به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ حجامت یک روش درمانی بسیار مؤثر و قابل اتکا در طب سنتی است که از پایه اسلامی و منابع روایی بسیار قوی‌ای نیز برخوردار است.
تا به امروز مطالعات و تحقیقات علمی و دانشگاهی مختلفی در کشورهای غربی و کشورمان درباره اثرات درمانی حجامت انجام شده و حتی در قالب پایان‌نامه‌های پزشکی نیز به‌صورت خاص به این موضوع پرداخته شده است از جمله در سال 1375 و در نخستین پایان‌نامه دانشجویی در ایران با موضوع حجامت، به مقایسه ترکیب خون حجامت با خون وریدی پرداخته شد و در یک کار دانشگاهی ثابت شد که ترکیبات بیوشیمی خون حجامت با خون وریدی متفاوت است.
در طب سنتی ایران نیز حجامت به‌عنوان یک روش درمانی کارآمد و بسیار مؤثر در آثار مختلف طبی دوره‌های مختلف به‌خوبی دیده میشود و توجه به حجامت با ظهور اسلام، دوچندان شد چرا که در روایات متعدد و صحیح‌السند از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بر انجام حجامت تأکید شده است.
اما متأسفانه طی سالهای گذشته برخی مسئولان در حوزه سلامت بدون توجه به منابع اسلامی، ذخایر طب سنتی ایران و تحقیقات و مطالعات علمی و دانشگاهی صورت گرفته درباره حجامت، به تشکیک درباره حجامت پرداخته و حجامت را فاقد اثرات درمانی، همراه با خرافه و حتی مضر و خطرناک معرفی کرده‌اند یا با بیان اینکه "امروز با وجود امکان خون دادن، دیگر نیازی به حجامت نیست"(؟!)، به مغلطه‌های مضحک متوسل شده‌اند.
به‌طور نمونه اخیراً علی‌اکبر پورفتح‌الله؛ مدیرعامل سازمان انتقال خون کشور گفته: «امروزه همه چیز حجامت تغییر پیدا کرده چرا که در گذشته حجامت با شاخ گاو صورت می‌گرفت و از کسی به دیگری زده می‌شد, در واقع یک نوع ایمنی‌سازی بود و آلودگی را از کسی به دیگری منتقل می‌کردند و از نظر علمی هیچ تفاوتی بین حجامت و اهدای خون وجود ندارد».
وی خروج خون کثیف از بدن از طریق حجامت را «عوام‌فریبی» دانسته و گفته: «وقتی خون را تحت استرس و فشار قرار بدهیم، دچار ترکیدگی گلبول قرمز میشود که حاصل آن در مجاورت اکسیژن هوا، تغییر رنگ خون است؛ این پدیده بسیار عادی است و خون ناشی از فصد خون را هم اگر تحت استرس و فشار و بادکش قرار بدهیم، گلبول‌های خونی می‌ترکد و اگر در مجاورت اکسیژن هوا قرار بگیرد، سیاه میشود. این کار شارلاتانیسم است».
برای بررسی صحت و سقم اظهارات اخیر مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران به‌سراغ حوریه محمدی کناری؛ متخصص طب سنتی و عضو انجمن علمی طب سنتی ایران رفتیم و درباره حجامت و ابعاد مختلف این مسئله به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه آمده است:
تسنیم: مدیرعامل سازمان انتقال خون، تفاوت قائل شدن بین ترکیبات خونی حجامت و خونی را که از طریق خون دادن از بدن خارج میشود نوعی «شارلاتان‌بازی» تلقی کرده است، نظر حضرت‌عالی در این باره چیست؟
متأسفانه در اظهارات اخیر مدیرعامل سازمان انتقال خون، اقداماتی مانند فصد و حجامت، نوعی شارلاتان‌بازی معرفی شده در حالی که اگر فردی بدون سوءنیت یا عوام‌فریبی، دانش بسیار مختصری در زمینه پژوهش داشته باشد، می‌تواند در کمتر از چند دقیقه به هزاران مقاله علمی و مستند درباره اثرات درمانی حجامت دست یابد.
لذا انتظار ما از جامعه پزشکی این است که براساس قواعد پزشکی مبتنی بر شواهد 2 کلمه cupping و Phlebotomy را در pubmed جستجو کنند بیش از 8 هزار مقاله در کمتر از چند ثانیه یافت خواهد شد؛ براساس آنچه اخلاق به‌طور عام و به‌ویژه اخلاق در پژوهش و علم مبتنی بر شواهد حکم میکند، این انتظار وجود دارد که همکارانمان تا به اصول و مبانی چیزی آگاهی ندارند از روی سلایق شخصی در این زمینه حکم صادر نکنند.
