تولید واکسن‌‍‌ در‌‌‌ سال‌های اخیر، تبدیل به صنعتی پرسود و حیاتی شده است. صنعتی که به بهانه‌ی آن شرکت‌های ثروتمند دارویی، بسیاری از کشورهای دیگر را به خود وابسته کرده‌اند و آن را دست‌آویزی برای پیش­برد اهداف استعماری در کشور‌‌های جهان سوم قرار داده‌اند. جای بسی تعجب است که این اهداف با نام خیرخواهانه (Charity) و از طرف گروه‌های صلح‌طلب با نام سلامتی، انجام می‌شود، ولی در بسیاری از موارد افراد واکسینه‌شده را با عوارض جبران‌ناپذیری «تا سرحد مرگ» روبه‌رو نموده‌ است²،¹. 

 

 

آمار متعددی که از عوارض و خطرات انواع واکسن، در سایر رسانه‌ها موجود است³، توجه ویژۀ مسئولین ذی‌ربط را طلب می‌کند. اولین قدم در این راه، رسیدن به مرحلۀ خودکفایی در عرصۀ تولید واکسن‌ است. با تلاش و همت دانشمندان ایرانی از دیرباز، موسسه‌هایی نظیر سرم‌سازی رازی و انستیتو پاستور قدم در این راه نهاده⁴ و به موفقیت‌های چشم‌گیری نائل شده‌اند. اما هنوز انواعی از واکسن هم‌چنان در لیست واردات به چشم می‌خورد که سه واکسن آنفلوانزا،  HPV و پنج‌گانه (Pentavalent) از جملۀ آن‌ها هستند. از این‌رو لازم است مزایا و معایب این واکسن‌های وارداتی بررسی شود.

 

 

واکسن آنفلوانزا

 

آنفلوانزا بیماری جدیی است که می‌تواند منجر به بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ شود. واکسن آنفلوانزا در مقاطعی در ایران «به‌خصوص از سال 88 به بعد» سالانه تا 40 میلیون دوز، یعنی «حدود نیمی از جمعیت ایران»، مصرف داشته است و اخیراً نیز در جهت تولید آن گام‌هایی از سوی مراکز تحقیقاتی برداشته شده است⁵. از آن‌جا که ویروس آنفلوانزا از نظر ژنتیکی به‌ طور پیوسته در حال تغییر است (antigenic drift) و هم‌چنین سویه‌های (strain) «انواع ویروس» متعددی دارد و حتی ارزیابی هم‌زمان (monitoring) ویروس‌ها را به‌صورت هفتگی می‌طلبد (weekly FluView)، تولید این واکسن را با مشکل روبرو می‌کند. روند تولید واکسن آنفلوانزا به این صورت است که پس از شناسایی ویروس، واکسن آن ساخته می‌شود. به ‌عنوان ‌مثال، ویروس سال 2015 شناسایی ‌شده و در آغاز فصل سرمای 2016 (در مهرماه)⁶ با پیش‌بینی رایج‌ترین سویه (strain) وارد بازار می‌شود. واکسنی که از کشوری دیگر خریداری می‌شود، به‌ احتمال زیادی حاوی سویۀ متفاوت از ویروس بومی ایران و فاقد اثربخشی لازم است⁷. تجربه نشان داده است که اثر آن را نمی‌توان صفر در نظر گرفت، ولی با تحقیق و توسعه (Research and developement)، لازم است که این واکسن بومی‌سازی شود. در ادامه شواهدی را مبنی بر این‌که این واکسن حتی در کشورهای سازنده نیز با خطراتی همراه بوده است مطرح می‌کنیم تا به‌ ضرورت هرچه بیشتر تولید داخلی آن پی ببریم.

 

 

 

محتویات واکسن آنفلوانزا

 

 علاوه بر مقادیر بسیار اندکی ویروس آنفلوانزا، مواد شیمیایی نظیر فرمالدهید (formaldehyde)، اکتیل اتوکسیلات (octylphenol ethoxylate)، ژلاتین و تیمروزال (thimerosol) به عنوان مادۀ نگه‌دارنده به آن افزوده می‌شوند که در برخی منابع به سمی و سرطانزا بودن بسیاری از این مواد اشاره شده است⁸. 

