بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

و صلّي الله علي محمّد و آله الطّاهرين  و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين

خجسته باد و مبارک؛ قدوم ماه صیام

خداي تعالي را سپاسگزاريم كه بار ديگر ما را در آستانه درك شرف « ماه مبارك رمضان» قرار داد تا در پناه اين ايّام شريف، بار سنگين گناهان خويش را در جاري رحمت واسعه او، به مدد صلوة و صيام و در زلال استغفار فروشوييم.

 امام صادق علیه السّلام به واسطه پدرانشان، عليهم السّلام، از اميرالمؤمنين علیه السّلام نقل فرمودند: عَلَيْكُمْ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بِكَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَيُدْفَعُ عَنْكُمْ بِهِ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَى بِهِ ذُنُوبُكُمْ: بر شما باد در ماه رمضان به كثرت استغفار و دعا كه با دعا، بلا از شما دفع مي شود و با استغفار، گناهانتان محو مي گردد. [الأمالي للصدوق‏]

امّا جسم كه در مسير طاعت و عبادت، مَركب روح است، بايد به سلامت باشد تا هم حظّ خويش را از اين پرهيز يك ماهه، برگيرد و سلامتي اش افزون شود؛ و هم، ياريگر روح باشد در قيام به وظايف شرعي.

در واقع، روزه تمرینی است برای «نه» گفتن به خواهش های نامطلوب نفسانی و این نه گفتن هم باید در برابر خواهش های روحی نازیبا باشد (گناهان چشم و گوش و فکر و ...) و هم در برابر درخواست های جسمانی غلط (پرخوری، پرنوشی، پرخوابی و ...). به عبارت ساده تر، ماه صیام، دوره پرهیز و رژیم است، پرهیز روحی و جسمی....

اما متاسّفانه در عمل برای خیلی از ما اتفاقات دیگری می افتد؛ گذشته از این که به لحاظ روحی در این ماه پیشرفت می کنیم یا پسرفت، در بعد جسمانی، در طول ماه مبارک، بیشتر می خوریم، بیشتر می نوشیم، بیشتر می خوابیم و ....

به نظر می رسد که نکته های بدیهی در مورد ضرورت تقوای جسمی و روحی در ماه مبارک، نیاز به تذکّر مکرّر دارند تا تبدیل به رفتاری دائمی شوند. گفتار حاضر، كه بـه زبـاني سـاده و از منظر «طبّ اسلامي و طبّ سنّتي ايران» به رشته تحرير درآمده است، با این هدف و براي پاسخگويي به سؤالات عمده ای که در مورد مسائل بهداشتی و تغذیه ای  ماه مبارك، به ذهن روزه داران گرامي خطور مي كند تهیه شده است.

مزاج روزه داری

روزه، علی العموم باعث غلبه گرما و خشکی در بدن می شود و در واقع خلط صفرا را افزون می کند. این حرارت ایجاد شده، به تدریج در تمام عروق و منافذ بدن رسوب کرده اخلاط غلیظ و فاسد را سوزانده دفع می کند. روزه داری اگر با شرایط آن همراه باشد، بدن را پاکیزه و سبک می کند و حتی اثری عمیق تر از انواع درمان های پاک کننده مانند حجامت و فصد و خوردن مسهلات و ... دارد. گرمای ایجاد شده توسط روزه به قدری زیاد است که آب دهان روزه دار می تواند یک مار را از پای درآورد. بنابراین، روزه داری می تواند پیشگیری کننده و درمان کننده انواع بیماری ها باشد.

آیا گرفتن روزه های مستحبی فایده ای برای تحمل بهتر روزه ماه مبارک رمضان دارد؟

پاسخ این سؤال مثبت است. امّا تعداد روزهای آن بستگی به وضعیت جسمانی شخص دارد به این معنا که اگر شرایط بدنی او اقتضا می کند می تواند از ده روز قبل از ماه مبارک روزه داری را شروع کند تا هنگام حلول هلال این ماه شریف، روزه داری برایش امری عادی شده باشد. دیگران، به تناسب وضعیت جسمانی می توانند روزهای کمتری را روزه مستحبی بگیرند. اگر گرفتن روزه مستحبی برایتان ممکن نیست می توانید کم کم وعده ناهار را کم و کمتر کنید تا برای روزه داری آماده شوید.

نکته ای که نباید فراموش کنید آن است که در گرفتن روزه های مستحبی نباید احساساتی عمل کرد بلکه میزان روزه مستحبی قبل از ماه مبارک رمضان، باید به اندازه ای باشد که در اواخر ماه مبارک، روزه دار از روزه گرفتن خسته نشود؛ روزه داری که از روزه گرفتن خسته می شود و خواسته و ناخواسته آرزو دارد که ماه مبارک هرچه زودتر به پایان برسد؛ توفیق چندانی در درک فیوضات معنوی این ماه و به ویژه رحمت نازله در دهه آخر ماه نخواهد داشت.

چه كنم كه روزه برايم قابل تحمّل باشد و ضعف و گرسنگي بر من غلبه نكند؟

يكي از فلسفه هاي روزه داري، همدردي با بينوايان و نيز ياد نمودن از گرسنگي و تشنگي روز قيامت مي باشد. بنابراين، حدّ ميانه اي از تشنگي و گرسنگي را تحمّل نموده در پي آن نباشيد كه اصلا گرسنه يا تشنه نشويد.

اين دهان بستي دهاني باز شد
تا خورنده‌ی لقمه هاي راز شد

 
لب فرو بند از طعام و از شراب
سوی خوان آسمانی كن شتاب

گر تو اين انبان ز نان خالي كنی
پر ز گوهرهای اجلالي كنی

طفل جان از شير شيطان باز كن
بعد از آنش با ملك انباز كن

چند خوردي چرب و شيرين از طعام
امتحان كن چند روزي در صيام

چند شبها خواب را گشتي اسير
يك شبي بيدار شو دولت بگير(مثنوی معنوی- دفتر اوّل)

ولي ضعف بيش از حد كه طاقت انسان را طاق، و او را از روزه داري بيزار نمايد؛ مطلوب نيست. براي رفع اين مشكل به اين نكات توجّه كنيد:

1- مهمترين دليل احساس گرسنگي بيش از حد در طول روز، پرخوري سحر است، در واقع، ما از ترس گرسنگي، پرخوري مي كنيم و اين مسأله باعث ترشّح بيش از حدّ هورمون هاي كاهش دهنده قند خون و احساس ضعف و گرسنگي مي شود بنابراين به هنگام صرف سحري، رعايت اعتدال را بنماييد.

2- استفاده از خوراكي هايي مانند عسل، شربت عسل، انواع مغزها، جوانه ها، برگه ها، خشکبار خام، زیتون، خرما و ...، به ويژه در وعده سحر، به كاهش ضعف و گرسنگي طول روز كمك مي كند. اگر روزه دار عادت کند که در وعده سحر، خوردن غذای پخته را ترک کند و به مصرف این خوراکی ها بسنده کند؛ می تواند مطمئن باشد که ماه مبارک آسانی را در پیش رو خواهد داشت. البته می دانم که ممکن است به این راحتی ها به این توصیه اطمینان نکنید؛ خود من هم اوّلین بار  می ترسیدم به این کار اقدام کنم اما وقتی شروع کردم دیدم که راحت ترین روزه های این سالها را گرفتم. بنابراین به شما هم توصیه می کنم برای چند روز هم که شده این توصیه را تجربه کنید.

در این میان، شربت عسل جایگاه ویژه ای دارد. مقدار دلخواهي عسل را در آب حل كنيد (حدّاقل يك قاشق غذاخوري در يك ليوان آب). سپس مقداري آب ليموترش تازه (یا آب ليموی طبیعی) به آن اضافه و پس از خنك شدن آن در يخچال ( و نه خنك كردن آن با يخ) اين نوشيدني بسيار گوارا و لذيذ را به آرامي و جرعه جرعه ميل نماييد. آب ليموترش علاوه بر ايجاد طعمي بسيار دلنشين، داراي خواصّ دارويي فراواني بوده ضمن جلوگيري از ترش شدن شربت عسل، با ايجاد تعادل نسبي در طبع نوشيدني، باعث مي شود كه تقريبا تمامي افراد با هر مزاجي قادر به استفاده از اين نوشیدنی باشند.

توصيه ما به تمام روزه داران محترم آن است كه بین افطار تا سحر دو سه ليوان از اين شربت گوارا را نوش جان كنند؛ به ویژه افراد كم خون یا کسانی که سابقه ضعف و افت فشار با گرسنگی را دارند نباید از خوردن شربت عسل غافل شوند. اثر قوی این نوشیدنی بر پاکسازی کبد؛ باعث می شود مصرف آن، عملا تشنگی را نیز کاهش می دهد. اضافه کردن اندکی تخم شربتی (یا تخم ریحان یا تخم بالنگو یا فرنجمشک) این شربت را مطبوع تر و آثار درمانی آن را افزون می کند.

