بسم الله الرّحمن الرّحيم
و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين
کاهش نرخ فرزندآوری به سبب مشکلات فرهنگی
صالح قاسمی، پژوهشگر و جمعیت شناس در خصوص اینکه چه مسائلی موجب کاهش نرخ فرزندآوری و سالمندی جمعیت شده است، اظهار داشت: متأسفانه آمار و داده‌های جمعیتی صدای زنگ هشدارهای جمعیتی را به صدا درآوردند و باید بسیار جدی تر از آنچه که تصور میشود با موضوع روبه‌رو شد.
این پژوهشگر و جمعیت شناس افزود: در حال حاضر رکورد پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت کشور را ثبت کرده‌ایم که در طول تاریخ ایران بی سابقه است؛ امروز شاهد نرخ رشد ۰.۶ درصد هستیم و تا حدود ۱۵ سال آینده نرخ رشد صفر درصد را تجربه خواهیم کرد و پس از آن نرخ رشد منفی را خواهیم داشت، یعنی کاهش جمعیت کل کشور و این نرخ رشد کمتر از یک درصد در کشور که امروز ثبت شده بی سابقه است.
وی عنوان کرد: در حال حاضر نرخ باروری ۱/۶ فرزند به ازای هر زن است که در کلان شهرها کمتر از ۱/۵ فرزند است و در برخی شهرها به یک فرزند به ازای هر زن رسیده است که این آمار بسیار نگران کننده است که حاکی از ابعاد ابر بحران جمعیت دارد.
قاسمی با اشاره به اینکه موضوع سالمندی جمعیت هم به همین شکل است بیان کرد: حدود ۱۰/۵ درصد جمعیت کشور سالمند هستند و ما به سرعت به یکی از پیرترین کشورهای منطقه و تا سه دهه آینده به جمع کشورهای سالخورده جهان اضافه می‌شویم که خود پیامدهای سالخوردگی جمعیت بسیار جدی را به وجود خواهد آورد؛ پیامدهایی که در حوزه اقتصاد بیشترین تأثیر و بعضاً در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و امنیتی تأثیر زیادی خواهد داشت.
این پژوهشگر و جمعیت شناس در پاسخ به این سوال که چه مسائلی مانع فرزندآوری است، تصریح کرد: در بررسی موانع فرزند آوری به بیش از ۴۰ متغیر می‌رسیم که در تقسیم بندی کلان آنها به دو ریشه می‌رسیم که اولی مسئله سبک زندگی و فرهنگی است و دوم مسئله اقتصاد و موانع اقتصادی که پیش روی زوج‌های جوان است؛ البته برخلاف باور عمومی ن نقش عوامل فرهنگی، عمومی و اجتماعی از عوامل اقتصادی بیشتر است و در واقع سبک زندگی، عدم بهره‌مندی ارزش اجتماعی فرزند و فرزند را مترادف زحمت و مشقت دانستن سبب شده است که اقبال به فرزندآوری در زوج‌های جوان به شدت کاهش پیدا کند.
وی خاطرنشان کرد: اخیراً شاهد مراسم‌ها، سنن غیربومی و غیراسلامی هستیم که مانند قارچ سبز می‌شوند و از سبک زندگی غربی و اروپایی گرفته میشود که برای زوج‌های ما بسیار گران و محدودکننده هستند و سبب می‌شوند که پروسه فرزندآوری به لحاظ مالی، نگرشی و معنوی بسیار گران و پرهزینه باشد که افراد پس از یک بار تجربه آن اقدام به فرزند بعدی نمی‌کنند؛ لذا اصلی‌ترین موانع در حوزه کاهش فرزندآوری فرهنگ و سبک زندگی هستند اما موانع اقتصادی هم وجود دارد؛ موانعی که هزینه‌های بسیار بالای دوره بارداری و فرزندآوری را که بعضاً غیر علمی و ضروری هستند مانند غربالگری، هزینه‌های پس از تولد، هزینه‌های سنگین تأمین مایحتاج کودک و تحصیل فرزندان از جمله عوامل کاهش فرزندآوری هستند.