 

 

 

عوارض ناشی از تزریق واکسن آنفلوانزا:

 

 

1- در گزارش  CDC تنها تب خفیف، قرمزی و خارش پوست، سردرد و درد عضلانی به عنوان عوارض این واکسن آورده شده است، ولی در واقع گزارش‌هایی نیز حاکی از واکنش‌های حساسیتی شدید (severe allergic reactions) و مواردی که منجر به مرگ شده‌اند، موجود است.

 

 

 

2- ویروس آنفلوانزا افراد را در برابر ابتلا به بیماری باکتریایی مستعد می‌کند، «به‌خصوص گونۀ استرپتوکوکوس نومونیا (Streptococcus pneumoniae) و استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus)». این دو عامل می‌توانند در کنار هم، اثر هم‌افزایی (synergy) نشان دهند و فرد را به بیماری بسیار شدیدتر از حالت معمول مبتلا کنند.

 

 

 

3- شواهد حاکی از آن است که فرد واکسینه‌شده می‌تواند نقش ناقل ویروس را برای اطرافیان داشته باشد. پس واکسن آنفلوانزا علاوه بر خطراتی که برای خود شخص دارد، می‌تواند احتمال ابتلا را در اطرافیان نیز بالا ببرد⁹. 

 

 

 

آمار مرگ‌ومیر آنفلوانزا

 

 

علاوه بر این، آخرین آمار تا پایان آبان ماه 88 اعلام می‌کند که 526000 نفر در دنیا به این بیماری مبتلا گشته‌ و 6770 نفر به علت این بیماری فوت کرده‌اند. در همین ارتباط کشور آمریکا با 19000 مبتلا و 4800 مرگ‌ومیر رتبۀ اول را به خود اختصاص داده است¹⁰. بیماری آنفلوانزا از فروردین سال 1388 به‌صورت پاندمی (عالم‌گیر) آغاز و در نقاط پراکندۀ دنیا هرساله در فصول سرد خود را نشان می‌دهد¹¹.  آمار فوت ناشی از این بیماری در سال 94 به 42 نفر رسید¹².  این آمار در سال 93 تا 86 نفر نیز رسیده بود¹³. 

 

 

 

 

با وجود چنین آماری، تبلیغات گسترده برای تزریق این واکسن ادامه دارد. با آغاز فصل سرما باز هم شاهد هجوم مردم برای دریافت این واکسن خواهیم ‌بود، واکسنی که به اعتراف سازندگان آن فاقد اثربخشی لازم است، ولی هم‌چنان سالانه هزینه‌های هنگفتی را بر دوش دولت و مردم گذاشته و انرژی زیادی از کادر بهداشت ‌و‌ درمان می‌گیرد. امید است که در آیندۀ نزدیک، شاهد تولید داخلی این واکسن و بریده شدن دست سودجویان از واردات آن باشیم.

 

 

 

واکسن پنج‌گانه

 

 

این واکسن با هدف انتقال دانش فنی آن در آیندۀ نزدیک، از کشور هند وارد شده است و حاوی واکسنی در برابر پنج بیماری دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزای نوع ب (Hib) است¹⁴.

 

 

 

عوارض واکسن پنج‌گانه

 

 

 

