(چاپ)

زندگی استعماری؛ طبّ استعماری
معضل جهانى سلامت(مقاله انتخابی)

معضل جهانى سلامت


گزارش سازمان بهداشت جهانى ـ ژنو 

 
چکیده: 

 
اگر چه پزشکى جدید در سالیان گذشته به واسطه مقابله و ریشه کنى برخى بیمارى هاى عفونى و همه گیر همواره به خود بالیده، اما ظهور مجدد این نوع بیمارى هاى به ظاهر نابود شده و نیز پیدایش برخى بیمارى هاى جدید، پزشکى و نیز حوزه سلامت بشرى را با چالشى جدّى مواجه ساخته است. 



تا چندى پیش، نوعى خوش بینى حکایت از آن داشت که مبارزه طولانى مدت بشر براى به کنترل در آوردن بیمارى هاى عفونى، تقریبا با موفقیت به پایان رسیده است. دیگر آبله ریشه کن شده است و فلج اطفال، جذام، چاگاس و کزاز در نوزادان در آستانه نابودى کامل قرار دارد. همچنین آمارها حکایت از آن دارد که هشتاد درصد کودکان جهان در سال هاى اخیر علیه تعدادى از بیمارى هاى کشنده، مصونیت یافته اند و داروهاى ضدمیکروب تولید شده، به نحوى مؤثر، بیمارى هاى عفونى بى شمارى را به کنترل درآورده اند. 

 
اما این گونه خوش بینى ها هم اکنون در حال رنگ باختن هستند، چرا که بررسى ها بیانگر آن است که همه ساله به رغم این گونه تلاش ها، باز هم حیات بشر با مرگ میلیون ها نفر در نتیجه برخى از این گونه بیمارى ها همراه شده است. نه تنها مبارزه براى به کنترل درآوردن این بیمارى ها به پایان نرسیده، بلکه به مرحله اى بحرانى رسیده است. هم اکنون، بیمارى هاى عفونى به عنوان مهم ترین عامل مرگ و میر در سراسر جهان شناخته مى شوند، به طورى که حداقل 17 میلیون از 52 میلیون مرگ سالانه جهان را به خود اختصاص داده است. جداى از این جمعیت 17 میلیونى که حدود 9 میلیون نفر آن ها را کودکان تشکیل مى دهد، بیش از نیمى از جمعیت 72/5 میلیارد نفرى جهان نیز در معرض بسیارى از بیمارى هاى بومى قرار دارند. 

 
در حال حاضر، بیمارى هاى همچون وبا که تصوّر مى شد از لحاظ جغرافیایى محدود شده اند، در مناطقى که به عنوان مناطق ایمن شناخته مى شوند، دوباره در حال شیوع و گسترش است. اگر چه تعدادى از بیمارى هاى عفونى به طور کامل به کنترل درآمده اند، اما برخى بیمارى ها هم چون مالاریا و سل که همواره در گذشته نیز به عنوان بزرگ ترین دشمنان بشریت شناخته مى شده اند، دوباره ظهور یافته اند و مبارزه اى دیگر علیه آن ها از سرگرفته شده است. اهمیت کنترل بیمارى هاى عفونى، زمانى بارزتر مى گردد که دریابیم نقش عوامل عفونى در گسترش تعداد قابل توجهى از انواع سرطان ها کاملاً اثبات شده است. 


بیمارى هاى جدید؛ تهدیدهاى جدید


همراهى بیمارى هاى جدید و نوظهور با گسترش سریع عوامل مقاوم در برابر آنتى بیوتیک ها و نیز افزایش میزان حشرات ناقلِ مقاوم در برابر حشره کش ها، به چالش هایى رعب آور براى سلامت بشریت تبدیل شده اند. بیمارى هاى جدید از ایدز گرفته تا بیمارى هایى معمولى، همه و همه با عفونت هاى ویروسى در ارتباط هستند. از آن جا که در بسیارى از این گونه بیمارى ها، منبع عفونت هم چنان ناشناخته مانده است، در نتیجه راه معالجه خاصى نیز تا کنون براى آن ها یافت نشده است. 

