بسم الله الرّحمن الرّحيم
و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين
کاربر عزیز، از شما تقاضا داریم استفاده از این متن (مطالعه، ارسال و ...) را با تلاوت یک صلوات، (هدیه به ساحت قدسی مادر گرامی حضرت صاحب الامر (روحی فداه) و به نیت تعجیل در فرج ایشان) همراه کنید. خدایتان جزای خیر دهاد.
بازی های مناسب برای آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی
کودک، بسیاری از اصول ارزشمند اخلاقی و اجتماعی مثل کمک به دیگران، مشارکت، همدلی، بخشش، احترام گذاشتن، قناعت و. . . را هنگام بازی می آموزد. لذا این گونه موارد و مفاهیم انتزاعی مثل «خدا»، «مرگ»، «قیامت» و «کیفر و پاداش اعمال» را می توان در قالب بازی های نمایشی و داستان های کودکانه آموزش داد.
به عقیدۀ پژوهشگران غربی، مفاهیم دینی را می توان از طریق نقاشی، موسیقی، سرود و بازی های نمایشی به کودک آموخت؛ مثلاً وقتی به تقلید از پدر و مادر، نماز می خواند این عمل در نظرش یک بازی است. اگر والدین بعد از نماز با بوسیدن و در آغوش گرفتنش، این عمل را تقویت کنند، موجب می شود در آیندۀ نزدیک، به آسانی از نماز خواندن استقبال کند.
در ذیل برخی بازی هایی بیان می شود که با کمک آن ها، می توان کودکان را با آداب دینی و اسلام آشنا کرد:
1- قصه ای را حول محور احترام گذاشتن، کمک به مستمندان و سالمندان، نماز جماعت و. . . تعریف کرده، بعد با کودک نمایش آن داستان را اجرا کنید.
2- جهت آموزش پوشش و حجاب اسلامی نمایشی ترتیب دهید، که در آن از چادر استفاده شود؛ مثلاً طی بازی بگویید: «آفرین دخترم زود برو چادرم را بیار که دیر نشه» یا «چقدر با این روسری دوست داشتنی تر شدی».
3- برای آموزش اسراف نکردن می توانید بازی آشپزی خیالی را انجام دهید که در آن کودک و شما مشغول تمییز کردن نخود و لوبیا هستید در ضمن به او گوشزد کنید که «خوب مواظب باش همراه آشغال ها عدس و نخود را دور نریزی» یا «کشک ته شیشه نماند» یا «پیازها نسوزد». وقتی غذا پخته شد، با «بسم الله» شروع به خوردن کرده و در آخر، خدا را به خاطر نعمت هایش شکر کنید.
4- وقتی کودک را به پارک می برید و در صف سُرسُره یا تاب بازی قرار می گیرد به او آموزش دهید نوبت را رعایت کند و به خاطر این عمل او را تشویق نمایید.
5- برایش اشعاری با موضوع ادب، نظافت، سلام، کمک، نماز و. . . با آهنگی زیبا خوانده و از او بخواهید آن ها را حفظ کند.
6- با درست کردن کاردستی به کمک کودک، انواع آداب اجتماعی را می توان به او آموزش داد؛ مثلاً با مقوا یک چراغ راهنمایی و چند تابلوی راهنمایی رانندگی، درست کنید، با استفاده از چند ماشین کوچک، بازی رعایت قانون و مقررات و رعایت حق دیگران را که سفارش دین ماست به او یاد دهید.
7- صدای باد، باران، آبشار، پرندگان، حیوانات اهلی یا وحشی، رعد و برق، گریۀ نوزاد و. . . را تهیه کنید تا کودک آن ها را بشنود و تشخیص دهد. هم زمان با این بازی او را با نعمت های خدا آشنا کنید و فواید آن را در قالب جملاتی کوتاه بگویید.
8- برای آموزش توکل چون درک و فهم آن برای کودک، مشکل تر از نوجوانان است آن را در قالب داستان تعریف کنید و برای آموزش امیدواری از قصه، خاطره و نمایش کودکان بهره بگیرید. کودک، داستان ها و نمایش هایی را که از زبان حیوانات است بیشتر دوست دارد؛ استفاده از آن ها برای آموزش آداب بهتر خواهد بود، ولی نباید زیاد تکرار شود. بلکه مناسب تر است قصه را تعریف کنید و از کودک بخواهید آن را با اجرای نمایشی بیان کنید.