نکته: در روایات ما به مصرف شیرینی در وعده سحر تاکید شده است. علاوه بر عسل، از مصرف سایر شیرینی های طبیعی هم غافل نشوید.

پیشنهاد چند غذا برای سحری

پیشنهاد اول:

مویز + بادام شیرین + فندق.

ابتدا مویز را از هسته پاک کنید و سپس به همراه بادام درختی تازه مغز شده و فندق به عنوان سحری مصرف کنید. خوب جویدن بادام در این غذا اهمیت زیادی دارد.

مزایای این غذا: مویز دارای قند طبیعی بوده و بسیار مقوی است بنابراین از ضعف و خستگی و مشکلاتی مانند کاهش قند خون جلوگیری می کند. بادام نیز مقوی بوده و رطوبت مورد نیاز بدن را تامین می کند و باعث می شود تشنگی و عدم مصرف آب مشکلی برای بدن ایجاد ننماید.

طبع این غذا گرم است، بنابراین برای افراد سرد مزاج بسیار مناسب است. افراد با مزاج گرم بهتر است همراه این غذا اندکی سبزیجات سرد و رطوبت بخش مانند خرفه یا نوشیدنی های خنک مانند شربت خاکشی، عرق کاسنی-شاهتره و ... میل کنند.

پیشنهاد دوم:

ارده کنجد + شیره انگور.

مزایای این غذا: ارده غذای مقوی و بسیار مناسبی است و در کنار شیره انگور غذای کاملی محسوب می شود.

با توجه به طبع گرم این غذا، لازم است افراد گرم مزاج بعد مصرف آن یک نوشیدنی با طبع خنک مصرف کنند.

پیشنهاد سوم:

جوانه تازه گندم + مغز بادام خام + شربت عسل و میوه جات فصل

مزایای این غذا: جوانه گندم مقوی بوده و از ضعف و سستی بدن جلوگیری می کند. سایر مواد موجود در ترکیب نیز کمک زیادی به تامین نیاز بدن در طول روز کرده و نشاط را برای روزه دار به همراه می آورند.

پیشنهاد چهارم:

خورش های آبکی از جمله قیمه و قورمه سبزی که با گوشت تازه گوسفند تهیه شده باشند.

مزایای این غذا: مصرف گوشت به تامین قوای جسمانی کمک می کند و مصرف آن در غذاهای آبکی مانند خورش ها و آبگوشت، رطوبت کافی نیز به بدن می رساند. توصیه می شود حداقل هفته ای دو روز از غذاهای حیوانی و گوشت تازه استفاده نمایید. البته این خورش ها نباید زیاد چرب باشند و بهتر است با نان مصرف شوند و نه برنج. استفاده از نان سنگک برشته یا نان های محلّی، مناسب تر خواهد بود. در صورت تمایل به مصرف برنج، از برنج مرغوب ایرانی به صورت محدود استفاده کنید. مطمئن باشید حتّی استفاده از برنج های نیمه (لاشه) ایرانی هم بسیار بهتر از برنج های نامرغوب خارجی است که می توانند مشکلاتی نظیر یبوست، ضعف و تشنگی را تشدید کنند.

کسانی که دچار یبوست هستند می توانند از خورش آلو، آلواسفناج و خورش ‌های سبزی دار استفاده کنند. اگر به دلایلی نمی توانید از گوشت گوسفند استفاده کنید، گوشت مرغ خانگی، بلدرچین، کبک و مانند آن جایگزین های مناسبی هستند ولی حتی المقدور سراغ گوشت گاو یا مرغ های صنعتی نروید. گوشت های گرم مزاج مانند شتر برای ماه مبارک زیاد مناسب نیستند. ماهی هم به دلیل ایجاد تشنگی، از فهرست خوراکی های این ماه حذف می شود.

3- غذا را خوب بجويد تا هم زودتر سير شويد و هم، هضم و جذب آن كاملتر انجام شود.

4- در صورت امكان از خواب قيلوله غافل نشويد. خواب قيلوله، همان خواب كوتاه و سبك قبل از اذان ظهر است. این خواب کمک زیادی به کم کردن گرسنگی و ضعف روزه دار می کند.

5- گذشته از خواب قيلوله، بر خلاف تصوّر عامّه، زيـاد خـوابيدن پـس از اذان صبح يا در طول روز، نه تنها كمكي به كم شدن ضعف روزه دار نخواهد كرد بلكه آن را تشديد خواهد نمود. اگرچه این خواب، با افزایش رطوبت بدن، در کاهش تشنگی روزه دار، موثر است. فاصله بین خورد سحری تا خوابیدن باید بین دو تا سه ساعت باشد. درواقع وقتی که غذا از معده خارج شد و به اصطلاح، سر دل سبک شد می توانید بخوابید.

6- در خوردن افطار، افراط نكنيد تا به هنگام سحر، اشتهاي كافي داشته باشيد. يكي از عادات غلط ما، خوردن شام پس از صرف افطاري است كه به علّت سنگيني معده و عدم هضم غذا، اشتهاي خوردن سحري را به ویژه در شب های کوتاه تابستانی كاهش مي دهد. بنابراين، خوردن افطار را به يك وعده محدود كنيد.

7- بهترین گوشت برای مصرف معمول، گوشت گوسفند است. اگر تشنگی طول روز آزارتان نمی دهد؛ خوردن گوشت های چربی دار به کاهش ضعف شما کمک خـوبـی می کنند. اگـر مـعده و کـبد سالمی دارید و اهل زیاده روی و پرخوری هم نیستید، مصرف گاهگاهی آبگوشت، کله پاچه و سیراب شیردان هم می توانند گزینه های مناسبی باشند. افراد سردمزاج می توانند گوشت شتر را نیز در برنامه غـذایی خود بگنجانند.

اگر ازکسانی هستیدکه در این ماه شریف از خواب خود خیلی کم می کنید؛ بهتر است به مصرف گوشت توجّه بیشتری داشته باشید.

فـرامـوش نـکنیدکـه مصرف گوشت های سردمزاج مانند مرغ های پرورشی، ماهی و گاو، عملا ضعف بدنی روزه دار را افزایش می دهند.

8- مصرف زیاد برنج یکی از شایعترین دلایل ایجاد ضعف در روزه داران است. لذا سعی کنید شکم خود را با برنج پر نکنید و اگر برایتان امکان دارد برنج را همراه سبوس آن مصرف کنید.

9- یکی از علل مهم احساس ضعف در روزه داران بر هم خوردن تعادل یونی بدن است که این امر به ویژه با مصرف نمک های تصفیه شده بیشتر می شود. استفاده از نمک های کامل مثل نمک معدنی و در درجه بعد، نمک دریا می تواند به برطرف شدن مشکل کمک زیادی کند. مصرف چای هم از جمله چیزهایی است که تعادل یونی بدن روزه دار را به هم می زند. البته اگر به چای خوردن اعتیاد دارید، ماه مبارک زمان مناسبی برای ترک این اعتیاد نیست.

10- وجود فیبر در غذا باعث می شود که روند هضم و آزاد شدن انرژی مواد غذایی به تدریج انجام شود و این مسأله به کنترل ضعف روزه دار کمک شایانی می کند. 

11- مصرف دوغ و ماست ضعف طول روز را افزایش می دهند. مصرف آنها را به حدّاقل برسانید.

12- روغن نباتی جامد و مایع، هر دو می توانند ضعف روزه دار را افزایش دهند. استفاده از روغن زیتون (اولویت اوّل)، روغن حیوانی، روغن دنبه (به صورت محدود)، کره حیوانی و روغن کنجد را به شما توصیه می کنیم.

13- حمام سنگین در طول روز باعث ضعف است. استحمام سبک چنان که در ادامه می آید برای رفع تشنگی مفید است اما حمام های سنگین را در فاصله بین افطار تا سحر بروید.

14- خون گیری در ماه مبارک (خون دادن، حجامت، فصد، زالواندازی، قمه زنی و ...) باعث ازدیاد ضعف است. حتی المقدور این کار را نکنید و در صورت ضرورت، حدود 2 تا 3 ساعت بعد از افطار اقدام کنید.

