوادار دوآتشه چگونه است؟/دلایل جذب بچه‌ها به گروه‌های هواداری
خبرگزاری فارس - سعیده اسدیان: هوادار، طرفدار، فن، حامی، کراش و واژه های جدید دیگر در سال های اخیر کنار نام افراد و گروه های مختلفی قرار گرفته و نوجوانان و جوانان زیادی با این ادبیات علاقه خود را به تیم و گروه هنری مورد علاقه یا بازیگر و خواننده محبوب شان نشان می دهند.
اگر در دهه 50، 60 و اوایل 70 این هواداری ها و علاقه مندی ها خود را به شکل پوستر در اتاق خواب یا یک پیراهن در تن نشان می داد طی سال های اخیر جای خود را به تغییر سبک زندگی، باورها و اعتقادات و حتی تغییر در شکل ظاهری نوجوان و جوانان داده تا جایی که دغدغه و نگرانی را در دل خانواده ها بیشتر کرده است.
اما آیا واقعاً برای جلوگیری از اثرات سوء این هواداری ها راهکاری وجود دارد؟ آیا صرفاً اعمال محدودیت می تواند راهگشا باشد یا باید با زبان و ادبیات نسل جدید یا آن ها وارد تعامل شد؟
در همین راستا با دکتر لیلا سلیقه دار، مشاور و جویشگر حوزه تعلیم و تربیت به گفت و گو نشستیم تا در خصوص پدیده هواداری و راهکارهای مناسب برای برخورد با هواداری های افراطی میان نوجوانان و جوانان گفت و گو کنیم.
در ادامه مشروح صحبت های خبرنگار فارس با دکتر لیلا سلیقه دار را می خوانید.
فارس: چرا در ایران بحث هوادارای از گروهای ورزشی و هنری و سلبریتی ها بروز شدیدی به خصوص در میان قشر نوجوان داشته است؟
سلیقه دار: در گذشته ادبیات هواداری مثلاً در مورد فوتبال در همان محل مسابقه باقی می ماند، یا در قلب و ذهن هوادار بود یا در نهایت اطرافیان نزدیک فرد اقدامات و رفتارهای هوادارانه اش را می دیدند اما امروزه و با گسترش فضای مجازی همه متوجه این هواداری ها می شوند.
همین امر هم باعث می شود که بر اساس شکل هواداری فرد مورد تشویق یا نقد قرار بگیرد و باعث شود تا ما با یک خلاء اساسی مواجه شویم و نیاز به کارشناسانی داشته باشیم که به طور مشخص رفتار و فرهنگ هواداری و مهم تر از آن ادبیات آن را مورد بررسی قرار دهند.
در واقع انگار که گسترش این هواداری های افراطی درحال تبدیل به علمی است که ضرورت شناخت آن بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.
فارس: بسیاری از خانواده ها نگرانی هایی درباره هواداری های افراطی دارند، مثلاً نمونه آن کی‌پاپ ها و اینکه می توانند چه تأثیری در تربیت فرزندانشان داشته باشند، خانواده ها چطور می توانند این دغدغه ها را مدیریت کنند؟
سلیقه دار: مدتی پیش با مراجعه کننده ای صحبت می کردم که می گفت نوجوانی در خانه دارم که طرفدار کی پاپ ها شده و این طرفداری تا جایی پیشرفته که ما خودمان هم بدون این که بفهمیم «کی پاپر» شده ایم. در واقع ناخواسته در محیطی قرار گرفتیم که مدام با صدای این گروه و تصاویرشان رو به رو بودیم و هرجا برنامه ای داشته باشد ما باید کنار بکشیم تا بچه ها برنامه مطلوب شان را تماشا کنند.
بنابراین این موضوع نشان می دهد که اگر مدیریتی در این میان نباشد خود خانواده هم ها به صورت کاملاٌ ناخودآگاه وارد این جریان می شوند.
اگر بخواهیم به صورت کلی بحث طرفداری را بررسی کنیم باید بدانیم که در هیچ دوره ای از دوره های مختلف که نوجوانی وجود داشته نمی توانیم دوره ای را پیدا کنیم که نوجوانی دنبال هواداری از فرد یا گروهی نبوده باشد، در واقع همیشه این هواداری ها وجود داشته اما الان شکل و شمایل آن تغییر کرده است.
فارس: آیا در زمان ما هم به این شدت بوده است؟
سلیقه دار: این نکته مهمی است، ما می گوییم این میزان شدت از کجا می آید چون در ایام قدیم هواداران به نصب 4 پوستر در اتاق خواب بسنده می کردند یا به دوستان شان می گفتند که من فلان فرد یا گروه را دوست دارم و از شدت علاقه لباس آن ها را خریده ام.
اما فضای مجازی با قدرتی که به فرد می دهد محدودیت ها را می شکند، یعنی وقتی دختر نوجوانی به تبعیت از سلبریتی مورد علاقه اش موهای سرش را می تراشد همه این حرکت را می بینند.
