زردچوبه   

نام علمی: Curcuma domestica Va
نام عربی: عروق الصفرا

در کتب سنتی از زردچوبه با نام های عروق الصفرا، حشیشه الصفرا، عروق الزعفران و عروق الصباغین نام برده شده است. به عربی هرد (Hurd) و بقله الخطاطیف گویند (خطاف نام پرستویی است که این پرنده بسیار تیزبین است و سبب آن را این می دانند که از گیاه زردچوبه می خورد زیرا زردچوبه برای افزایش دید مؤثر است).

در برخی کتب سنتی از جمله در تحفه حکیم مؤمن ، مامیران را نوع صغیر گیاه زردچوبه دانسته اند و نام آن را حشیش الخطاف گذاشته اند چون این گیاه نیز برای چشم مفید است.

این گیاه به فارسی زردچوبه، به هندی،هلدی و کرکم (Kurkim) و در انگلیسی به نام های Tumeric و Curcuma شناخته شده است.

زردچوبه ساقه زیرزمینیی یا بیخ گیاهی است از خانواده زنجبیل Zinjiberaceae از جنس Curcuma و نام علمی آن Curcuma domestica Val. است.

مشخصات گیاه شناسی زردچوبه:

زردچوبه گیاهی است علفی، پایا، به ارتفاع ۱-۱/۵ متر (۶ فوت). دارای ریزوم متورمی است که از آن ساقه هوایی خارج می شود.برگ های آن سبز روشن شبیه برگ موز به درازای۰/۱-۵ متراست.

آب و هوای گرم و مرطوب برای رویش آن مناسب است. در نواحی شرق هندوستان، چین و بسیاری از نقاط حاره جنوب آسیا و مالزی پرورش می یابد.

قسمت مورد استفاده گیاه به عنوان ادویه ریزوم گیاه است که معمولا ۱۰-۱۲ ماه پس از کاشت موقع برداشت آن فرا می رسد.

معمولا ریزوم را پس از خارج ساختن از زمین تمیز کرده،ریشه های آن را جدا نموده و خوب با آب می شویند. سپس در آب جوش قرار داده و کمی می جوشانند.بعد در گرمای خورشید به مدت چند روز خشک می کنند.طی این مراحل حدود سه چهارم وزن ریزوم خام از دست می رود.

سطح خارجی ریزوم خشک شده و آماده شده به رنگ قهوه ای مایل به زرد است. بوی آن معطر و تند و طعم آن تلخ است و اگر در دهان گذاشته شود آب دهان زرد می شود.

ریزوم را پس از قطعه قطعه کردن به دو صورت دراز استوانه شکل به طول ۴-۸ سانتی متر و نوع گرد آن که از ریزوم اولیه گیاه به دست می آید به بازار عرضه می کنند که نوع دوم مرغوب تر است.

از نظر مصرف و کاربرد زردچوبه در روزگاران کهن در خاور دور به سبب رنگ زرد و درخشان و زیبایی که تولید می کند در رنگرزی پارچه های ابریشمی و پنبه ای و همچنین در خوراکی ها مورد توجه بوده است. این رنگ زرد درخشان به سبب وجود ماده کورکومین (Curcumin) در ساقه زیرزمینی زردچوبه است. در حال حاضر به عنوان ادویه معطر غذاهای مختلف وهمچنین رنگ آن در طبخ غذا و ساخت کره وپنیر بسیار مورد توجه است. زردچوبه جزء اصلی و مهم پودر معروف کاری است که در غذاهای تند به کار می رود. زردچوبه همچنین در روغن ها به عنوان ماده نگه دارنده کاربرد دارد. روغن زردچوبه بوی معطر تندی را برای خوشبو کننده های هوا، عطرها وصابون ها ایجاد می کند. همچنین به عنوان رنگ در نوشیدنی ها،لوازم آرایشی و داروها بکار می رود.

ترکیبات شیمیایی زردچوبه:
در زردچوبه یک ماده رزینی زرد رنگ و یک ماده نارنجی زرد و قابل تبلور به نام کورکومین (Curcumin) وجود دارد، همچنین حاوی تورمرون (Turmerone)، زینجی برون (Zinjiberone) و نوعی الکل به نام تورمرول (Turmerol) می باشد. از کورکومین در تهیه نوعی کاغذ جهت سنجش PH حلول ها استفاده می شود.

گرد زردچوبه دارای خاصیت آنتی اکسیدان می باشد و این اثر مربوط به فنل کورکوکین است. اسانس بیخ زردچوبه دارای اثر کولرتیک (Choleretic) است یعنی ترشح صفرا از طریق کبد را افزایش می دهد. این عمل به سبب وجود ماده پی تولیل متیل کاریبنول (P-tolylmetylcarbinol) است.ماده رنگی زردچوبه موجب انقباض کیسه صفرا می شود.