براي كاهش تشنگي، چه راه هايي وجود دارد؟

روزه داری و گرسنگی باعث افزایش صفرا در بدن می شوند و افزایش صفرا پیامدهایی مانند عطش (کوتاه مدّت) ولاغر شدن (میان مدّت و بلند مدّت) را درپی دارد. بدیهی است کسانی که بدن کم آب تری دارند (افراد لاغر و به ویژه لاغرهای گرم مزاج) نسبت به این مشکلات حسّاسترند و به همین جهت باید مراقبت بیشتری داشته باشند. راهکارهای زیر جهت کاهش عطش روزه داری بسیار مفیدند:

1- پرخوری در سحر یکی از عوامل تشنگی در طول روز است. پس کم بخورید تا تشنه نشوید.

2- یکی از بهترين روش ها براي كم كردن تشنگي، استفاده از خوراكي هايي است كه طبع خنك يا سردي دارند و حرارت كبد را فرو مي نشانند. شايد از بهترين آنها، شربت خاكشي است كه از قديم هم، در اين ماه مبارك، مورد اقبال ايراني ها بوده است. اضافه نمودن چند قطره آب ليمو ترش، تأثير شربت خاكشي را افزايش مي دهد. اضافه کردن کمی تخم شربتی یا تخم ریحان به این گونه شربت ها، به کاهش ضعف روزه داری هم کمک می کند.

كساني كه طبع بسيار گرمي دارند؛ مي توانند به هنگام سحر، كمي آبغوره يا سركه یا آب لیمو را با آب مخلوط و ميل كنند. (به ويژه پس از خوردن غذاهاي چرب.)

يك روش مناسب ديگر این است که عرق كاسني و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته در فاصله افطار تا سحر به جاي آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی طول روز را بسیار کم می کند.

کسانی که در طول روز بدنشان داغ و دچار عطش شدید می شوند می توانند هر شب یک قاشق مربّاخوری پودر تخم گشنیز را در نصف لیوان آبغوره بی نمک ریخته آن را در یخچال گذاشته و قبل از خوردن سحری آن را صاف و آبغوره را کم کم میل کنند.

چنانچه بین افطار تا سحر دو تا سه ليوان شربت عسل (که در بالا معرفی شد) مصرف کنید؛ رطوبت کافی برای بدن تامین می شود و کمبود آب بدن و افزایش حرارت و غلبه تشنگی در اثر روزه داری پیش نخواهد آمد.

3- مصرف زیاد گوشت قرمز می تواند باعث افزایش تشنگی شود. اگر دچار کم خونی، ضعف و یا افت فشارهای مکرّر نیستید، مصرف گوشت قرمز را کمی محدود کنید.

4- پرهيز از غذاهاي سرخ کردنی و غذاهای بسیار چرب، شور، شيرين، تند و پرادویه هم فراموش نشود. هلیم، کله پاچه و ماهی ازجمله غذاهایی هستند که تشنگی را زیاد می کنند. مصرف ادویه، فلفل و سیر را در غذاهای این ماه و به ویژه سحر کاهش دهید. 

5- اگر روزه دار خود را عادت دهد که حدّاقل در وعده سحر از غذاهای خام (شربت عسل، مغزهای خام، میوه ها، خرما، زیتون، خشکبار، جوانه ها و ...) استفاده کند تشنگی کمتری را تحمّل خواهد کرد.

6- مصرف آب یخ اگرچه در ابتدا و در ظاهر تشنگی را فرو می نشاند اما در نهایت باعث تشدید تشنگی می شود.

7- از خوابیدن بلافاصله بعد از سحری، به خصوص اگر غذاهای با طبع گرم مصرف کرده باشید بپرهیزید. امّا خواب قیلوله (قبل از اذان ظهر) رطوبت مناسبی برای بدن فراهم می کند و باعث افزایش نشاط در انجام اعمال عبادی نیز می شود. توصیه می کنیم از خواب بیش از حد در سایر زمان ها پرهیز کنید و از فرصت این ماه به خوبی استفاده کنید.

8- دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید چراکه آب سرد باعث تنگ شدن منافذ پوستی و احتباس گرما در بدن می شود و این باعث می شود که عملا بدن داغتر شود. به کسانی که به هر دلیل دچار تشنگی شدید در این ماه می شوند توصیه می کنیم که بعد از نماز ظهر و عصر دوش گرفته و ساعتی را در مکانی خنک استراحت کنند؛ پس از برخاستن از خواب، خواهند دید که چندان اثری از آن تشنگی باقی نمی ماند؛ اگرچه این کار ممکن است ضعف ناشی از گرسنگی را افزایش دهد. توصیه می شود از دوش گرفتن با آب خیلی گرم پرهیز نمایید چرا که باعث افزایش تشنگی و ضعف می شود.

9- استفاده از میوه های آبدار و خنک مثل هندوانه، خیار، هلو، آلبالو و ...؛ غذاهای خنک و مرطوب یا لعاب دار مانند کدو، شیر و فرنی، افزودنی های غذایی خنک مانند آلو، سماق، گرد غوره، زرشک و ... و سبزی هایی مثل کاهو، خرفه و گشنیز هم به کاهش تشنگی کمک می کند.

نکته بسیار مهم: برخی خوراکی ها مانند هندوانه، هلو، خیار، شیر و ...  طبع بسیار لطیفی دارند و هنگام ورود به معده تابع طبع معده می شوند؛ بنابراین اگر به هنگام تشنگی که صفرای زیادی در معده جمع شده است مصرف شوند (یا در کسانی که ذاتا معده بسیار داغی دارند)، با ورود به معده به خلط صفرا تغییر ماهیت داده عملا به جای خنک کردن فرد، حرارت او را افزایش می دهد. لذا این خوراکی ها را تنها وقتی مصرف کنید که با مصرف خوراکی های دیگر، عطش اولیه و داغی کبد و معده را فرونشانده باشید.

10- یکی از علل شایع تشنگی های کلافه کننده و خشکی دهان روزه داران؛ وجود انواع سینوزیت و آلرژی و ترشّحات پشت حلقی ناشی از آنهاست که با جذب آب حفره دهانی باعث بوی بد و تشنگی ناراحت کننده ای می شوند. طبیعی است راه حل این مشکل در برطرف کردن عامل سبب ساز است. توصیه می کنم کسانی که از این مشکل رنج می برند نگاهی به مقاله «سینوزیت؛ همه گیری قابل درمان» بیندازند.

11- در طول روز از فعالیت غیرضروری و ورزش، حمام داغ و سونا و ... اجتناب کنید.

12- داروهای خشک کننده مثل آنتی بیوتیک ها تشنگی را افزایش می دهند. مصرف آنها را به موارد ضروری کاهش دهید.

13- چای، قهوه و کاکائو به دلیل خاصیت ادرارآوری خود می توانند تشنگی را بیفزایند. در صورتی که اهل چای هستید، چای کمرنگ مصرف کنید . البته در ماه مبارک به فکر ترک مصرف چای نیفتید چراکه دچار مشکلات ناشی از ترک می شوید. برای چنین کاری باید ازچند ماه قبل و به صورت تدریجی اقدام کنید.

در صورتی که اهل دمنوش هستید، دمنوش های با طبع خنک و یا معتدل مصرف کنید و از دم نوش های گرم مانند دم نوش نعناع، بابونه، اسطوخودوس و ... پرهیز کنید. این دمنوش ها باعث افزایش حرارت بدن و به دنبال آن تشنگی می شوند.

14- اگرچه مشکل تشنگی با همین داروها و تجویز های ساده تا حد زیادی برطرف می شود اما این چند نسخه را هم به شما هدیه می کنیم:

- ماءالشعیر:

« ماءالشّعير طبّي » از داروهاي بسيار مفيد و سالم در طبّ سنّتي است كه در درمان بسياري از بيماري ­ها كاربرد دارد. ماءالشّعير، داراي خواصّ تغذيه­ اي فراواني نيز هست.

خواصّ

مصرف ماءالشّعیر طبّی که طبعی سرد و تر دارد؛ به خصوص به فردی که مزاج گرم و خشک دارد کمک می­ کند تا از خشکی پوست، زردی رنگ پوست بدن، گودافتادگی چشم ها، یبوست، غلظت خون، تحریک پذیری عصبی، آزردگی‌های کلیوی احتمالی و … دور بماند. این نوشیدنی مفید، می ­تواند فرد را در برابر استرس­های گرمایی، تشنگی و کاهش رطوبت ­های بدن محافظت کند. ماءالشّعیر طبّی با کمک به دفع اخلاط سوخته در بدن، در درمان انواع اگزما و کهیر، خارش ­ها، تشنگی­ های غیرعادی، حرارت زیاد بدن، شوره سر، جوش­ های پوستی، برخی انواع دیابت، سوزش ادرار، سرفه­ های خشک و ... کاربرد دارد و با خواصّ غذایی خود به تقویت عمومی فرد، افزایش وزن افراد دارای مزاج گرم و خشک، افزایش شیر بانوان شیرده و ... کمک می­ کند.