باید بدانیم که به صورت کلی رفتار هوادارنه، پیدا کردن الگو ، داشتن هیرو یا قهرمان در زندگی به ویژه در دوره نوجوانی و حتی جوانی جزو ویژگی های اجتناب ناپذیر و طبیعی در این دوره از زندگی است اما گاهی اوقات منِ مادر یا پدر فراموش می کنم که اصل داستان را نمی توانم پاک کنم و بخواهم که فرزندم از کسی تبعیت نکند و دوستش نداشته باشد.
حالا اگر خانواده ای صرفاً نگران است و می گوید با شنیدن اسم کشور کُره کهیر می زنم باید بداند که این نگرانی صرف راهکاری پیش رویش نمی گذارد، پس اگر خانواده ای نوجوان یا جوان دارند باید بدانند که بچه ها در این دوره به دلایل گوناگون علاقه دارند به دنبال سوپر قهرمان در زندگی شان باشند، آن ها را دوست داشته باشند و به گروه های هواداری بپیوندند.
فارس: پس باید چه کار کرد؟
سلیقه دار: اولین نکته مهم این است که مطابق روان شناسی رشد خانواده ها برخی ویژگی های طبیعی را بپذیرند و بدانند که با ممانعت کردن چیزی عوض نمی شود،چه آن دوره که پوستر اتاق پاره می کردند یا پروسه اخراج از مدرسه رخ می داد چه الان که می خواهند چیزی را در خانه ممنوع کنند.
ما باید در ابتدا زمینه ها و دلایل بروز این هواداری را بدانیم، یکی از آن ها احساس نیاز به قدرت است.
بچه ما احتیاج دارد که در موقعیت های مختلف احساس قدرت و آزادی عمل داشته باشد، چیزی که در فضای مجازی به دلیل سرکوب ها خود را به شکل شکستن چارچوب ها نشان می دهد، حالا اگر در قالب گروه های هواداری باشد که خیلی هم بیشتر لذت می برد.
دلیل دیگر هویت یابی است، هر بچه ای دوست دارد یک هویتی از خودش و یک هویت اجتماعی داشته باشد و زمانی که وارد گروهی مثل هواداری موسیقی می شود این هویت جمعی حالش را خوب می کند.
جنس نوجوانی شوق و هیجان است، به همین خاطر آن شوق و تعصب در کلام و رفتار در نوجوانی بیشتر بروز و ظهور دارد، مثلاً اگر هواداران برآشفته شوند واقعاً می توانند ویرانگر باشند، این قدرت از کجا می آید؟ از یک هیجان شدید! و زمانی که تأیید همسالان را می گیرد همه چیز برای یک اثرگذاری مهیا می شود.
فارس: چرا کی پاپ ها در ایران نسبت به سایر کشورها بیشتر مورد توجه قرار گرفتند؟
سلیقه دار: کره ای بودن خاستگاه دارد، وقتی خانواده ها مثلاً با فیلمی مثل جومونگ آشنا می شوند شب و روزشان را می گیرد و کاملاً با آن درگیر می شوند، در واقع این کره ای دوست بودن از سال ها قبل ریشه دوانده و حالا شاخ و برگ داده است.
اما اگر از این موضوع بگذریم باید دو نکته مهم را مدنظر قرار دهیم، اول اینکه نوجوانان و جوانان خیلی زیاد همزاد پنداری را دوست دارند، شما خیلی از خوانندگان یا بازیگران ایرانی خارج از کشور را دیده اید که هنجار شکنی و کج رفتاری در آن ها زیاد است اما با این حال خیلی ها آن ها را دنبال می کنند.
این از باب فرهیخته بودن آن افراد نیست که حجم زیادی دنبال کننده دارند، دلیلش این است که می‌گویند کاری که من به عنوان نوجوان نمی توانم انجام دهم او انجام می دهد و به همین جهت همزاد پنداری می کنند.
نکته دوم این است وقتی احساس می کنند در توان شان نیست یا قوانین اجازه نمی دهد و حس می کنند دیگری دارد به جای آن ها فریاد می زند پس هواداری می کنند و آن فریاد در هواداری شان دیده می شود.
شما بارها دیده اید نوجوان سراغ کسی می رود که ممکن است هنجارشکن باشد یا وقتی حرکات عجیب و غریب از سمت آدمی تحت عنوان فرد مشهور مثل سلبریتی ها زیاد می شود که با عقل آدم جور در نمی آید ناگهان تبدیل به یک چالش مجازی می شود که همه آن را انجام می دهند.
فارس: فریاد از گلوی دیگری ناشی از سرکوب جامعه است یا خانواده؟
سلیقه دار: هردو، من سالی نبوده که نوجوان مراجعه کننده دختر نداشته باشم که تمایل و اصرار به پسر شدن نداشته باشد، چون در وجود خودش حس می کند من محدودم و نمی توانم خیلی کارها را انجام بدهم و به همین دلیل یک جایی این سرکوب ها سر باز می کند که نمود آن در هواداری های افراطی خود را نشان می دهد.