 
هم اینک ظهور نوعى مقاومت علیه آنتى بیوتیک ها در محیط بیمارستان ها در سراسر جهان به پدیده اى تهدیدزا براى کارکنان حاضر در این گونه محیط ها تبدیل شده است. در چنین شرایطى است که بسیارى از آنتى بیوتیک هاى قوى، ناتوان شده اند و این معضل زمانى تشدید مى شود که داروهاى جدید محدودى در حال جایگزین شدن آن ها است. واقعیت آن است که در چنین مبارزه اى این میکروب ها از بشریت پیشى جسته اند و هر لحظه نیز فاصله بین توانایى آن ها در مسیر جهش یافتن و تبدیل به گونه هاى مقاوم در برابر داروها و توانایى بشر براى مقابله با آن ها در حال افزایش است. 

 
این ها نمونه هایى از رویدادهایى است که در روند کنترل بیمارى هاى همه گیر در حال ظهور و بروز است؛ روندى که به رغم کشف آنتى بیوتیک ها، گسترش واکسیناسیون، توسل به مجموعه اى از اقدامات بهداشتى و نیز درک بهترى از ماهیت بیمارى هاى عفونى، باز هم ادامه دارد. 


بهاى یک شکست


ظهور مجدد بیمارى هاى عفونى، زنگ خطرى است که حکایت از آن دارد که در صورت عدم دستیابى به راهکارهاى جدید، امنیت جهانى در حوزه سلامت و رفاه با تهدیدى جدى روبرو خواهد شد. 

 
این گونه بیمارى ها، خواه در مناطق خاصى ظهور یابند، هم چون مالاریا و تب دنگ که در کشورهاى در حال توسعه رواج بسیارى یافته اند، و خواه گستره اى جهانى را به خود آلوده سازند، همانند هپاتیت و یا بیمارى هایى چون ایدز که به شیوه جنسى قابل انتقال هستند و یا اصلاً بیمارى هایى که از طریق موادّ غذایى انتقال مى یابند و هم مردم کشورهاى فقیر و هم مردم کشورهاى غنى را متأثر از خود مى سازند، مى توانند به عنوان تهدیدهاى جدى براى سلامت جهانى محسوب شوند. از جمله بیمارى هاى عفونى رایج که امروزه به بحران هایى در عرصه جهانى تبدیل شده اند، مى توان به موارد زیر اشاره نمود: 


مالاریا: این بیمارى که خطرناک ترین بیمارى قابل انتقال از حشرات به شمار مى آید، همه ساله 500 میلیون نفر از مردم جهان را به خود مبتلا مى سازد که حداقل 2 میلیون نفر از این جمعیت را به کام مرگ فرو مى برد. 


عفونت هاى تنفسى: این گونه عفونت ها نیز همه ساله حدود چهار میلیون نفر از کودکان را از پاى درمى آورد. سل نیز که نوعى بیمارى قابل انتقال محسوب مى شود، همه سال با مرگ 3 میلیون نفر همراه مى باشد. نکته قابل توجه درباره این بیمارى آن است که یک سوم جمعیت جهان حامل باسیل هایى هستند که به تولید سل مى انجامند. 


اسهال: این بیمارى که عمدتا توسط آب و غذاى آلوده منتشر مى شود، همه ساله 3 میلیون کودک را در سراسر جهان از پاى در مى آورد. 


وبا: این بیمارى نیز از جمله بیمارى هاى همه گیرى است که هنوز هم آسیاى جنوب شرقى تا خاورمیانه و نیز آفریقاى غربى و آمریکاى جنوبى را آلوده خود مى سازد. 


ایدز: ویروس HIV که حامل بیمارى ایدز است، عمدتا از طریق روابط جنسى در حال گسترش مى باشد. هم اکنون 24 میلیون بزرگسال به این بیمارى مبتلا هستند و 4 میلیون نفر نیز تا کنون به واسطه ابتلا به این بیمارى جان باخته اند. تنها در سال 1995 بیش از 330 میلیون مورد جدید از بیمارى هایى که محصول روابط جنسى بوده اند، شناسایى شده اند. 


هپاتیت: امروزه هپاتیت به عنوان یکى از جدى ترین مشکلات در عرصه جهانى شناخته مى شود. هم اکنون حداقل 350 میلیون نفر در جهان حامل هپاتیت B هستند و 100 میلیون نفر حامل نوع C آن هستند و حداقل یک چهارم این جمعیت در آینده به واسطه این عارضه کبدى مرگ را تجربه خواهند نمود. تنها در سال 1995 بالغ بر ده میلیون مورد بیمار سرطانى که عامل ابتلاى شان به سرطان، انواع ویروس ها (خاصه ویروس هپاتیت Bو C)، باکترى ها و انگل ها است، شناسایى شدند. برآوردهاى سازمان بهداشت جهانى حکایت از آن دارد که کنترل بیمارى هاى عفونى مى تواند از 15 درصد موارد جدید سرطان جلوگیرى به عمل آورد. 