دستور تهیه

يك ليوان جوي پوست­ كنده مرغوب (نه پرک و نه نیم­ کوب) را با 20 ليوان آب، آرام بجوشانيد تا جو، خوب پخته و شكفته شود. این زمان به طور متوسّط 40 دقیقه تا یک ساعت طول می­ کشد و در صورت استفاده از جوی مرغوب، آب، مایل به صورتی می­ شود. قبل از سرد شدن محلول، آن را با پارچه صاف، جوها را جدا و از آن جهت تهيه سوپ جو و ساير غذاها استفاده نماييد. مايع به دست آمده را در پارچ شيشه‌اي ريخته پس از دو ساعت مايع زلال روي آن را از ته­ نشين آن جدا کنید. در صورت نياز اين كار را تكرار كنيد تا مايعي كاملاً زلال به ­دست آيد. ماءالشّعير طبّي آماده است و می­ توانید در فاصله افطار تا سحر چند لیوان مصرف کنید. براي بهبود طعم آن مي توانيد موقع مصرف كمي عسل يا شكر و يا كمي آبليمو اضافه نماييد.

نگهداری

ماءالشّعير را مي توان تا يك هفته در يخچال نگهداري نمود. در صورت مشاهده هرگونه تغيير رنگ و مزه آن را دور ريخته، مجدداً تهيه کنید.  

تذکّرات

1- کسانی که دچار نفخ، ضعف هضم، آروغ ترش و ضعف معده هستند تنها با تأیید پزشک می­ توانند ماءالشّعیر را مصرف کنند. دراین موارد، افزودن عسل یا گل ­قند به این دارو می ­تواند تحمّل گوارشی آن را بهتر کند.

2- افراد دچار یبوست تنها با مشورت پزشک می­ توانند ماءالشّعیر را مصرف کنند.

3- روش تهیه، ترکیبات و آثار درمانی ماءالشّعیر طبّی با ماءالشّعیرهای صنعتی متفاوت است.

4- افرادی که نیاز به خواصّ تغذیه ­ای ماءالشّعیر دارند- مانند افراد لاغر گرم مزاج که تمایل به افزایش وزن یا افزایش قوای بدنی دارند یا بانوان شیردهی که می­ خواهند شیرشان زیاد شود- می ­توانند ماءالشّعیر را بدون صاف کردن مصرف کنند.

5- ماء الشعیر طبی نباید غلیظ و ژله‏ ای شود والا تأثیر آن معکوس خواهد شد.

- شربت لیمو: مقداری شکر(سرخ) را در ظرفی ریخته به اندازه ای آب لیموترش تازه به آن اضافه کرده تا رویش را بگیرد. سپس 24 ساعت در ظرفی دربسته و دمایی معمولی نگهداری کنند و بعد، صاف کرده با قدری دیگر آب لیموترش تازه، قوام بیاورند. این مایه شربت را در هنگام مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

- شربت نارنج یا بالنگ: آب بالنگ یا نارنج را با دو سوم آن شکر(سرخ) روی حرارت ملایم قوام آورده موقع مصرف با آب رقیق کرده بنوشند.

- سکنجبین: دو قسمت عسل، دو قسمت عرق نعناع و یک قسمت سرکه انگور خانگی را با 5 قسمت آب مخلوط کنید و افطار و سحر نصف لیوان با نصف لیوان آب میل کنید. برای خنک شدن بیشتر این شربت، می توانید به جای آب از عرق کاسنی استفاده کنید و به هنگام نوشیدن، کمی تخم خرفه هم اضافه کنید.

- تخم خرفه را کوبیده در دوغ خیسانده بگذارید خشک شود و این کار را 3 تا 7 بار تکرار کنید. بر مصرف این پودر در افطار و سحر مداومت داشته باشید.

- شربت سماق: افراد گرم مزاج می توانند از این شربت در فاصله افطار تا سحر استفاده کنند: 40 گرم سماق را شب در 400 گرم گلاب خیسانده صبح صاف کرده با 400 گرم آب گلابی و 200 گرم شکر(سرخ) قوام آورده به صورت رقیق شده با آب مصرف کنند.

- شربت آبغوره+ربّ انار: سه قسمت آبغوره بی نمک را را با دو قسمت رب انار خانگی مخلوط کرده چند دقیقه جوشانده در جای خنک نگهداری کنید. از این مخلوط هر شب سه قاشق غذاخوری تا نصف استکان را با یک استکان آب مخلوط و میل کنید.

در خوردن افطار چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

الف- شروع افطار

برای شروع افطار می توان از این خوراکی ها استفاده کرد:

1- آب ولرم

با توجّه به حرارت زیادی که معده در پایان روزه هر روز پیدا می کند شروع افطار با آب سرد بسیار مضرّ و حتّی خطرناک است. در این حالت معده دچار انقباض شدید می شود که این امر، ضعف معده و بروز مشکلات مختلف گوارشی را در پی دارد. در واقع وقتی که شما افطار را با آب سرد شروع می کنید مثل آن است که روی یک ظرف چینی داغ، آب سرد بریزید. مشابه همان بلایی که سر ظرف چینی می آید بر سر معده شما نیز خواهد آمد. همچنین به این دلیل که در ابتدای افطار، کبد تمایل شدیدی به جذب غذا دارد آب یخ مصرف شده توقف چندانی در معده نکرده بلافاصله وارد روده می شود که این مساله می تواند باعث بروز رفلکس پاراسمپاتیک شدید و حتی سنکوپ گردد. نفوذ این آب سرد به اقصی نقاط بدن که به شدّت تمایل به آب دارند می تواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. کبد چرب، یکی از ساده ترین عوارض چنین رفتاری است.

طبیعتا به دلیل بالا بودن حرارت معده، استفاده از آب جوش یا نوشیدنی های داغ هم چندان مناسب نیست. بنابراین همچنان که در احادیث آمده است، اگر می خواهید روزه خود را با آب باز کنید باید از آب ولرم استفاده کنید. طبق آن چه در روایات شریف آمده است؛ آب ولرم، اخلاطی که درطول روز در معده جمع شده اند را می شوید.

2- خرما، کشمش، عسل و سایر شیرینی های طبیعی

گفتیم که کبد در هنگام افطار تمایل زیادی به جذب موادّ غذایی دارد که در این میان چون قندها بیشترین چیزی هستند که طول روزه داری مصرف می شوند تمایل کبد به جذب شیرینی بیشتر است. ولی این قند باید قندی باشد که به آسانی هضم و جذب شود و انرژی از دست رفته را به سرعت جبران کنند و این همان چیزی است که با خوردن شیرینی های طبیعی به دست می آید. به این ترتیب اشتهای شخص نیز کنترل می‌شود و پرخوری، کمتر پیش می‌آید.

ب- رفع تشنگی

اشتباه بسیاری از ما این است که منتظریم تا بلافاصله پس از شنیدن صدای اذان مغرب با خوردن مقدار زیادی آب، تشنگی خود را رفع کنیم. این کار چنان که گفتیم حتی می تواند خطرناک باشد. احتمالا بسیاری از ما هم این تجربه را داشته ایم که با خوردن آب فراوان نه تنها عطش ما برطرف نشده بلکه دل درد نیز به آن اضافه شده است. معده خالی، توانایی نگهداری و جذب آب را ندارد و بلافاصله آن را وارد روده می کند بنابراین باید چیزی باشد که آب را در معده نگه دارد. برای این کار خوب است که ابتدا مقدار کمی آب(مثلا نصف لیوان) را به آرامی و جرعه و جرعه میل کنید و بعد یک خوراکی ساده مثل کمی نان خورده اگر خواستید بعد از آن نیز کمی آب بخورید تا عطشتان برطرف شود.

ج- سایر نکات

1-  لطفا بر سر سفره افطار، خویشتندار باشید! مطمئن باشید با مقدار بسیار کمتری از آن چه معمولا می خورید نیازهای بدنی شما برطرف می شوند.

2- اگر به خوردن شام عادت دارید سعی کنید:

اولا فاصله بین افطار و شام را تبه نحوی تنظیم کنید که هنگام صرف شام، خوراکی های افطار از معده عبور کرده باشد. به این جهت بهتر است در افطار به حداقل خوراکی های سهل الهضم مانند چند دانه خرما اکتفا کنید؛

در ثانی فاصله بین شام و خواب هم زیاد باشد(حداقل دو ساعت)؛

و سوم هم این که در هر کدام از این دو وعده، غذا را در حدی مصرف کنید که معده بیچاره را دچار گرفتاری نکنید.