مزاج زردچوبه:

مزاج زردچوبه در سوم گرم و خشک است.

خواص و کاربرد زردچوبه از دیدگاه طب سنتی:

جالی بصر یعنی افزاینده حدت بینایی می باشد و عصاره آن روشنایی چشم را زیاد می کند.

گرفتگی ها و انسداد کبد را باز می کند.

برای استسقا (آسیت) و یرقان مفید است.

جویدن آن درد دندان را تسکین می دهد بویژه اگر کمی تفت داده شود و گرم جویده شود.

گرد آن برای خشک کردن زخم ها و استفاده از گرم کرده آن (تکمید) در رفع درد ورم ها مفید است.

اهل هند بلافاصله بعد از حجامت آن را بر موضع می پاشند.

مضرات زردچوبه از دیدگاه طب سنتی ایران:

زردچوبه مضر قلب است

مصلح آن در رفع این ضرر آب لیمو ترش و بالنگ است.

بدل آن مامیران و عاقر قرحا است.

در هندوستان از بیخ زردچوبه به عنوان ادویه معطر،محرک، تونیک، بادشکن، تصفیه کننده خون و تب بر استفاده می شود.

مصرف آن به طور موضعی جهت التیام زخم ها از مارگزیدگی تا آکنه کاربرد داشته و سبب رسیدن دمل می شود.

ساقه زیرزمینی زردچوبه از نظر دارویی مقوی معده، محرک هضم و بادشکن است.

همچنین جهت بند آوردن هر نوع خونریزی کاربرد دارد.

جوشانده آن جهت رفع سوزش چشم وبرخی بیماری های آن مفید است.

در رفع بی نظمی قاعدگی بسیار مؤثر است. جریان گردش خون را افزایش می دهد و در حل کردن لخته خون اثر بارزی دارد.

در هند و چین به علت خاصیت ضد انعقاد خون این گیاه، آن را در مواقع وضع حمل توصیه می کنند.

در چین برای اسهال مصرف می شود و در شبه جزیره مالایا جهت رفع اسهال خونی کاربرد دارد. همچنین برای تسکین درد رماتیسم و سرفه و سل مفید است.

در اندونزی علاوه بر موارد فوق برای معالجه سنگ در بدن و پاک کردن رحم در زایمان کاربرد دارد و به صورت غرغره برای شست و شوی دهان در موارد التهاب لثه مصرف می شود.

زردچوبه در طب نوین:

زردچوبه یا Turmreic در طب نوین به عنوان یک ضد التهاب شناخته شده است بنابراین می تواند در درمان آرتریت و سایر بیماری های التهابی به کار رود.در مطالعات اخیر کورکومین که یکی از مواد شیمیایی فعال در زردچوبه است به عنوان یک ماده مهار کننده فعالیت آنزیم های لیپواکسیناژ و سیکلوکسیناژ شناخته شده است. این دو آنزیم سبب افزایش و تداوم التهاب می شوند. با کاهش اثر این دو آنزیم، کورکومین می تواند التهاب و درد ناشی از آن را کاهش دهد.

در آخرین مطالعات، امکان پیشگیری و درمان آلزهایمر توسط کورکومین در حال بررسی است. بعضی محققین بر این عقیده اند که التهاب در مغز می تواند سبب گسترش آلزهایمر شود. در مطالعات جانوری و آزمایشگاهی دیده شده است مواد شیمیایی موجود در زردچوبه بر روی گذرگاه های مغزی که فکر می کنند سبب جمع آوری پروتئین های مرتبط با بیماری آلزهایمر مؤثر است. در مطالعه دیگری ثابت شده است افراد مسن بین ۶۰ تا ۹۳ ساله ای که در غذای خود از زردچوبه استفاده کرده اند کمتر دچار اختلا ل در توانایی های مغزی از قبیل تفکر، یادگیری، درک، تصور و به خاطر آوردن شده اند.

در برخی مطالعات کورکومین توانسته است شروع، رشد و گسترش انواع متعددی از سرطان ها را مهار کند. این ماده شیمیایی مرگ انواعی از سلول های سرطانی را با تخریب DNA سرعت بخشیده است. کورکومین ممکن است با ایجاد اختلال در شکل گیری میکروتوبول ها در تقسیم سلول های سرطانی مداخله کند و یا با جلوگیری از رشد رگ های خونی که تومور را تغذیه می کنند رشد آن را مهار کند. از آنجا که زردچوبه جذب خوبی از طریق روده ها ندارد می تواند سطح بالا و کافی از مواد شیمیایی خود را جهت سرطان های روده و سایر بیماری های روده مانند کرون فراهم کند.علاوه بر این در آخرین مطالعات،کورکومین توانسته است حساسیت سلول های سرطانی را نسبت به رادیوتراپی افزایش دهد. همچنین باعث افزایش اثر داروهای ضد سرطان شده است.