وی در اظهارات اخیر خود گفته که مدعیان حجامت معتقدند که حجامت از زمان پیامبر(ص) بوده و حالا هم می‌تواند باشد؛ در پاسخ باید خاطرنشان کرد که طبق اسناد تاریخی معتبر، حجامت از هزاران سال قبل از میلاد در سراسر دنیا استفاده می‌شده است و در زمان پیامبر اسلام و ائمه علیهم السلام بر آن صحه گذاشته شده است اما از همان زمان، حجامت و فصد چه در متون طب سنتی و چه در احادیث، اندیکاسیون‌ها و کنتراندیکاسیونهای خاص خود را داشته است و به هیچ عنوان ما معتقد نیستیم که برای همگان مفید خواهد بود.
تسنیم: مدیرعامل سازمان انتقال خون اعلام کرده که همه چیز حجامت عوض شده به‌جز جایگاهش؛ در این باره چه توضیحی دارد؟
درباره این بخش از اظهارات این مسئول، این سؤال مطرح میشود که؛ وی این تغییر شیوه انجام را که به‌گفته خودشان باعث استریل شدن تیغ و لیوان و... شده است مثبت تلقی می‌کنند یا منفی؟ اگر استریل انجام شدن فصد و حجامت، مثبت باشد ما هم مثل ایشان معتقدیم که حجامت باید جایگاه بهتر و کاربردی‌تری نسبت به گذشته پیدا کند.
مدیر عامل سازمان انتقال خون متذکر شده که در گذشته خون حجامت از کسی به دیگری زده می‌شد(!)، باید از ایشان بپرسیم که سند و مدرک این ادعا چیست و براساس کدام کتاب یا مقاله علمی یا سند تاریخی چنین ادعایی شده است؟ چون در هیچ‌کدام از منابع طب سنتی و احادیث و ... چنین مسئله‌ای وجود ندارد، همچنین گفته‌اند که بین حجامت و فصد خون هیچ تفاوتی وجود ندارد؛ با وجود اینکه مقالات متعددی در این زمینه وجود دارد اما خواهشمندیم همان‌گونه که همکاران متخصص رشته‌های مختلف پزشکی به خود اجازه دخالت در حیطه سایر تخصص‌ها را نمی‌دهند، اظهارنظر در مورد وجود یا عدم وجود تفاوت، به‌عهده متخصصین این رشته گذاشته شود.
این مسئول در بخش دیگری از اظهارات اخیر خود گفته که سازمان انتقال خون هیچ تمایلی ندارد افرادی که زیاد اهل حجامت هستند به جمع اهداکنندگان خون بپیوندند, در پاسخ به این نکته نیز لازم است خاطرنشان کنیم که ما صاحب‌نظران این رشته هم معتقدیم که نیازی نیست افراد اهل حجامت باشند چون همان‌گونه که گفته شد حجامت و فصد، اندیکاسیون‌هایی دارد که پزشک بر اساس شرایط بیمار، آن را تجویز میکند، پس اهل حجامت بودن یا حجامت زیاد اصلاً مورد قبول ما نیست اما اینکه انتقال خون تمایل ندارد که از خون این افراد استفاده کند, مسئله دیگری است؛ طبق صحبت‌های پورفتح‌الله در همین مطلب, امروزه حجامت به‌شیوه استریل انجام میشود, پس این سؤال مطرح است که چرا باید این افراد را با کسانی که به مناطق مالاریاخیز مسافرت داشته‌اند مقایسه کرد؟!
تسنیم: «آلودگی طبیعت با خون حجامت» از دیگر ادعاهای مطرح شده در اظهارات اخیر مدیرعامل سازمان انتقال خون است؛ منشأ چنین اظهارنظری چیست؟
وی مدعی شده که خونی که در حجامت گرفته میشود در طبیعت رها و باعث آلودگی میشود در حالی که باید گفت اگر حجامت در مراکز معتبر طب سنتی و زیر نظر پزشک انجام شود هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد زیرا مراکز معتبری که حجامت را به‌شیوه قانونی انجام می‌دهند، قرارداد جمع‌آوری زباله‌های عفونی و بیمارستانی را با شهرداری باید داشته باشند؛ هرچند ما معتقدیم مخالفت‌ها و مصاحبه‌های این‌چنینی می‌تواند زمینه را برای فعالیت‌های زیرزمینی افراد غیرپزشک یا غیرمتعهد فراهم کند که در این صورت احتمال بیماری عفونی یا آلودگی‌های زیست‌محیطی را رد نمی‌کنیم.
تسنیم: آیا ترکیبات خونی که از طریق حجامت از بدن خارج میشود با خون وریدی تفاوت ندارد و منظور از خون کثیف در حجامت چیست؟
مدیر عامل سازمان انتقال خون گفته که «خون کثیف» وجود ندارد و ما می‌خواهیم اهداکنندگان خون، داوطلب و بدون چشم‌داشت و حتی بدون پاداش، سلامت باشند؛ در پاسخ به این بخش از اظهارات این مسئول باید گفت که هر رشته‌ای برای خود اصطلاحات تخصصی دارد که منظور خاصی از آن برداشت میشود، همان‌طور که کلمه سینوس در پزشکی و ریاضی دو معنی کاملاً متفاوت دارند؛ واژه «کثیف» در طب سنتی از ریشه تکاثف به‌معنی غلظت و فشردگی است.