این واکسن از سال 2011 در برنامۀ ایمن‌سازی جهانی هندوستان (UIP) جای‌ گرفت و تا سال 2014،  منجر به فوت 54 نوزاد و 135 مورد بستری در بیمارستان شد. 26 نوزاد بعد از دریافت اولین دوز و 10 نوزاد بعد از دریافت دوز دوم و سه مورد بعد از دوز سوم فوت کردند و نوبت دوز در 15 مورد نیز ثبت نشده ‌است. در اوایل سال (2011) این واکسن در دو ایالت به ‌طور آزمایشی تزریق شد¹⁵ و 19 مورد مرگ مرتبط با واکسن را به ‌دنبال داشت. با این ‌وجود دولت هند در هفت ایالت دیگر نیز تزریق آن را اجباری کرد که منجر به ثبت فوت نوزادان بیشتری شد.وزارت بهداشت هند تا مدتی طولانی هرگونه ارتباط این مرگ‌ها را با واکسن پنتاوالان انکار می‌کرد. تا این‌که اعلام نمود سه مورد از فوت نوزادان هندی مربوط به این واکسن است. دکتر یوگش جین (Dr. Yogesh Jain)، صریحاً گفت که این واکسن باید در هند ممنوع شود، چنان‌که پیش از آن در کشورهای پیشرفته‌ای نظیر آمریکا، ژاپن، کانادا، اروپا، استرالیا، انگلیس و برخی کشورهای دیگر ممنوع شده است. او آمار مرگ ناشی از این واکسن را بسیار بیشتر از آنچه در رسانه‌ها اعلام شده می‌داند.

 

 

 

 

 

 

 این جدول، گویای آن است که در سه ایالت هند که واکسن پنج‌گانه در آن اجباری شده است، سرعت مرگ‌ومیر نوزادان (IMR)  افزایش یافته و نسبت به شرایط مشابه بدون واکسن، رشد نگران‌کننده‌ای داشته است‌. طبق برآوردها تعداد کل مرگ‌ومیر ناشی از این واکسن 6250  نفر در یک سال تخمین زده می‌شود¹⁷،¹⁶.  در سال 2014 آکوتانادان (V.S. Achuthanandan)، فعال سیاسی هندی، با استناد به آمار بالای مرگ کودکان، خواستار لغو اجباری بودن آن از سوی دولت شد¹⁸. دکتر ژاکوب پولیل (Dr. Jacob Puliyel)، عضو گروه شورای ایمنی بین‌الملل (National Technical Advisory Group on Immunization)، در مصاحبه با خبرنگاران گفت که برخلاف ادعای دولت هند مبنی بر بی‌خطر بودن واکسن، شواهد روشنی بر ارتباط واکسن با مرگ کودکان موجود است. دولت نباید این واکسن را پیش از تست حساسیت به هیچ کودکی تزریق کند¹⁹.  به هر حال، با وجود این‌که کمیتۀ عوارض ناشی از واکسیناسیون هند (India's Adverse Events Following Immunization committee) هرگونه ارتباط بین واکسن‌های پنج‌گانه و مرگ‌ومیر کوکان را رد می‌کند، شواهد چیز دیگری نشان می‌دهد²¹،²⁰. 

 

 

 

همین‌طور این واکسن موجب فوت کودکان در کشورهای دیگر نیز شده است که از جملۀ آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:

 

 

• 2008- سریلانکا، 5 کودک
• 2009- بوتان، 9 کودک
• 2011- پاکستان، 3 کودک
• 2012- ویتنام، 12 مرگ و 9 بستری که منجر به ممنوعیت آن در مارس 2013 شد²². 

 

 

این‌که با وجود چنین آمار مرگ‌و‌میر گسترده‌ای در کشورهای سازندۀ آن، باز هم شاهد واردات این واکسن به ایران هستیم، این مسئله را که واردات آن با انگیزه‌های اقتصادی همراه است به ذهن متبادر می‌کند، هرچند گفته‌ شده است که در آینده نزدیک شاهد تولید داخلی آن خواهیم بود²³. 

 

 

 

 

 

 

واکسن HPV

 

 

دولت ایران اعلام کرده است که پنج میلیون نفر ایرانی، ناقل ویروس HPV هستند.  ویروس HPV پیش‌زمینۀ ابتلا به سرطان دهانۀ رحم در زنان²⁴ و سرطان پروستات در مردان است²⁵. برای افرادی که به این ویروس مبتلا هستند، واکسیناسیون توصیه می‌شود²⁶. در ایران نیز شرکت ایران‌کوبل  در سال 1393، دو هزار دوز از هند وارد کرد. این واکسن  در سه مرحله تزریق می‌شود²⁷ که قیمت هر مرحلۀ آن حدود یک ‌میلیون و پانصد هزار تومان است. 