حتی می توان در بازی قایم باشک به جای گفتن: «ده، بیست، سی، چهل و. . . » از سوره های کوچک قرآن مثل توحید، ناس، فلق و. . . استفاده کنید. این عملکرد باعث می شود آموزش قرآن توأم با شادی و بازی باشد. لذا سریع تر یاد می گیرد و به آن ها رغبت نشان می دهد.
بنابر آنچه گفته شد با استفاده از بازی تقلیدی، سازنده، وانمودسازی و با قاعده و با اندکی صبر می توان به کودک آداب فردی، اجتماعی و دینی را آموزش داد. انتخاب اسباب بازی مناسب نیز به کودک فرصت می دهد تا جنبه های جسمی، روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی خود را تربیت کند؛ در صورتی که بی خطر، مقاوم، قابل حمل و متنوع باشد.
نکته هایی در انتخاب اسباب بازی
در نظر گرفتن نکته های ذیل جهت انتخاب اسباب بازی حائز اهمیّت است:
اسباب بازی باید متناسب با سن و هم آهنگ با توانایی ذهنی کودک باشد.
ساده بودن آن، تحرک ذهنی و قدرت ابتکارش را بیشتر خواهد کرد. گوناگونی و تنوعش؛ موجب رشد و شکوفایی استعدادهای مختلف می شود.
اگر اسباب بازی با رنگ متنوع و شاد یا نمادی از حیوان یا اشیاء و موجودات دیگر مثل: هواپیما، ماشین، وسایل منزل و. . . باشد؛ باعث پرورش و گسترش خیالات و تصورات کودک می گردد.
اسباب بازی باید با ارزش های فرهنگی جامعه هم خوانی داشته باشد، پس در انتخاب عروسک دقّت کرده، عروسکی با معیارهای اسلامی، انتخاب کنید؛ از آن جایی که کودک به سبب علاقه به عروسکش، در ظاهر از او تقلید می کند، اگر نیمه عریان و متناسب با فرهنگ غرب باشد، نباید انتظار داشته باشید در آینده، حجاب را به راحتی قبول کند.
از تماشای سی دی هایی با برنامه های پر زد و خورد، یا استفاده زیاد از اسباب بازی های جنگی مثل هفت تیر باید جلوگیری شود؛ به عقیدۀ نویسندۀ کتاب تغذیه و تربیت کودک این وسایل می تواند او را به انجام کارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه تشویق کند.
وی در این باره می گوید: اگر فرزند تقاضای تفنگ اسباب بازی کرد، می توانید با نرم خویی به او بگویید که دوست ندارید او را در این وضعیت و بازی ببینید گر چه غیر حقیقی است؛ زیرا در دنیای ما قتل و کشتار وجود دارد و ما باید بیش از هر چیزی دوستی و مدارا کردن با دیگران را بیاموزیم. من از تو می خواهم به جای تفنگ هدیه ای دیگر از من بخواهی. کودکان به خصوص پسران بیشتر به اسباب بازی های جنگی علاقه نشان می دهند و با منع کردن آن ها، نمی توان مدارا و دوستی را آموزش داد؛ بلکه باید در خرید آن ها دقت داشته و از زیاده روی اجتناب کرد. از طرفی، فیلم های خشن با حضور کودکان دیده نشود؛ هم چنین رفتار والدین کنترل شده و به دور از خشونت باشد.
بازی های رایانه ای مناسب می تواند باعث افزایش اعتماد به نفس، رشد خلاقیت و قوه تخیل کودک شده، زمینۀ مناسب برای یادگیری مطلوب را به وجود آورد، حس رقابت سالم و برتری جویی را در کودک پرورش دهد و باعث هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات کودک گردد.
البته این فواید در صورتی مشمول بازی رایانه ای می شود که تماشای بازی های خشن و کشت و کشتار کنترل شود. از طرفی، روزانه برای آن، زمان معین و محدودی در نظر گرفته شود؛ مثلاً روزی یک ساعت یا هفته ای سه یا چهار بار، زیرا اعتیاد به این بازی ها موجب چاقی، ضعف زودرس، کناره گیری از کتاب و سایر فعالیت های اجتماعی و بدنی شده و ضعف چشم و عصبی شدن کودک را به همراه داد.
امید است والدین با در نظر گرفتن نکته های ذکر شده و با استفاده از بازی ها و اسباب بازی های مناسب، فرزند خود را با ذوق و اشتیاق بیشتری به سمت رشد و معنویت و دین سوق دهند.