(چاپ)

زندگی استعماری؛ طبّ استعماری
صنعت جدید توریسم و سرقت زیستى(مقاله انتخابی)

بسم الله الرّحمن الرّحیم

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین

صنعت جدید توریسم و سرقت زیستى


آنیتا پلومارم1 

 


چکیده: 

 
صنعت توریسم امروزه به عنوان یکى از مهم ترین صنایع درآمدزا براى کشورها و به ویژه جهان سوم که از سرمایه هاى زیستى و طبیعى متنوعى برخوردارند، شناخته مى شود، اما تحت لواى چنین صنعت به ظاهر بى خطرى است که بسیارى از سرمایه هاى این گونه کشورها توسط شرکت هاى چندملیتى به تاراج مى رود تا علاوه بر زیان هاى اقتصادى و زیست محیطى، استقلال و حاکمیت آن ها نیز به خطر افتاده و حقوق انسانى و طبیعى آن ها به نحوى زیرکانه تضییع شود. 



کریس لانگ بریتانیایى از جمله طرفداران محیط زیست است که سال هاست فعالیت هاى خود را به حقوق جوامع محلى و مسایل بوم شناختى و زیستى کشورهاى آسیایى معطوف نموده است. وى در یکى از سفرهاى خود به ویتنام که توسط یکى از سازمان هاى غیرانتفاعى انگلستان تدارک دیده شده بود، با تجربه اى تکان دهنده در ارتباط با جمع آورى و خروج نمونه هاى زیادى از گیاهان و حشرات جنگل ها و پارک هاى ملى این کشور بدون اخذ هیچ گونه اجازه اى از مسؤولین آن روبرو شد. در این سفر بود که وى دریافت چنین مأموریت هایى که با عنوان اکوتوریسم و به بهانه محافظت از سرمایه ها و تنوع زیستى این گونه کشورها تدارک دیده مى شود، چیزى جز مشارکت در ابتکار عملى با عنوان «سرقت زیستى» نیست. هم اکنون بسیارى از دولت هاى آسیایى، به توریسم به عنوان منجى نظام هاى اقتصادى بیمار خود نگاه مى کنند و آن را به مثابه فرصت سودآور مناسبى مى شناسند. تصور مى شود که این گونه فعالیت ها مى تواند براى روستاییان فقیر درآمدزا باشد و از سوى دیگر به روند توسعه در این کشورها و نیز حفاظت از تنوع زیستى آن ها کمک کند، اما واقعیت آن است که اینان از این نکته غافل مانده اند که این گونه سفرها در واقع هموار کننده فعالیت هاى سودجویانه خارجیانى است که زیان هاى اقتصادى آن به مراتب فراتر از منافع آن مى باشد. 

 


به واسطه تقویت پدیده توریسم در دهه هاى اخیر، قاچاق و تجارت غیرقانونى گیاهان و جانداران به فعالیتى سودآور تبدیل شده است. این سارقانِ سرمایه هاى زیستى که در قالب توریست هایى معصوم جلوه مى کنند، با سرقت و خروج این سرمایه هاى ذى حیات، به سودهایى هنگفت نایل مى آیند. نکته قابل توجه درباره این صنعت جدید آن است که سرقت و قاچاق این گونه گیاهان و جانداران که با سودهایى هنگفت گره خورده، با مجازات هایى ناچیز همراه است. 

 
هم اکنون علاقه شدید براى آگاهى یافتن و دستیابى به شیوه هاى درمان طبیعى، شرکت هاى چند ملیتى را بر آن داشته تا به شکار گیاهان بومى با هدف تولید دارو و نیز لوازم آرایشى روى آورند که البته این مهم، مستلزم استثمار دانش سنتىِ بومیان این گونه نواحى است. مطالعات بیانگر آن است که بیش از 40 درصد فرآورده هاى دارویى غربى، داراى عصاره گیاهان آسیایى بوده که به رغم این مسأله، هیچ گونه سودى از فروش این گونه محصولات و فرآورده ها متوجه آن ها نمى گردد. 