با تمام این احوال توصیه می کنیم که به خوردن یک وعده افطاری متعادل اکتفا کنید و از خوردن شام بپرهیزید. به ویژه که اگر دقت کنید در ایامی که ماه مبارک در نیمه اول سال قرار می گیرد و شبها کوتاهند؛ عملا امکان رعایت شرط های گفته شده برای شام خوردن وجود ندارد.

3- غذای افطار باید هضم و جذب آسانی داشته باشد تا به هنگام وعده سحر، بدن برای دریافت وعده جدید آماده باشد. برای این منظور، انواع آش ها، هلیم ها، فرنی ها و ... غذاهای مناسبی هستند. مهندس خدادادی برای افطار پیشنهاد می کند که از حريره بادام که با آرد برنج قهوه ای تهیه و با عسل يا شيره انگور يا شيره خرما شيرين شده باشد و نیز نان، پنير تازه به مقدار کم به همراه سبزی خوردن و مغز گردو و چند عدد خرما و يا يک خوشه انگور رسيده و شيرين استفاده شود. به هرحال به نظر می رسد که انتخاب نوع افطاری با خصوصیات گفته شده کار چندان سختی نباشد و هر فرد بسته به ذائقه، نیازها و شرایط مالی و فرهنگی و ... قادر به استفاده از خوراکی های مختلفی برای افطار باشد.

د- نقد چند غذای شایع مورد استفاده در افطاری ها

 زولبیا و بامیه

زولبیا و بامیه از جمله شیرینی های اصیل و قدیمی ایران هستند. متاسفانه چیزی که در حال حاضر در بازار عرضه می شود به دلیل استفاده از شکر و روغن صنعتی در تهیه آن، مضرات زیادی دارد و بخصوص در ابتدای افطار که بدن نیاز شدید به مواد قندی دارد، می تواند موجب بروز عوارض ناراحت‌کننده و گاهی خطرناک از جمله افزایش فشارخون، مسمومیت و عوارض قلبی و عروقی شود.

آش ها و غذاهای آبکی سبک

آش جو غذای بسیار مناسبی برای افطار می باشد. این غذا موجب کاهش حرارت بدن و جبران ضعف ناشی از روزه داری می شود. همچنین در پاکسازی دستگاه گوارش و ایجاد لینت مزاج نیز موثر است.

روش تهیه آش جو مخصوص

مواد لازم: جو پوست کنده ۲پیمانه + گندم با پوست ۱پیمانه + بقیه حبوبات ( نخود، عدس، ماش ) از هر کدام نصف پیمانه + یک کیلو سبزی آش + یک عدد پیاز متوسط + ۲قاشق غذا خوری پونه کوهی + ادویه و نمک به مقدار خیلی کم + پودر گردو ۱قاشق غذا خوری برای هر بشقاب.

طرز تهیه: همه حبوبات را صبح خیس گذاشته، بعد از ظهر بار بگذارید، بعد پیاز را اضافه کرده تا به مرور بپزد. اندکی بعد سبزی را افزوده تا بپزد و در آخر پونه و نمک را اضافه کرده و به آرامی هم بزنید تا آش جا بیفتد و لعاب دهد.

آش رشته غذاي مناسبي براي افطار نيست. اگر هم از اين غذا استفاده مي كنيد، به جاي سيرداغ و نعناع داغ، نعناع يا پونه خشك را کف ساب کرده با کمی روغن زیتون مخلوط و روي آش بريزيد.

آش رشته غذاي مناسبي براي افطار نيست چراکه خون غلیظ تولید می کند. اگر هم از اين غذا استفاده مي كنيد، به جاي سيرداغ و نعناع داغ، نعناع يا پونه خشك را کف ساب کرده با کمی روغن زیتون مخلوط و روي آش بريزيد و سهم سبزیجات را نیز در طبخ آن بیشتر کنید.

حریره بادام

در تهیه این غذا بهتر است که از آرد برنج قهوه ای و به منظور شیرین کردن آن نیز از عسل یا شیره انگور یا شیره خرما استفاده نمایید.

مروری بر برنامه افطار تا سحری

باز کردن روزه (افطار)

ابتدا با یک شیرینی طبیعی مانند خرما روزه خود را باز کنید. چنانچه احساس تشنگی نیز در شما وجود دارد، یک نوشیدنی ولرم مانند شربت خاکشیر یا آب ولرم را نیز جرعه جرعه همراه آن میل کنید. توصیه می شود از مصرف میوه در هنگام افطار پرهیز کنید.

مصرف شیرینی های غیرطبیعی مانند زولبیا و بامیه علاوه بر مضراتی که دارند اشتهای شما را به غذا کاهش می دهند.

 

یک ربع بعد

 
بهتر است فاصله افطار تا شام زیاد نباشد. البته این فاصله کوتاه زمانی منطقی است که افطار فقط یک چیز سبک و زودهضم مانند آن چه در بالا توصیه شد مصرف کرده باشید، درغیر این صورت، افطار در حکم همان شام خواهد بود و نباید وعده اضافه ای مصرف کرد.

توصیه می شود از پرخوری شدیداً پرهیز کنید. ممکن است ضعف و گرسنگی شما را سراسیمه کرده و حجم زیادی غذا مصرف کنید، پس با حوصله کامل مشغول غذا خوردن شوید و از خوب جویدن غذا غافل نشوید. مصرف ماست، سالاد خیار و گوجه، نوشابه و غیره ممکن است هضم را مختل کرده و بهره شما را از غذا کم کند بنابراین اصل سادگی در یک وعده غذایی را رعایت کنید.

بلافاصله بعد از شام

 
بعد از صرف شام و استراحت کافی بدن شما مشغول هضم غذا می شود. این زمان حدود دو ساعت طول می کشد، در این بازه زمانی توصیه می شود از وارد کردن غذا و نوشیدنی به معده پرهیز کرده و اجازه بدهید معده کارش را به خوبی انجام دهد.

30 تا 45 دقیقه بعد از صرف شام

 
ممکن است در این زمان احساس تشنگی برای شما ایجاد شود. اگر مزاج شما گرم است، مجاز هستید اندکی آب جوشیده ولرم شده را جرعه جرعه و در حد رفع تشنگی میل کنید؛ بهتر از این، مصرف اندکی سرکه بعد از شام است.

اگر در اثر پرخوری احساس سنگینی می کنید، مصرف نصف لیوان عرق نعناع برایتان توصیه می شود.

اگر زیاد ترش می کنید، اندکی بارهنگ را در آب گرم خیسانده؛ نصف لیوان از آن را مصرف کنید.

برای حالت تهوع ناشی از فاسد شدن غذا در معده، شربت عسل و آب لیموترش با کمی زنجبیل مفید است.

اگر حالت تهوع شما همراه با احساس گرمی زیاد در بدن و معده است، اندکی آب غوره طبیعی یا به ترش یا سرکه مصرف کنید.

اگر سردرد همراه با نفخ معده دارید، زیره و تخم گشنیز را مخلوط با هم کمی پودر کرده کرده یک قاشق چایخوری مصرف کنید. برای شما مصرف همزمان غذای خام و پخته مناسب نیست.

 
یک ساعت و نیم بعد از شام

 
از این زمان شما می توانید به مصرف مایعات و دم نوش های با طبع مناسب روی بیاورید. البته اگر تا هضم کامل غذا یعنی حداقل دو ساعت صبر کنید بهتر است ولی با توجه به کوتاهی شب ها این یک ساعت و نیم کفایت می کند. توصیه ما مصرف یکی از نوشیدنی های زیر(حداکثر هر 45 دقیقه یک لیوان) می باشد:

عرق کاسنی + عرق شاهتره  که کمی با عسل شیرین شده باشد.

 
 شربت خاکشی.

شربت آبلیموی طبیعی + عسل.

مصرف میوه در فاصله افطار تا سحری

 
می توانید به جای نوشیدنی ها از میوه نیز استفاده کنید. زمان مناسب مصرف میوه دو ساعت بعد از غذا یا یک ساعت بعد از نوشیدنی هاست. 

نیم ساعت قبل از خواب

 
بهتر است نیم ساعت قبل از خواب از خوردن و نوشیدن دست بکشید تا خواب عمیق و راحتی داشته باشید. مصرف چند عدد خرما به همراه نصف لیوان شیر (در صورتی که معده شما کاملاً خالی باشد و غذای چرب نخورده باشید!) قبل از خواب مناسب است.

مصرف « دم نوش گل گاوزبان + به لیمو + گلاب» یا نوشیدن یک چهارم استکان گلاب، برای داشتن خوابی عمیق مناسب است.