در ثانی، بر اساس آنچه در بسیاری از مقالات علمی دنیا آمده است، فصد یا فلبوتومی می‌تواند هم جنبه پیشگیری داشته باشد و هم درمانی؛ افراد داوطلبی که به سازمان انتقال خون آمریکا مراجعه می‌کنند، سه دسته هستند؛ دسته اول افراد سالمی که هیچ بیماری ندارند و به‌صورت داوطلبانه برای اهدای خون مراجعه می‌کنند, دسته دوم افرادی هستند که مبتلا به بیماری هموکروماتوز هستند که این افراد اگر دچار افزایش بار آهن نشده باشند, می‌توانند فصد یا فلبوتومی‌درمانی شوند و از اضافه بار آهن آنها جلوگیری شود و در عین حال خون آنها قابلیت انتقال به دیگران را دارد اما اگر آهن اضافه داشته باشند, فصد یا فلبوتومی درمانی برای کم کردن آهن برای آنها انجام میشود و چون احتمال رشد میکروب در خون آنها بیشتر است از خون آنها برای انتقال به دیگران استفاده نمی‌شود؛ دسته سوم افرادی که مبتلا به پلی‌سایتمی هستند، این افراد نیز چون احتمال ایجاد لوکمی در آنها بیشتر است، فلبوتومی (فصد) درمانی می‌شوند اما خونشان به دیگران تزریق نمی‌شود.
پس بر این اساس اگر هدف سازمان انتقال خون ایران، فقط گرفتن خون از افراد گروه اول باشد و افراد گروه دوم و سوم برای اهداف درمانی نتوانند به این سازمان مراجعه کنند، قطعاً ضرورت انجام فصد یا حجامت توسط طب سنتی ضروری‌تر به نظر می‌رسد و باید گسترش یابد تا ریسک بیماری‌های عفونی در گروه دوم و ریسک لوکمی در گروه سوم کاهش یابد البته خطر و عوارض انجام نشدن فصد یا حجامت در افراد واجد شرایط از نظر طب سنتی خیلی بیشتر از این موارد است.
همان‌طور که گفته شد موارد اندیکاسیون خروج خون و فصد یا حجامت، در صورتی است که فرد دچار امتلا باشد که این امتلا خود به دو دسته تغییر در کیفیت و تغییر در کمیت خون تقسیم میشود و هر کدام دارای پروتکل درمانی متفاوت و اندیکاسیونهای بسیار و کنتراندیکاسیونهای خاص خود است که دانستن آن برای متخصصین طب سنتی ضروری است.
بر همین اساس و مستندات علمی موجود و طبق مصوبه وزارت بهداشت، دوره PhD چهارساله برای این رشته طراحی و اجرا شده است و پزشکان صاحب‌نظر این رشته بعد از حدود 12 سال تحصیل در رشته پزشکی و تخصص طب سنتی به این اجتهاد رسیده‌اند لذا دوباره متذکر می‌شوم که استفاده از کلماتی مانند شارلاتان‌بازی و عوام‌فریبی توهین بزرگی به قشر متخصصان طب سنتی و تحصیل‌کرده کشورمان است.
البته آنچه بین مردم به خون کثیف مشهور شده، همین موضوع «امتلا» است که می‌تواند باعث تغییر در کیفیت یا کمیت خون شود و بر اساس اینکه این میزان تغییر تا چه‌اندازه‌ای شدید باشد در شدت تیره یا روشن شدن خون متفاوت خواهد بود؛ به‌بیان دیگر درست است که خون در تماس با اکسیژن دچار تغییر رنگ میشود اما میزان این تغییر در همه افراد یکسان نیست و شدت آن بسته به میزان تغییر مزاج یا کیفیت خون دارد.
در مقاله‌ای که در سال 2014 در ژورنال آمریکایی Medical and Biological Research چاپ شده آمده است که چون هموگلوبین‌های لیزشده که در عروق سراسر بدن در حرکت هستند به‌وسیله حجامت خارج می‌شوند, مسیر عروقی برای حرکت فاکتورهای ایمنی، سایتوکینها و رسیتورهای دارو و ... بازتر شده و باعث میشود داروها سریعتر به ارگان هدف برسد و نیمه عمر آن افزایش یافته و نیاز به دارو کمتر میشود، البته تأثیر حجامت فقط مربوط به خروج خون نیست و تأثیر آن در بافت نرم اطراف، مایع میان‌بافتی، لنف و ... محل حجامت در مقالات به اثبات رسیده است.