 
علاوه بر این، به نظر مى رسد که «سرقت زیستى» با گسترش بى سابقه صنعت بیوتکنولوژى که با اعزام گروه هایى به سراسر جهان با هدف کشف ژن هایى ارزشمند و سودآور که در صنعت غذا و دارو از جایگاه ویژه اى برخوردارند، تشدید شود. هم اکنون شرکت هاى چندملیتى اى که فعالیت هاى خود را متوجه مهندسى ژنتیک نموده اند، علاقه و توجه خاصى به گیاهان، بذرها و نیز ژن ها و تیره هاى سلولى مردم بومى و محلى نشان مى دهند تا با کشف و دستیابى به مجموعه اى از ویژگى هاى سودمند ژنتیکى، آن ها را با توسل به حقوق مالکیت فکرى به کنترل و تصاحب خود در آورند. 
مقامات و نیز دانشمندان کشورهاى آسیایى، بر این باورند که فقدان کنترل لازم و نیز راه هاى گریز و مفرهاى قانونى موجود، سرقت زیستى را به امرى ساده تبدیل نموده و زمینه به یغما رفتن سرمایه هاى طبیعى را به طور قانونى هموار نموده است. آن ها بر این باورند در صورتى که شرکت هاى چند ملیتى با توسل به طرح سازمان تجارت جهانى به ثبت و انحصار حقوق این گونه سرمایه ها ادامه دهند، این کشورها بیش از پیش متضرر خواهند شد. 

 
اما نکته مهم آن است که به رغم چنین آگاهى اى، هنگامى که صحبت از «توریسم» به میان مى آید، نگرانى از خصوصى سازى فرایند تنوع زیستى و پیامدهاى عظیم سرقت زیستى، مورد بى توجهى و غفلت واقع مى شود که نمونه بارز آن را در کشور تایلند شاهدیم. وزارت کشاورزى این کشور به منظور جذب بیشتر گردشگران با احداث مراکز خاص مطالعات کشاورزى، زمینه حضور و آگاهى یافتن بى دردسر خارجیان را از سرمایه هاى موجود در عرصه کشاورزى، جنگل و به ویژه گیاهان دارویى فراهم آورده است و به قول مخالفین، این گونه فعالیت ها و اقدامات تنها زمینه ساز سرقت بیشتر و ساده تر سوءاستفاده گران خارجى و شرکت هاى چند ملیتى را تسهیل مى نماید. 

 
علاوه بر تایلند، هم اکنون آگاهى فزاینده اى نسبت به پیامدهاى این صنعت در هند نیز شکل گرفته است که شاهد انتشار مطالبى توسط منتقدین و مخالفین این عرصه بوده ایم. «تى جى یعقوب» در کتاب خود با عنوان «حکایت هایى از توریسم در کالام» مى نویسد: 

 
«هم اکنون منطقه آگاسیاوانام در معرض نابودى قرار دارد. این منطقه مهم از گیاهان دارویى خارق العاده اى سود مى برد؛ گیاهانى با تنوعى فراتر از سیصدگونه نادر که در این زیستگاه طبیعى وجود دارند. گزارش ها بیانگر آن است که اگرچه توریست ها هم اینک به غارت این جنگل مشغولند، اما هنوز قوانین و محدودیت هایى براى مقابله با آن ها وجود ندارد. آن ها نه تنها این منطقه را با پلاستیک ها و زباله ها و فضولات خود به آلودگى کشانیده اند، بلکه گیاهان کمیاب و بى نظیر آن را نیز به سرقت مى برند. خواه این فعالیت ها براى شرکت هاى چند ملیتى صورت پذیرد و خواه با هوس و جنون این توریست ها پیوند خورده باشد، چیزى جز یک فاجعه براى این منطقه محسوب نمى شود.» 

 
مسلّم آن است که بایستى توجه عموم را به هزینه ها و پى آمدهاى این صنعت که عمدتا چهره اى مهربانانه به خود گرفته معطوف نمود. هم اکنون اطلاعات بیشترى که حکایت از فعالیت هاى غیرقانونى و غیراخلاقى اى که تحت لواى توریسم صورت مى پذیرد وجود دارد؛ فعالیت هایى که آسیب ها و زیان هاى آن صرفا به زیان هاى اقتصادى خلاصه نمى شود. سرقت زیستى آشکارا نقض استقلال و حاکمیت و نیز حقوق انسانى جوامع سنتى را به همراه دارد، چرا که شرکت هاى چند ملیتى درگیر در این صنعت، بدون آگاه نمودن و توجه به خواست و اراده صاحبان این سرمایه ها، فعالیت هاى خود را دنبال مى کنند. 


به هر حال دولت ها و گروه ها بایستى نسبت به این پدیده هشیار بوده و به طور جدى این سؤال را مطرح نمایند که آیا معقول است که با فقدان راهکارهاى اجرایى مؤثر در راستاى مقابله با سوءاستفاده و استثمار این گونه سرمایه ها، چنین کورکورانه به تقویت الگوهایى از صنعت توریسم که تسهیل کننده سرقت و چپاول منابع زیستى و محلى و نیز دانش سنتى است، اقدام نمایند؟ 


منبع: www.twnside.org 

 

 


 

منبع :

سیاحت غرب شماره 8