کورکومین به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی شناخته شده است. آنتی اکسیدان های موجود در زردچوبه می توانند از تخریب مغز،کلیه ها، کبد و ریه ها توسط عواملی مانند داروها،اشعه ها، فلزات سنگین مانند سرب و مواد شیمیایی جلوگیری کنند.

در بررسی های آزمایشگاهی روی حیوانات مبتلا به دیابت،زردچوبه توانست سطح چربی خون را پایین بیاورد. یک تئوری در این زمینه بیان می کند کاهش قند خون به دنبال تأثیر زردچوبه در افزایش مصرف قند توسط سلول های خونی می باشد و یا ممکن است آنزیم هایی که سبب تبدیل کربوهیدرات ها به قند می شوند را مهار کند. اثر آنتی اکسیدانی زردچوبه در بیماران دیابتی هم نقش مؤثری داشته و سبب کاهش تخریب کلیه ها و آسیب های شبکیه در این افراد می شود.

کاهش سطح کلسترول به دنبال افزایش شکست آن ویا به دلیل جذب سریع کلسترول توسط زردچوبه است. این گیاه می تواند با افزایش تولید صفرا مصرف کلسترول بدن را بالا برده و سطح خونی کلسترول را کاهش دهد.

علی رغم مطالعات مغایر در زمینه تأثیرات زردچوبه در بیماری های تنفسی و برونشیت، تحقیقات اخیر آزمایشگاهی نشان داده اند که کورکومین پتانسیل خوبی در درمان برخی از انواع وراثتی آنها مانند سیستیک فیبروزیس دارد.

کورکومین و سایر مواد شیمیایی موجود در زردچوبه می توانند میزان ترشح موکوس های ریوی را افزایش داده و به این دلیل از غلظت و ضخامت موکوس ها کاسته و آنها را به راحتی از ریه پاکسازی کنند. علاوه بر این اثر ضد التهابی ریه نیز در این بین نقش مهمی ایفا کرده و میزان احتقان ریوی ناشی از التهاب را کاهش می دهد.

در مطالعات آزمایشگاهی و جانوری زردچوبه تأثیر زیادی علیه گروه وسیعی از ارگانیسم های بیماری زا داشته است.

در یک مطالعه با بررسی ۲۵ محصول گیاهی، زردچوبه مؤثرترین گیاه در نابودی هلیکوباکترپیلوری که باعث زخم و ناراحتی های معدی است بوده است. همچنین سبب جلوگیری از چسبیدن این باکتری به دیواره معده است.

علاوه بر این مواد شیمیایی موجود در زردچوبه اثرات ضد قارچی و ضد انگل های روده مانند ژیاردیا لامبیا از خود بروز داده است. زردچوبه ممکن است به عنوان یک ضد ویروس نیز عمل کند اگرچه در مطالعات آزمایشگاهی تأثیر آن روی HIV (ویروس عامل بیماری ایدز) به صورت قاطع نبوده است.

زردچوبه می تواند به صورت پودر و یا مخلوط با روغن و یا پماد در درمان زخم های ناشی از بریدگی و خراش ها و سایر بیماری های پوستی مانند آکنه درماتیک و راش های پوشک اطفال (diaperash) و پسوزیاریس به کار رود. اثرات ضد التهاب و ضد عفونت زردچوبه نیز التهاب زخم ها را کم کرده و از عفونی شدن آنها پیشگیری می کند. در مطالعات جانوری کاربرد آن توانسته است بهبود زخم ها را سرعت بخشیده و روند درمان آنها را کامل تر کند.

میزان مصرف زردچوبه:

به عنوان یک طعم دهنده در میزان های متفاوت و د رسنین مختلف مصرف می شود. در مطالعات بالینی انسانی دوز خوراکی آن از ۵۰۰ میلی گرم بوده است. با مصرف دوز روزانه حد اکثر تا ۸۰۰۰ میلی گرم برای مدت طولانی حدود ۳ ماه عارضه جانبی آشکاری نداشته است.