 

 

 

در اولین سمپوزیوم جهانی سالانۀ واکسن  HPV، حقایق بسیار تکان‌دهنده‌ای در مورد خطرات و مضرات این واکسن اعلام شد، از جمله این‌که:

 

 

1- از زمان ارائۀ این واکسن در جامعه، به گزارش VAERS، بیماری‌های خودایمنی بیش از 1000 درصد، ناباروری 790 درصد، سقط خودبه‌خود 270 درصد و کوری و کری 188 درصد افزایش‌ یافته است و این گزارش‌ها تنها 25 درصد واکسیناسیون‌‌ها را پوشش می‌دهند. (آمار واقعی چهار برابر است)

 

 

 

2- این واکسن باعث مرگ حدود 100 نفر و فلجی دائم حدود 500 نفر شده است. این آمار طبق گزارش‌های داوطلبانۀ مردمی است که معمولا ده درصد وقایع را بازگو می‌کند. اکثریت عمدۀ موارد هرگز گزارش نمی‌شوند.

 

 

 

 

3- ویروس HPV به‌تنهایی نمی‌تواند عامل سرطان باشد. شواهد حاکی از آن است که آلوده شدن به این ویروس در صورتی می‌تواند به سرطان منجر شود که با عوامل متعددی هم‌چون آلودگی به چند سویه به ‌طور هم‌زمان و یا آلودگی باکتریایی و عوامل متعدد محیطی همراه شود.

 

 

 

4- شرکت مرک اعلام نموده است که هیچ DNA ویروسی در واکسن HPV نیست، درحالی‌که دکتر لی (Dr. Lee) در سال 2012 به شواهدی دست ‌یافت که همۀ واکسن‌های HPV، حاوی مواد وراثتی (DNA) است و دانشمندان فرانسوی نیز در سال 2014، تحقیقات او را تائید نمودند. این مواد می‌تواند خود عاملی برای ابتلای افراد به ویروس HPV باشد!

 

 

 

 

 

5- در سال 2015 یک دانشمند استرالیایی کشف کرد که شرکت مرک در مرحلۀ گرفتن مجوز واکسن HPV، تقلب کرده است. این شرکت به‌جای استفاده از داروی بی‌اثر (saline placebo) برای گروه شاهد ، از مادۀ‌ سرطان‌زای پلی‌سوربات 80 (Polysorbate 80) استفاده نموده ‌است.  این مادۀ خطرناک، موجب بروز ناهنجاری‌های متعددی در گروه شاهد شده و بدیهی است که در مقایسه با گروهی که واکسن را دریافت نموده‌اند، اثربخشی واکسن نتیجه می‌شود.

 

 

 

 

6- بنا بر مطالب سایت FDA، برای کسب مجوز، واکسن تنها روی 21،000 دختر و زن، پیش از تزریق به میلیون‌ها کودک، نوجوان و بزرگ‌سال آزمایش شد²⁸ و هیچ اشاره‌ای به تست دوبارۀ واکسن به‌ روی مردان نشده است²⁹، اما CDC ادعا می‌کند که این واکسن روی پسران و مردان قابل استفاده است.³³،³²،³¹،³⁰ 

 

 

 

 

 

7- هیچ‌کس نمی‌تواند علیه تولیدکنندگان واکسن در آمریکا شکایت کند، چراکه آن‌ها مصونیت قانونی دارند. مجلس آمریکا در سال 1986 امنیت قانونی کامل برای این شرکت‌ها تصویب کرد و دولت آمریکا نیز از فروش واکسن گارداسیل حق امتیاز دریافت می‌کند.³⁵،³⁴

 

 

 

 

 