فقر و گسترش بیمارى هاى عفونى


فقر در حال گسترش است و از همین رو است که صدها میلیون نفر از مردم به واسطه شرایط زندگى شان در معرض ابتلا به بیمارى هاى عفونى اند. بیش از یک پنجم جمعیت جهان، هم اینک در فقر شدید به سر مى برند و تقریبا یک سوم کودکان جهان به سوءتغذیه مبتلا هستند. هم چنین نیمى از مردم جهان از دسترسى منظم به ضرورى ترین داروهاى موجود محروم مى باشند. 


تداوم افزایش جمعیت جهان، که البته با رشد سریع شهرنشینى نیز همراه شده است، به معناى سکونت میلیون ها نفر در محیط هاى غیربهداشتىِ مملو از جمعیت است که در چنین شرایطى کمبود آب سالم و فقدان بهداشت کافى مى تواند زمینه ساز بیمارى هاى عفونى گردد. همین تمرکز شدید جمعیت در چنین مناطق شهرى است که مى تواند به خطر ابتلا به بیمارى هاى تنفسى و نیز بیمارى هایى که از طریق آب و غذا قابل گسترش اند، دامن بزند. 


از سویى دیگر در نتیجه تغییر رفتارهاى جنسى، انسان ها در معرض ابتلاى به بیمارى هاى جنسى مختلفى هستند. هم اکنون تقریبا در سراسر جهان همه روزه یک میلیون نفر به بیمارى هاى گوناگون جنسى مبتلا مى شوند که عمده آن ها را جوانان تشکیل مى دهند، بیمارى هایى عفونى و همه گیر که در شرایط دنیاى امروز با گسترش قابل توجهى همراه شده اند. 


تغییرات شکل گرفته در عرصه تجارت جهانى غذا نیز به خلق شرایطى جدید براى ظهور و گسترش بیمارى هاى عفونى دامن زده است. حمل احشام، نحوه تهیه و تولید محصولات غذایى، ذخیره، نحوه عرضه و بالاخره رفتارهاى تغییر یافته در خورد و خوراک بشرى از زمینه هاى اصلى این بحران محسوب مى شوند. 


تغییر و تحولات اجتماعى در گروه هاى سنى خاص نیز از جمله عوامل تسهیل ابتلا به بیمارى هاى عفونى محسوب مى شود. به عنوان مثال مى توان به نحوه گرد هم آمدن کودکان در مهد کودک ها و یا نحوه نگهدارى و زندگى سالمندان در مراکز نگهدارى آن ها اشاره نمود؛ محیط هایى که به افزایش خطر ابتلا به این گونه بیمارى ها کمک شایانى مى کند. 


گسترش مناطق زیستى بشر، میلیون ها نفر را در معرض عوامل ناشناخته و یا کمتر شناخته شده قرار مى دهد. تأثیرات حاصله از تغییرهاى جوى نیز مى تواند به فرصتى براى گسترش بیمارى هاى عفونى به مناطق جغرافیایى جدید تبدیل شود. اگر چه امروزه داروهاى ضدباکتریایى به داروهایى فراگیر تبدیل شده اند، اما در همین حال، تداوم تکامل و سازگارى میکروب ها با محیط زیست نیز هم چنان ادامه دارد؛ به نحوى که همواره شاهد افزایش مقاومت آن ها در برابر این گونه داروها بوده ایم. 


به دلایل مذکور است که بیمارى هاى عفونى به یک چالش جهانى تبدیل شده است؛ چالشى که هزینه هاى اقتصادى و اجتماعى این بیمارى ها فراتر از آن است که افراد، خانواده ها و جوامع بتوانند از آن چشم پوشى نمایند. 


از آن جا که دلایل چنین بحرانى، چند بعدى است، مخاطب ما نبایستى صرفا به افرادى که فعالیت هایشان در حوزه سلامت بشرى متمرکز شده است، محدود گردد؛ چرا که این بحران، خود محصول معضلاتى سیاسى، اجتماعى و زیست محیطى و از همه مهم تر تا حد زیادى نتیجه معضل و بحرانى است که به دست خود بشریت خلق شده و به عنوان محصول جانبى دنیاى مدرن شناخته مى شود. 


منبع: www.twnside.org 

منبع :

سیاحت غرب؛ شماره8