در مصارف موضعی به صورت پماد و یا روغن هایی بر پایه زردچوبه می تواند به میزان نیاز مصرف شود. پمادهای ساخته شده از پودر زردچوبه و یا آب تازه ریشه آن می تواند به طور مستقیم روی پوست استفاده شود. مصرف طولانی مدت موضعی آن، رنگ زردی روی پوست به جا می گذارد که به سختی برطرف می شود.

موارد منع مصرف زردچوبه:

در دوزهای بالای مصرف، زردچوبه می تواند سطح اسید معده را بالا برده و زخم های معده را بدتر کند. بنابراین افراد با زخم های گوارشی از مصرف آ ن در میزان بالا اجتناب کنند. به دلیل خاصیت افزاینده صفرای آن می تواند سبب بزرگ شدن کیسه صفرا و همچنین افزایش شانس مسدود شدن آن شود. بنابراین از مصرف آن در بیماری های کیسه صفرا اجتناب شود.

در طب سنتی زردچوبه به عنوان یک کاهش دهنده کرامپ های دوران قاعدگی و شروع قاعدگی در هنگام تأخیر آن کاربرد دارد، بخشی از این تأثیرات می تواند سبب فشرده شدن رحم و از دست دادن حمل حین بارداری شود. البته بعید است مقادیر معمول مصرف در آشپزی دارای چنین عوارضی باشد اما دریافت میزان زیاد آن در بارداری توصیه نمی شود.

اطلاعات کافی مبنی بر اثرات زردچوبه روی جنین و یا در حین شیردهی در دسترس نیست. مقادیر معمول مصرف در آشپزی خطری برای مادر و بچه به همراه ندارد اما از مصرف مکمل های آن در شیردهی اجتناب شود.

عوارض جانبی زردچوبه:

مصرف مقادیر زیاد آن می تواند سبب ناراحتی های گوارشی شامل اختلال هضم، تهوع و دردهای معده شود. استفاده خوراکی هرکدام از قسمت های گیاه یا استنشاق پودر آن باعث ایجاد واکنش های آلرژیک است. واکنش های موضعی مانند کهیر، قرمزی و تورم و واکنش های خفیف به صورت ترشحات بینی، عطسه و اشک ریزش و مواد جدی تر به صورت مشکلات تنفسی و تورم گلو است.

تداخلات دارویی زردچوبه:

مصرف زردچوبه می تواند زمان لخته شدن خون را افزایش دهد لذا مصرف آن همراه با داروهای ضد لخته و ضد پلاکت (مانند هپارین و وارفارین) می تواند موجب افزایش اثر آنها وخونریزی های غیر قابل کنترل شود. اگر زردچوبه به صورت خوراکی دریافت شود می تواند میزان اسید معده را تغییر داده و در عمل داروهای مسدود کننده گیرنده هیستامین ۲-(مانند سایمتیدین، فاموتیدین، رانیتیدین) و مهار کننده های پمپ پروتون (مانند امپرازول، پرواسید) اختلال ایجاد کند. زردچوبه دارای اثر کاهنده قند خون است بنابراین می تواند اثر داروهای دیابت مانند متفورمین، گلیمراید و….انسولین را شدت ببخشد.

از مصرف همزمان زردچوبه وآسپرین اجتناب شود زیرا هر دو زمان اخته شدن خون را افزایش می دهند. بعلت توانایی زردچوبه در افزایش اسید و ترشحات معده این گیاه می تواند در اثر داروهای آنتی اسید اختلال ایجاد کند.

خلاصه:

زردچوبه حاوی مواد شیمیایی با اثرات ضد التهاب و آنتی اکسیدان است.

این خواص می تواند از تخریب بافتی ارگان های مختلف مانند کبد که توسط مصرف داروهایی مثل استامینوفن و سایر مواد شیمیایی ایجاد می شود پیشگیری کند.

همچنین می تواند جهت درمان آرتریت و سایر بیماری های التهابیو سرطان مفید باشد.

بنظر می رسد اثر کاهنده بر روی قند خون و کلسترول خون داشته باشد.

همچنین می تواند بعنوان یک ضد عفونت خوب در نظر گرفته شود.

در بیماری های معده و کیسه صفرا مصرف نشود، زیرا تولید اسید معده و صفرا افزایش می دهد.

زنان باردار به علت افزایش خطر سقط از دریافت مقادیر بالای آن اجتناب کنند.

مکمل های آن در شیردهی توصیه نمی شوند.

واکنش های آلرژیک در مصارف موضعی خوراکی و استنشاقی آن محتمل است.

مصرف همزمان آن با داروهای ضد پلاکت و ضد لخته شدن خون شانس خونریزی را افزایش می دهد.

همچنین اثر کاهنده قند خون آن باعث شدت اثر داروهای دیابت می شود.