مضرات بی‌شمار این واکسن، در برابر سرطانی که ابتلا به آن ریسک کمتری دارد، نشان می‌دهد که خطر واکسن بسیار بیشتر از سرطانی است که ادعا می‌شود از آن پیشگیری می‌کند. این در حالی است که CDC و FDA در هیچ‌یک از موارد، حاضر به پذیرفتن رابطۀ بین واکسن و عوارض بعد از آن نشده‌‌اند³⁶ و با وجود این‌همه خطرات و عوارض گزارش‌ شده باز هم بر ضرورت تزریق این واکسن برای ردۀ سنی 13 تا 26 سال (اوج سن باروری) و بی‌اثر بودن آن پس ‌از این سن تأکید می‌شود. این مسئله مطرح است که با وجود این همه گزارش مبنی بر فوت و ناباروری افراد واکسینه‌شده³⁷، شاید بتوان گفت تزریق رایگان این واکسن در کشورهای جهان سوم با برنامۀ کاهش جمعیت جهانی در ارتباط است³⁸. لازم به ذکر است که با وجود کثرت عوارض این واکسن و دلایل متعدد لزوم جلوگیری از آن و اعلام آن از رسانه‌های داخلی³⁹، هم‌چنان تزریق آن با قیمت بالا در ایران ادامه دارد و دریافت‌کنندگان پیش از تزریق، از مضرات آن مطلع نمی‌شوند. همان‌طور که ملاحظه شد، کارآیی این واکسن‌ها در کشورهای سازنده نیز مورد بحث است. لذا باید راه‌کاری صورت گیرد که سلامت این واکسن‌ها در بدو ورود به کشور تائید شود (قبل از این به برخی راهکارهای آن از جمله راه‌اندازی آزمایشگاه کنترل کیفیت مجهز اشاره شده است) و در مرحلۀ بعد لازم است که اصل اثربخشی این واکسن‌ها بررسی گردد، چراکه ، شواهد بسیاری بر ناکارآمدی این واکسن‌ها و حتی مخاطرات جانی آن‌ها موجود است که دقت بیشتر مسئولین را می‌طلبد. با دقت در وضعیت واردات واکسن در ایران به این نتیجه می‌رسیم که رد پای مافیای اقتصادی در جای‌جای آن به چشم می‌خورد. در ادامه سعی شده است بخشی از مشکلات داخلی کشور، در حوزۀ واردات واکسن با تکیه‌ بر جنبۀ اقتصادی آن مورد ارزیابی قرار گیرد.

 

 

 

 

1- عدم تناسب عرضه و تقاضا:

 

 

یکی از این مشکلات عدم تناسب عرضه و تقاضاست، به این معنا که حجم واکسن ارائه‌شده کفاف تقاضای جامعه را نمی‌دهد؛ و در مواردی هم به‌ عکس آن، میزان واردات بسیار بیشتر از تقاضا است که منجر به هدر رفتن سرمایۀ ملی و خروج بی‌مورد ارز از کشور می‌شود. برای نمونه:

 

 

 

• حمید کهرام، رئیس موسسۀ تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، با تأکید بر این‌که همۀ واکسن‌هایی که موسسۀ رازی تولید می‌کند، نیاز داخل کشور را پوشش می‌دهد و نیازی به واردات نیست، گفت:

 

 

 

«حتی سه برابر نیاز کشور مجوز واردات داده ‌شده که این متأسفانه به اقتصاد کشور ضربه می‌زند. گرچه ایجاد فضای رقابت برای افزایش کیفی محصولات مورد تائید است، اما نباید فراموش کنیم که این واکسن‌ها در شرایط خاص تحریم و با تمام مشکلات در این سال‌ها تولید شدند و حالا که نیاز به حمایت بیشتر دارند، نباید با واردات بی‌رویه به تولید آن‌ها آسیب رساند.»⁴⁰ 

 

 

 

 

• درجایی دیگر رئیس موسسۀ واکسن و سرم‌سازی رازی گفت:

 

 