یک ساعت قبل از اذان صبح

 
توصیه می کنیم قبل از سحری آب نخورید! اگر احساس نیاز به آب می کنید، مصرف نصف لیوان آب جوشیده ولرم یا مخلوط مساوی عرق کاسنی و شاهتره مناسب است. در افراد بسیار گرم مزاج که به دلیل احساس عطش یا داغی زیاد معده قادر به صرف سحری نیستند، مصرف کمی آبغوره یا سرکه، به باز شدن اشتها کمک خواهد کرد.

سحری

 
سحری یک غذای طبیعی و خوب مصرف کنید. خوب جویدن غذا در هضم و جذب بهتر غذا بسیار کمک می کند پس دقت زیادی در آن داشته باشید. اگر غذا خوردن شما بیست دقیقه قبل از اذان به اتمام برسد زمان کافی برای مصرف کمی آب یا مکمل مناسب را خواهید داشت.

نزدیک اذان صبح

 
اگر غذای گیاهی و خام مصرف کرده اید، می توانید یک لیوان آب یا شربت عسل میل کنید.

تذکّر مهم: این دستورات صرفا خطوط راهنمایی برای ماه مبارک هستند و ذکر آنها به این معنا نیست که همه افراد باید همه آنها را اجرا کنند؛ بلکه هر شخص با توجه به وضعیت جسمانی، مزاجی، فرهنگی، اقتصادی و ... و نیز اقتضاآت فصول و ... باید روش مناسب خود را در پیش گیرد.

تدابیر روزه داری ویژه انواع مزاج ها

اگرچه راهکارهای فوق، عمومی و قابل اجرا برای همه افراد هستند، ولی طب سنتی، برای هر فرد  و مزاج تدابیر اختصاصی دارد. تنظیم دقیق دستورات بر طبق مزاج هر فرد، به عهده پزشک مجرّب یا فرد مزاج شناس مطّلع است اما خطوط کلّی زیر می توانند کمک کننده باشند:

1. افراد لاغر اندام با مزاج گرم (مزاج گرم و خشک)

از آنجایی که روزه گرفتن باعث افزایش حرارت بدن می شود، این افراد می بایست غذاها و میوه های سرد و چیزهایی که حرارت را فرو می نشانند، بیشتر استفاده کنند. از طرفی مصرف مواد غذایی با طبع گرم و هر آنچه باعث گرمی بدن می شود، برای ایشان بسیار مضر است.

رعایت موارد زیر به افراد گرم و خشک توصیه می شود:

مصرف غذاهای معتدل یا با طبع سرد در وعده سحری و افطار

 
پرهیز از به کاربردن ادویه، سیر و پیاز در غذاها

 
پرهیز از مصرف سرخ کردنی ها

 
مصرف خورش های ترش و ملین مثل خورش آلو و تمرهندی

 
پرهیز از مصرف زیاد گوشت مگر در غذاهای آبکی

 
مصرف عرقیات سرد و نوشیدنی های سرد مانند عرق کاسنی و شاهتره، شربت خاکشی، شربت آبلیمو و ... در فاصله افطار تا سحری

 
پرهیز از فعالیت زیاد در طول روز و انجام ورزش های سنگین

 
داشتن خواب کافی (به ویژه نزدیک ظهر یا بعد از ظهر)

 
استراحت کافی در مکان های خنک

 
پرهیز از پیاده روی در آفتاب

 
استفاده از حمام با آب ولرم

 
دوری از فضاهای تنش زا و ناراحت کننده و پرهیز از عصبانیت

2. افراد با هیکل درشت و مزاج گرم (مزاج گرم و تر)

 
کسانی که مزاج گرم و تر دارند نیز مانند صفراوی مزاج ها از گرمی و حرارت ناشی از روزه داری در امان نیستند! امّا تحمّل این حرارت برای افراد گرم و تر راحت تر بوده؛ بدن آن ها در نتیجه روزه گرفتن به سلامتی نزدیک می شود.

رعایت موارد زیر به افراد گرم و تر توصیه می شود:

 
مصرف غذاهای با طبع معتدل (در صورت حرارت زیاد بدن، غذاهای سرد نیز توصیه می شود)

 
پرهیز از مصرف گوشت ها و غذاهای خیلی گرم

 
مصرف نوشیدنی های خنک و آب کافی در فاصله بین افطار تا سحری

 
فعالیت روزانه باید در حدی باشد که موجب تشنگی زیاد و خستگی نشود

 
اعتدال در خواب و پرهیز از خوابیدن بلافاصله بعد از سحری

 
استراحت کافی و انتخاب آب و هوای معتدل برای مکان استراحت و خواب

3. افراد لاغر اندام با مزاج سرد (مزاج سرد و خشک)

 
روزه گرفتن برای این افراد به دلیل ضعف قوای جسمی اندکی دشوار است. این افراد می بایست تغذیه خوب داشت؛ غذاهای مقوی و خونساز مصرف کنند.

رعایت موارد زیر به افراد سرد و خشک توصیه می شود:

 
مصرف مواد غذایی مقوی در وعده سحر و افطار

 
خوب جویدن غذا و پرهیز از پرخوری

 
مصرف مایعات کافی و نوشیدنی ها بویژه شربت عسل و آبلیمو در فاصله افطار تا سحری (حدود سه لیوان)

 
استراحت، خواب، تحرک و ورزش در حد اعتدال

 
حمام روزانه با آب ولرم

 
مصرف غذاهای آبکی و با کیفیت مانند خورش هایی که در آن ها از گوشت تازه استفاده شده

 
پرهیز از مواد غذایی یبوست زا در ماه مبارک رمضان

 
پرهیز از خوابیدن بلافاصله بعد از صرف غذا و فاصله انداختن بین غذا و خواب حداقل یک ساعت و نیم

4. افراد چاق یا درشت اندام با مزاج سرد (مزاج سرد و تر)

 
روزه گرفتن برای افراد با مزاج سرد و تر بسیار مفید است. بسیاری از بیماری های سرد که در تن این افراد به وجود می آید به واسطه روزه گرفتن درمان می شود. روزه گرفتن به از بین رفتن چاقی و دفع سموم در بدن این افراد نیز کمک می کند.

البته ممکن است برخی افراد از ترس ضعف و تشنگی در طول روز، به پرخوری روی آورده؛ نتیجه عکس بگیرند.

به افراد سرد و تر توصیه می کنیم با رعایت موارد زیر، از روزه داری در جهت سلامتی خود بهره بگیرند:

 
مصرف غذاهای مقوی و خونساز ولی در مقدار کم

 
خوب جویدن غذا

 
پرهیز از پرخوری، خوردن میوه همراه غذا و مصرف همزمان غذای خام و پخته

 
مصرف شربت عسل در فاصله افطار تا سحری

 
پرهیز از خواب زیاد در طول روز

 
تحرک و ورزش معتدل برای جلوگیری از سستی و کسلی

 
مصرف نمک طبیعی (نمک معدن یا دریا) در غذاها

 
پرهیز از مصرف مواد سرد مانند ماست و ترشی ها همراه غذا

تنظیم خواب در ماه مبارک رمضان

یکی از معضلات بسیاری از روزه داران به هم خوردن ساعات خواب است. این مسأله از یک سو به دلیل بیدار شدن زودهنگام در سحر و از جهت دیگر بخه اطر ضعف و خستگی فرد در نتیجه روزه داری است.

اگرچه در سطور فوقث، خطوط کلّی مربوط به خواب و بیداری در ماه مبارک، معلوم شد، امّا یک جمع بندی از آنها، در این قسمت ارائه می شود:

1- بر خلاف تصوّر عامّه، زيـاد خـوابيدن پـس از اذان صبح يا در طول روز، نه تنها كمكي به كم شدن ضعف روزه دار نخواهد كرد بلكه آن را تشديد خواهد نمود. اگرچه این خواب، با افزایش رطوبت بدن، در کاهش تشنگی روزه دار موثر است.

2. در ایّام کوتاهی شب ها، بهتر است سه ساعت بعد از افطار و شام  بخوابید تا به راحتی برای سحر بیدار شوید.

3. بعد از مصرف سحری تا پیش از هضم غذا نخوابید. خوابیدن بلافاصله بعد از غذا خوردن باعث می شود خواب خوب و راحتی نداشته؛ غذای شما نیز به خوبی هضم نشود و مشکلاتی از جمله بوی بد دهان برایتان پیش بیاید.

4. خواب میانه روز را فراموش نکنید. خوابیدن در زمان گرمی هوا علاوه بر کاهش ضعف و تجدید قوا، موجب تامین رطوبت مناسب برای بدن شده؛ تشنگی شما را نیز کاهش می دهد. سعی کنید این خواب شما طولانی نشود و ترجیحا قبل از اذان ظهر باشد.