قاسمی اظهار کرد: مشکلات اقتصادی را هم در خصوص کاهش فرزندآوری نباید نادیده گرفت؛ در حال حاضر دنیا در بحث سیاست‌های جمعیتی رفع موانع فرهنگی و اقتصادی را در دستور کار قرار داده و هر دو را توأمان پیش برده است چراکه با هیچکدام به تنهایی به نتیجه نمی‌رسیم و برای هر دوی این موارد که از موانع و مشکلات پیش روی فرزند آوری هستند باید سیاست گذاری و قانون گذاری وجود داشته باشد.
این پژوهشگر و جمعیت شناس در خصوص طرح جوانی جمعیت عنوان کرد: این طرح قدمت زیادی دارد و در مجالس قبل با عنوان طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده پیگیری می‌شد اما با مخالفت سازمان برنامه و بودجه در دولت گذشته و با مخالفت رئیس جمهوری سیاست‌های جمعیتی اجرایی نشد و این طرح زمین گیر شد تا اینکه در مجلس سیزدهم طرح با عنوان طرح جوانی جمعیت پیگیری شد؛ این طرح دقیقاً در صدد همین دو موضوع است ابتدا رفع موانع اقتصادی و پس از آن رفع موانع نگرشی و فرهنگی را تحقق بخشد.
وی تصریح کرد: به نظرم این طرح در واقع یک قدم اول برای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت است؛ ایده آل نیست اما طرح مطلوب و قابل قبولی است که می‌تواند قدم اول باشد چراکه مسئله جمعیت ابعاد بسیار مختلف و گسترده‌ای دارد که در حوزه نظام برنامه‌ریزی کشور باید حضور داشته باشد.
قاسمی با اشاره به اینکه در طرح جوانی جمعیت به برخی از مسائل پرداخته نشده است بیان کرد: در این طرح به برخی از موارد پرداخته نشده است مثلاً موضوع مهاجرت، موضوع بسیار مهمی است که در این طرح دیده نشده است در حالی که بند ۱۱ سیاست‌های کلی جمعیت به این موضوع اختصاص دارد، مسئله الزامات زندگی خانواده‌هایی با سه یا چهار فرزند، در شهرسازی، صنایع خودرو، ساخت اماکن عمومی، سرویس‌های خدماتی و اجتماعی و به طور کلی مسئله فرزندآوری در روح حاکم بر کشور دیده شود اما حتماً قدم اول است و نیازمند قدم‌های دیگر هستیم.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه زمان بسیار کمی داریم و حداکثر ۸ تا ۱۰ سال وقت داریم که الگوی فرزندآوری را اصلاح کنیم، ساختارهای مدیریتی و جمعیتی را اصلاح کنیم لذا زمان برای از دست دادن نداریم و از شورای نگهبان می‌خواهیم که این طرح را زودتر به تصویب برساند و دولت با یک عزم ملی و جدی وارد اجرای این طرح شود من به این طرح بسیار خوشبین هستم و فکر میکنم قدم بسیار مفید و باارزشی است.
این پژوهشگر و جمعیت شناس در آخر تاکید کرد: اکیداً بر این باورم که منابع کافی برای مدیریت جمعیت موجود و البته بیشتر را داریم هم منابع طبیعی مثل آب و زیست بوم را داریم که متأسفانه اطلاعات غلطی در این مورد داده میشود و هم منابع اقتصادی مورد نیاز را داریم؛ نکته این است که متأسفانه در نظام برنامه‌ریزی کشور افراد ناکارآمدی و ضعف خودشان را در عدم مدیریت ساختارهای اقتصادی و تأمین منابع کشور به گردن جمعیت کشور می‌اندازد و این طور وانمود می‌کنند که منابع کافی نیست در حالی که تحقیقات چند ده ساله ما در این رابطه به وضوح این را تأیید میکند که هم به لحاظ منابع طبیعی و هم اقتصادی توان مدیریت جمعیت بیش از ۱۵۰ میلیون نفر را داشته و خواهیم داشت.