«سالانه مجوز واردات ۲۱ میلیارد دُز واکسن داده می‌شود، درحالی‌که فقط به یک تا یک‌و‌نیم میلیارد دُز واکسن از طریق واردات نیاز است.»⁴¹ 

 

 

2- نیاز به بودجۀ تحقیقاتی

 

 

یکی دیگر از این مشکلات، نیاز به بودجۀ تحقیقاتی برای تولید واکسن در داخل است. برای نمونه:

 

• دکتر مصطفی قانعی، رئیس انستیتو پاستور ایران، بر لزوم تخصیص اعتبارات به حوزۀ تحقیقات در تولید واکسن‌های جدید تأکید کرد و گفت: 

 

 

«تولید واکسن جدید نیاز به تحقیقات دارد... در حال حاضر فناوری تولید واکسن در دنیا از بخش تولید واکسن‌های عفونی به سمت تولید واکسن‌های غیرعفونی مثل واکسن ضدسرطان رحم پیش رفته است و لازم است در این زمینه در کشور ما تلاش شود.»⁴² 

 

 

 

• متأسفانه با وجود پروژه‌های کلان تحقیقاتی، به دلیل عدم ‌حمایت مالی، قوانین دست‌وپاگیر و ندادن مجوز وزارت بهداشت و یا نیاز به تجهیزاتی که جزء موارد تحریم است، بسیاری از پروژه‌ها در مرحلۀ تحقیق متوقف شده‌اند و به مرحلۀ تولید انبوه نرسیده‌اند.

 

 

3- واردات بی‌رویۀ واکسن؛ عامل عدم خودکفایی

 

 

 

طبق آمار گمرک در دو ماه منتهی به اردیبهشت سال 95, حدود 20 تن واکسن تولید مشابه داخل، به کشور وارد شده است. گفتنی است که این تعداد به ارزش دلاری 1,531,003 و ارزش ریالی 46,366,532,322 وارد کشور شده است.⁴³ 

 

 

 

 

 

4- وجود مافیای واردات واکسن

 

 

با توجه به سود هنگفتی که عاید واردکننده‌های این صنعت استراتژیک می‌شود (سود 200 درصد)، لذا طبیعی است که در موارد متعدد تولیدکننده‌های داخلی با موانع بسیاری از سوی آنان روبه‌رو باشند، تا جایی که حتی شواهدی بر تهدید و ارعاب افرادی که قدم در وادی تولید داروهای داخلی نهاده‌اند، وجود دارد:

 

 

• دکتر سیدحسن هاشمی، وزیر بهداشت، با اشاره به بیماری آنفلوانزا در کشور و تعریض به مافیای دارو گفت:

 

 

« افرادی که واکسن‌های زیادی انبار کرده‌اند، قصد نشان دادن اپیدمی آنفلوانزا را دارند.»⁴⁴

 

 

• در سایت دکتر عظیم اکبرزاده خیاوی آمده که وی 9 اختراع به ثبت رسانده است که عبارت‌اند از: واکسن مرفین، واکسن سیگار، واکسن هروئین، واکسن الکل و ...که به گفتۀ وی مافیای دارو و مواد مخدر اجازه نمی‌دهد که این واکسن‌ها مجوز بگیرد.⁴⁵

 

 
5- حمایت نشدن تولیدکننده‌های داخلی از سمت دولت

 

 

 

• این امر موجب کاهش کیفیت داروهای داخلی و روی آوردن مصرف‌کننده‌ها به کالاهای وارداتی می‌شود.

از این‌رو، این شواهد و دیگر مدارک مستند و مطالعات مختلف، این واقعیت را که واکسن‌ها بی‌خطر هستند، زیر سوال می‌برد. لذا لازم است مسئولین توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند و صنعت واکسن را به مثابۀ سلاحی در دستان دشمن بدانند، از محققان و فعالان داخلی این حوزه حمایت کنند، رشد هرچه بیشتر نظام سلامت کشور را رقم بزنند و با شناخت مشکلات پیش‌رو، با مدیریت جهادی⁴⁶، در راه تحقق اقتصاد مقاومتی گام بردارند.