5. مکان نسبتاً خنکی را برای خواب انتخاب کنید تا از خواب لذت بیشتری ببرید.

6. بیدار ماندن از افطار تا سحری موجب خشکی بدن (به ویژه مغز) شده؛ بدن را ضعیف می کند. خواب روز نمی تواند جایگزین خواب شب شود. حتّی اگر شده، یکی دو ساعت، خواب شب را ترک نکنید.

7. برای خواب خود (به ویژه خواب میانه روز) مکان تاریکی را انتخاب کنید تا نور محیط باعث اختلال در خواب شما نشود.

8. اگر شب ها دچار بی خوابی می شوید از «دمنوش گل گاوزبان و لیمو عمانی» یا «شربت بیدمشک و گلاب» ترکیبات مناسب دیگر استفاده کنید.

اگر بیخوابی شما در نتیجه گرمی زیاد است بهتر است زمانی که معده تان کاملاً خالی است و تمایل به خواب دارید یک لیوان شیر مصرف کنید. شربت های سرد، کاهو، ماست و ... نیز از حرارت شما کاسته؛ تمایلتان برای خواب را بیشتر خواهد کرد.

پـس از خوردن افطار، بدنم درد مي گيرد و احساس كوفتگي دارم؛ گاهی نیز احساس طپش قلب دارم؛ علّت آن چيست؟

علّت دردهايي كه بعضي از ما، پس از خوردن افطار، در بدن خود حسّ مي كنيم آن است كه خون، براي هضم غذا، از سراسر بدن، به سمت معده هجوم مي آورد و نوعي كم خوني موقّت در عضلات و اندام ها به وجود مي آيد كه حاصل آن، احساس درد و كوفتگي است. بهترين راه براي پيشگيري از اين مسأله آن است كه براي افطار، از غذاهاي سبك و زودهضم استفاده كنيم؛ غذا را خوب بجويم و از پرخوري نيز، بپرهيزيم. گاهی نیز دلیل این امر، ضعف معده و عدم توانایی مناسب آن برای هضم صحیح غذاست که با درمان های مناسب، برطرف خواهد شد.

در خوردن سحری چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

علاوه بر رعایت نکته های گفته شده در فوق، نکته های ذیل نیز باید مدّنظر قرار گیرند:

1- مهم ترین نکته، همان خوردن سحری است. سحری خوردن را فدای خوابتان نکنید. شب، کمی زودتر بخوابید و حتما برای سحر از خواب برخیزید. روزه گرفتن بدون سحری می تواند منجر به نوعی روند خودهضمی در بدن شود که بیماری های متعدّدی را درپی خواهد داشت. بنابراین، خوردن سحری را حتی شده چند لقمه باشد، ترک نکنید.

2- مثل هر غذای دیگری، بهتر است قبل از سحری هم آب نخوریم. در این میان کسانی که طبع گرمی دارند و به واسطه حرارت کبد و عطش زیادی که دارند کم اشتها می شوند می توانند قبل از سحری کمی آب بخورند تا اشتهای خوردن پیدا کنند.

3- همیشه فاصله بین غذاخوردن و خوابیدن باید به اندازه ای باشد که غذا مراحل هضمی خود در معده را کامل کرده باشد چرا که با خوابیدن، فعالیت هضمی معده بسیار کاهش می یابد و اگر درون آن غذایی باشد که هنوز هضم نشده باشد، عدم هضم صحيح غذا، فساد غذا در معده، بوی بد دهان، نفخ و سایر مشکلات گوارشی، دیدن کابوس، احساس ضعف و گرسنگی و ...  را به دنبال خواهد داشت.

این توصیه، توصیه ای است عمومی که همیشه باید رعایت شود اما چون در ماه مبارک، ما اغلب عادت داریم که بلافاصله پس از صرف سحری و خواندن نماز صبح می خوابیم؛ توجّه به آن اهمیتی دوچندان می یابد.

در روزهایی که ماه مبارک با شبهای کوتاه تابستانی مصادف می شود؛ این مشکل حتی در مورد افطار نیز وجود دارد. این که فاصله بین خواب و خوراک چقدر باشد بستگی به نوع غذای مصرفی دارد اما به طور متوسط، دو ساعت و نیم تا سه ساعت طول می کشد تا غذا به طور کامل از معده خارج شود. بنابراین باید سعی کنید که یا بعد از صرف سحر نخوابید یا فاصله زمانی گفته شده را رعایت کنید.

چنان که گفته شد خوابیدن پس از سحری، عملا ضعف روزه دار را افزایش می دهد ولذا به عنوان یک توصیه برای کاهش گرسنگی، به هیچ وجه فایده ای ندارد. بدا به حال دختربچه های معصومی که تازه به سن بلوغ رسیده اند و اطرافیان، مدام به آنها توصیه می کنند که برای تحمل بهتر روزه، روزها را بیشتر بخوابند. متاسفانه بسیاری از این عزیزان با عمل به این توصیه غلط، دچار ضعف بیشتر می شوند و مجبور می شوند روزه خود را باز کنند.

با بوي بد دهان خود در ماه رمضان، چه كنم؟

بوي بد دهان روزه دار، به زبان ساده به علّت خالي بودن معده او به وجود مي آيد و درماني ندارد. بهتر است به هنگام صحبت با ديگران، كمي فاصله خود را زياد كنيم تا آنها از اين بوي بد، ناراحت نشوند. امّا براي اين كه بدانيد بوي بد دهان روزه دار هم نزد خداوند متعال، تا چه اندازه ارزش دارد، به اين حديث توجّه كنيد:

پيامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: « ...  خُلُوفُ أَفْوَاهِهِمْ حِينَ يُمْسُونَ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ ... :  ... بوي دهان{روزه داران}در عصرگاهان، نزد خداوند، از بوي مشك خوشتر است....»[الأمالي للشيخ الطوسي‏]

بنابر منطق طب سنتی، این بو ناشی از سوختن اخلاط فاسد در معده و صعود بخارات آن به سمت بالاست.

نسخه کمی سخت زیر را به نقل از دکتر سید محمد موسوی برای کاهش بوی بد دهان برایتان نقل می کنم اگرچه اعتقاد دارم نیازی به این کارها نیست:

الف- قبل از سحری خوردن: سه قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان گلاب که به حد جوش رسیده باشد مخلوط کرده با عسل شیرین و میل کنند و تا حداقل 15 دقیقه چیزی نخورند.

ب- بعد از سحری خوردن: یک استکان عرق نعناع را با یک استکان گلاب مخلوط کرده حرارت داده تا به حد جوش برسد. سپس با یک قاشق غذاخوری بارهنگ، مخلوط و با عسل شیرین و میل کنند.

ج- وقت افطار: بعد از باز کردن افطار با آب گرم و خرما، یک لیوان گلاب را به حد جوش رسانده با سه قاشق غذاخوری خاکشی مخلوط کنند و نیم گرم بیاشامند.

د- ساعت 12 شب: یک قاشق مرباخوری گل قند آفتابی را همراه یک لیوان آب سیب یا آب گلابی یا آب انار شیرین میل کنید.(اگر گل قند را نتوانستید از عطاری های معتبر تهیه کنید، 75 گرم گل سرخ(محمّدی) خشک را با 25 گرم قند، آسیاب کرده از الک بسیار ریز رد کنید و این پودر نرم را با گلاب خمیر کنید و در سینی استیل پهن و در مقابل آفتاب خشک کنید و تا 7 بار باگلاب، خمیر و بعد خشک کنید. این دارو را به صورت پودر نگهداری کنید.)

نکته: باید توجه داشت که اگر بوی بد دهان ناشی از مسائل دیگری مثل سینوزیت یا مشکلات لثه و دندان باشد باید درمان مناسب خود را دریافت کند.

براي پيشگيري يا درمان يبوست، در ايّام روزه داري، چه بايد كرد؟

بسياري از ما در ماه مبارك رمضان، دچار يبوست مي شويم يا يـبـوستي كـه از قـبل داشته ايم، تـشديد مي شود؛ به نحوي كـه عــوارض يـبـوسـت، مـثل كسالت، بي اشتهايي، كاهش تمركز و حافظه، كج خلقي، بواسير، خونريزي يا درد هاي مقعدي و مانند آنها به سراغمان مي آيد. علّت بروز یبوست در روزه داری، كاهش آب بدن، كاهش حركات دستگاه گوارش و مصرف زياد غذاهايي مثل برنج است. براي پيشگيري و درمان يبوست در ماه مبارك، نكات ذيل را مدّنظر قرار دهید. مطالعه مقاله «امّ الامراضی به نام یبوست» را هم به کسانی که مشکل شدیدتری دارند توصیه می کنیم. اگر با انجام اين توصيه ها، مشكلتان برطرف نشد؛ درمان يبوست از طريق مراجعه به پزشك، ضرورت خواهد داشت.