خیلی اوقات حتی خود نوجوان می گوید من کار فلان سلبریتی را قبول ندارم اما چون جرأت داشته فریاد بزند من او را دنبال می کنم.
فارس: مثل اتفاقی که در مورد تتلو افتاد؟
سلیقه دار: دقیقاً، یا وقتی داریم راجع به تتلو حرف می زنیم وقتی در جلسات نقادی هستیم بچه ها آنقدر خودشان قشنگ رفتارهای این فرد را نقد می کنند که واقعاً تعجب برانگیز است اما در نهایت می گویند چون توانسته یک ساختار را بشکند او را دنبال می کنیم.
یکی از مراجعان من نوجوان ١٣-١٤ ساله ای دارد که تمام راه های دسترسی او به موسیقی و فیلم های کره ای را مسدود شده، خب این حرکت یک سرکوب است، آیا واقعاً باید جلوی این علاقه مندی را گرفت یا از طریق این علاقه مندی و شناخت آن خوراک مناسب برای نوجوان تهیه کرد؟ هیچ کس با محدود شدن رشد نمی کند.
فارس: خیلی اوقات بحث هواداری به سمتی می رود که نوجوان با یک رفتار یا گفتار هنرمند یا سلبریتی مورد علاقه اش نابود می شود و انگار بتی که از او ساخته شکسته شده، نمونه آن راه اندازی سایت شرط بندی از سوی یک از خواننده های ایرانی خارج از کشور که باعث شد بسیاری از فن پیج ها فعالیت شان را متوقف کنند.
سلیقه دار: باید دید من از چه چیزی در آن آدم خوشم آمده، این اولین سوالی است که وقتی با یک خانواده نگران مواجه می شوم به آنها می گویم، اینکه بدانند مثلاً در مورد کره ای ها فرزندشان از چه چیزی خوشش می آید، از مدل موهایشان، زیبایی شان یا قیافه های بامزه ای که دارند؟
البته این چیزی است که خود کره از سال ها قبل روی آن کار کرده که سادگی را در عین زیبایی ارائه دهد، ما باید برای کودک و نوجوان از همان اول جا بیندازیم که کسی در دنیا وجود ندارد که صدِ مطلق باشد.
ما آموزه های دینی خوبی در این زمینه داریم که متأسفانه در صندوق ها خاک می خورد، آموزه هایی که به ما می گوید هیچ مخلوقی صد و بی نقص نیست.
ما همیشه می گوییم اگر می خواهید فرزندتان یک الگوی ایده آل داشته باشد بیشتر باید با او در مورد علایق اش حرف بزنید، خیلی ها امید دارند نوجوانی بگذرد و این علایق از سر فرزندشان بیفتد، خب به جای این طرز تفکر با او حرف بزنید.
مثلاً وقتی موسیقی را گوش می دهد که شما علاقه ای به آن ندارد و حتی از شنیدن آن اذیت می شوید به جای اینکه بگویید «چه جوری صدای این را تحمل می کنی؟» بگویید «معنی شعری که می‌خواند چیست؟»
در واقع با ادبیات خودش با او وارد صحبت شوید، نوجوان وقتی می بیند اطرافیانش خواننده یا بازیگر مورد علاقه اش را می شناسند تمایل به گفت و گو پیدا می کند. احساس تان را به شکلی درست بیان کنید و احساس او را هم بشنوید تا از این طریق افکار نقادانه را در فرزندتان رشد دهید.
راجع به فیلم یا موسیقی مورد علاقه اش با او گفت و گو کنید تا از جوانب مختلف موضوع را یاد بگیرد و بررسی کند، همیشه این مشارکت، تعامل و گفت و های غیر مستقیم اثرگذارتر بوده است.
برای امتحان کردن این شیوه می توانید مثلاً وقتی می خواهید از یه رستوران غذا سفارش دهید بگویید من فلان غذای این رستوران را دوست دارم اما رنگ بندی دیوارها و محیط داخلی آن را نمی پسندم، فرزند شما از این طریق یاد می گیرد که قرار نیست ١٠٠ درصد چیزی را دوست داشته باشد.
بنابراین اولین و مهمترین نکته این است که نگران یک امر طبیعی نباشید، روی ریشه ها کار کنید و به او توانایی نقادی و جدا کردن مسائل از یکدیگر را بدهید و نکته مهم اینکه در بعضی گروه های هواداری با حضور بچه ها شرکت کنید، مثلاً باشگاه هواداران محیط زیست یا خیریه یا کارهای مثبت دیگر تا فرزندتان بداند که می تواند هواداری های مثبت و اثرگذاری هم داشته باشد.