1- مصرف كمتر غذاهاي يبوست زا(مثل برنج، ماكاروني، موز، بسياري از لبنيات و ....)، خوب جويدن غذا، صرف غذا در آرامش، مصرف كافي ميوه و سبزي، پرهيز از غذاهاي كارخانه اي، ورزش معتدل و فعّاليت متناسب، اجابت مزاج در مواقع ضرورت.

2- مصرف خاكشي با آب جوش: يك قاشق مربّاخوري خاكشي را در يك استكان آب جوش ريخته شيرين نموده ميل كنيد.(افطار و سحر)

3- مصرف انواع برگه هاي خيسانده: مثل برگه هلو و قيسي.

4- آلوي خيس كرده: براي افراد گرم مزاج، بسيار مناسب است امّا مي تواند باعث نفخ معده شود.

5- انجير خيس كرده: تقريبا براي همه افراد، مناسب است.

6- سبوس خيس كرده: سبوس گندم را مي توانيد از نانوايي هاي بربري تهيه كنيد. سبوس خيس كرده، علاوه بر درمان يبوست، مقدار زيادي از موادّ غذايي مورد نياز بدن را نيز تأمين مي كند.

7- خيسانده بذرهاي مختلف مانند بارهنگ، اسپرزه، تخم شربتي و ....

8- مصرف شير: در كساني كه شير برايشان حالت مليّن دارد.

9- استفاده بيشتر از غذاهاي آبكي.

10- استفاده از روغن هایی مانند روغن بادام شيرين، روغن زيتون و ....

چه كساني نبايد روزه بگيرند؟  

اثر مثبت روزه داري در درمان بسياري از بيماري ها مانند چاقي، فشارخون، چربي خون، آسم و مانند آنها به اثبات رسيده است و نيازي به  بحث در اين موارد احساس نمي شود. در اين جا صحبت از اين است كه چه كساني نبايد روزه بگيرند؟ در این مورد به طور خلاصه به این موارد اشاره می کنیم:

1- روزه و بيماري هاي گوارشي: روزه داري بـراي اكـثر بـيـماري هـاي گـوارشي، آثار مفيد اثبات شده اي دارد و جز در مـوارد استثنايي، فـرد مي تواند روزه هاي خود را به طور كامل بگيرد. كساني كه زخم يا التهاب حادّ معده دارند؛ بهتر است با نظر پزشك معالج از روزه داري خودداري كنند امّا كـساني كـه فـقط سـابقه ايـن زخـم ها را دارند و در حال حاضر، بدون علامت هستند؛ مشكلي براي روزه داري ندارند و مي توانند داروهاي خود را به هنگام افطار و سحر، مصرف كنند.

2- روزه و مرض قند: بيماران ديابتي كه دارو مصرف نمي كنند يا از قرص هاي خوراكي استفاده مي كنند؛ تقريبا هيچ مشكلي در مورد روزه داري ندارند؛ فقط شايد بهتر باشد كه با مشورت پزشك معالج، كمي از ميزان مصرف داروي خود كم كنند و آن را در دو نوبت افطار و سحر، مصرف كنند. امّا بيماران ديابتي كه از انسولين استفاده مي كنند؛ به ويژه كساني كه سابقه يا خطر كاهش يا افزايش شديد قند خون دارند؛ بايد كمي احتياط كنند و تنها با نظر پزشك خود در مورد روزه داري تصميم بگيرند. جالب است بدانيد كه در تحقيقات انجام شده در مراكز درماني كه بيماران مسلمان ديابتي به آنها مراجعه مي كردند؛ هيچ گونه افزايشي در تعداد بيماران بستري به علّت عدم كنترل ديابت در ماه مبارك رمضان، مشاهده نشده است.

3- روزه و بيماري هاي كليوي: كساني كه كليه سنگ ساز يا بيماري هاي شديد كليوي دارند يا پيوند كليه شده اند، در بسياري از موارد با مشورت پزشك معالج و با رعايت مواردي كه مانع از غليظ شدن خون و ادرار مي شود، قادر به روزه داري هستند. حتّي تحقيقات انجام شده در مورد بيماران پيوندي كه آزمايش هاي طبيعي داشته اند نشان داده است كه روزه داري هيچ اختلالي در آزمايش هاي آنها ايجاد نكرده است.

به تجربه دیده ام که مداومت بر مصرف عرق خارشتر و خارخسک یا جوشانده کاکل ذرت و دم گیلاس در افطار و سحر، بسیاری از بیماران دچار سنگ کلیه را قادر به روزه داری می کند.

دو نکته:

1- مصرف زیاد لبنیات در ماه مبارک، به همراه کاهش آب بدن بر اثر روزه داری، احتمال ایجاد سنگ‌های مجاری ادراری را بسیار افزایش می‌دهد.

2- مصرف چای در ماه مبارک به‌دلیل خاصیت ادرارآوری آن، کم آبی بدن را تشدید می کند و زمینه را برای ایجاد سنگ های کلیوی فراهم.

4- روزه و بيماري هاي قلبي: دليلي جهت منع روزه داري در بيماران دريچه اي قلب يا كساني كه گرفتگي هاي خفيف عروق قلبي دارند؛ وجود ندارد. در مورد بيماراني كه گرفتگي شديد عروق قلبي دارند نـيز، نـيـاز به تـحقيقات بـيشتري وجـود دارد و خطر روزه داري در اين افراد، اثبات نشده است امّا به هر حال، بايد با احتياط بيشتري عمل نمود.

نکته ای فقهی و شرعی

این که فرد می تواند یا نمی تواند روزه بگیرد از جمله مصادیق است و تشخیص آن بر عهده مکلّف است. به عبارت دیگر، نظر پزشک معالج در این مورد یک نظر مشورتی است و نهایتا این خود شخص است که باید تصمیم نهایی را بگیرد.

نکته دیگر آن که  حضرت امام خميني، رحمة الله عليه، در پاسخ به استفتایی در مورد شرايط طبیبی كه در مورد مسايل شرعيِ طبّي نظر مي دهد، فرموده اند:

« بسمه تعالى؛ پزشك علاوه بر تخصّص بايد مورد وثوق باشد كه كارش را روى موازين انجام دهد.»

ظاهرا معني سخن امام اين است كه پزشكي كه در مورد روزه گرفتن يا نگرفتن ما نظر مي دهد، علاوه بر این که بايد تخصّص و علم کافی در موضوع موردنظر را داشته باشد؛ باید پزشکی باشد که این اطمینان در مورد او وجود داشته باشد که در اظهار نظر، اصول و موازین علمی مربوطه را نیز رعایت می کند. بنابراين، نظر پزشكي كه اطّلاعات كافي از بيماري ما ندارد؛ ملاك خوردن روزه نيست؛ چه رسد به اين كه بخواهيم بر اساس گفته دوست و همسايه و مانند آن روزه نگيريم.

نکته: اگر این جمله که «كارش را روى موازين انجام دهد» را مربوط به مسایل شرعی بدانیم آن وقت می توان این نتیجه را گرفت که توصیه پزشکی که خودش اعتقادی به مسایل شرعی ندارد نمی تواند مبنای روزه گرفتن یا نگرفتن ما باشد.

چند نكته پایانی

1- تمام سفارش هایی که در مورد تغذیه صحیح وجود دارد؛ به طریق اولی در ماه مبارک رمضان باید مورد توجّه قرار گیرد ولذا نیازی به یادآوری آنها نمی بینم.

2- كاهش ديد چشم و نيز خواب رفتن دست و پا در طول روزه داري، امري طبيعي است و جاي نگراني ندارد و پس از صرف افطار، برطرف خواهد شد.

3- بر خلاف تصوّر عمومي و توصيه هاي پزشكي امروزي، در شريعت حقّه اسلامي، غذا خوردن، محدود به دو وعده، آن هم در ابتداي روز و ابتداي شب(صبحانه و شام) است و حضرات معصومين، عليهم السّلام، مكرّرا از خوردن غذا در ميانه روز(ناهار)، نهي نموده آن را موجب فساد بدن معرّفي كرده اند. در قرآن كريم نيز آمده است كه اهل بهشت، صبح و شب، غذا مي خورند(و لهم رزقهم فيها بكرة و عشيا؛ سوره مباركه مريم؛ آيه ۶۲) بنابراين، براي حفظ سلامتي خود، سعي كنيد رويّه ماه مبارك رمضان، يعني خوردن غذا در ابتداي روز و شب(صبحانه و شام) و پرهيز از خوردن غذا در ميانه روز(ناهار) را ادامه دهيد.