این جانور کوچک، نوعی حشره انگلی است که روی سر، مژه و ابروهای انسان زندگی و از خون لايه‌های سطحی پوست تغذيه می‌كند و به سختی از مو جدا می‌شود. این حشره نمی‌تواند مدت زیادی بدون تماس با پوست بدن زنده بماند و راه انتقال آن فقط از طریق تماس مستقیم است. رشک یا همان تخم شپش، بیضی شکل، سفيد رنگ و كوچك است كه به ساقه مو و درزهای لباس می‌چسبد.
هر كدام از اين تخم‌ها داخل يك كپسول بسيار چسبناک قرار گرفته و به فاصله كمی از ريشه موها، جايی كه دما و رطوبت مناسب دارد، قرار می‌گيرند و پس از هفت روز، سر از تخم در می‌آورند و طی مراحلی به شپش بالغ تبديل می‌شوند.
نکته مهم این‌جاست که گاهی ممكن است رشک سر با شوره سر اشتباه گرفته شود. در حالی که شوره سر، بافت مرده پوست است كه به راحتب از مو جدا شده، اما رشک به سختی از مو جدا می‌شود.
شپش‌های متنوع
شپش انواع گوناگونی دارد:
شپش سر: شپش‌های سر، رنگ سفيد متمایل به خاكستری دارند و بدن آنها كشيده است. شپش در لابه‌لای موها و روی پوست سر به‌خصوص در نواحی پشت گوش و در شرايطی که آلودگی شديد باشد، در تمام سر ديده می‌شود. شپش سر نسبت به شپش تن، قدرت تحرک كمتری دارد و گاهی می‌تواند ساعت‌ها در يك محل ساکن بوده و خون‌خواری کند.
میزان آلودگی به شپش سر، در مدارس دخترانه به خصوص مدارس ابتدایی و مهدکودک‌ها زیاد است بنابراین باید در این مراکز کنترل بیشتری انجام شود.
شپش بدن: این شپش مشابه شپش سر است با این تفاوت که اندازه آن کوچک‌تر و دارای رنگ شفاف‌تری است. درزها و چین‌های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن، زیستگاه اصلی این حشره است. تحرک آن نسبت به شپش سر زیادتر بوده و اگر آلودگی شـدیـد باشد، تخـم‌ها به مـوهای ريز بـدن چسبیده، باقی مـی‌مانند. اگر شپش تن به مدت ۱۰ روز از بدن میزبان دور باشد دیگر قادر به زیستن نیست.
شپش عانه: این شپش معمولاً در محل‌های مرطوب بدن می‌ماند، این حشره کوچک خاکستری رنگ و بسیار کم‌تحرک است و شیوع و علایم بیشتری دارد. از عوامل اصلی شناسایی این شپش، بروز نقاط آبی روی پوست در محل گزش است.
دلایل ابتلا به شپش و طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، مهم ترین عامل شیوع شپش موی سر، مشکلات تغذیه ای، به هم ریختگی اخلاط درونی بدن و سبک غلط زندگی است. مشکلات بهداشتی نیز در این موضوع دخیل هستند. مصرف زیاد انواع غذاهای غلیظ و لزج مانند انواع فست فودها، تنقلات مصنوعی، گوشت گاو، پرخوری و انواع مشکلات گوارشی دلایل اصلی شیوع شپش موی سر هستند.
به نظر می رسد که ریشه کنی شپش موی سر نه با انواع داروهای موضعی بلکه با اصلاح سبک زندگی امکان پذیر است. دوش گرفتن به سبک امروزی، باعث حرکت اخلاط فاسد به سمت پوست می شود اما آنها را کاملاً دفع نمی‌کند و این می تواند زمینه بروز شپش باشد.
اما از نظر طب سنتی، استحمام، به معنی واقعی آن یعنی «حمام گرم توأم با تعریق و کیسه و سنگ پا کشیدن» می تواند منجر به کاهش شیوع شپش موی سر شود؛ اما به عکس، ضعف سیستم ایمنی به عنوان یکی از دلایل اصلی شیوع مجدد شپش مانند بسیاری از بیماری های عفونی دیگر تاثیر گذار است. طب سنتی برای رفع و مقابله و درمان انواع شپش روش هایی را بیان می‌کند:
1_ آبزن حمام: شستشوی روزانه سر و بدن با آبزن حمام شامل سدر، مورد و حنا بعلاوه پودر حنظل (هندوانه ابوجهل) و شنبلیله که با سرکه انگور خانگی و کمی روغن زیتون ترکیب شده است.
نکته بسیار مهم این است که با شروع درمان با آبزن حمام ملحفه ها و همه لباس های خود را در آب داغ با شوینده شسته در آفتاب خشک کنید؛ این کار به روند درمان کمک کرده و از انتقال به سایرین جلوگیری می‌کند.
2_ از بهترین و البته سریع‌ترین روش‌ها، استفاده از «اسپند» است.
برای استفاده از این روش درمان، یک قاشق اسپند خشک را آسیاب کرده و با یک لیوان آب جوش مخلوط کنید و اجازه دهید به مدت ۱۵ دقیقه دم بکشد. اگر موهای فرزندتان بلند است مقدار آن را دو یا سه برابر افزایش دهید.
برای اثربخشی بهتر می‌توانید موها را با یک کیسه پلاستیکی پوشش دهید. کل موها را به این ترکیب آغشته کرده و اجازه دهید تا ۴۵ دقیقه روی موها باقی بماند سپس موها را با آب گرم آبکشی نمایید. برای اینکه اثربخشی این روش بهتر باشد و شپش مو به طور کامل از بین رود بهتر است به مدت یک هفته این روش را تکرار نمایید.
البته اگر شپش سر لابه لای موها تخم گذاشته باشد، اسپند نمی‌تواند تخم‌ها را از بین ببرد و صرفاً حشره شپش از بین می‌رود. برای از بین بردن تخم‌ها باید موها را خیس کرده و با شانه دندانه ریز شانه کنید تا تخم شپش از مو جدا شود.
3_ روغن بادام تلخ: روغن بادام تلخ برای درمان شپش سر بسیار مفید است. به مقدار نیاز، روغن بادام تلخ و آب را با هم مخلوط کنید و به خوبی تکان دهید. سپس مخلوط آماده شده را به نواحی سر و ساقه مو بمالید و ماساژ دهید تا تمام سطح پوست سر را بپوشاند. بهتر است محلول را شب استفاده و صبح بشویید. می‌توانید با شانه کردن، رشک‌ها را از موها جدا کنید. باید درمان را به فاصله ۷ تا ۱۰ روز تکرار کرد.
4_ اسانس شمعدانی: از بهترین نسخه‌های گیاهی برای خلاص شدن از شپش سر، استفاده از اسانس شمعدانی است. شما می‌توانید اسانس شمعدانی را هنگام خواب روی پوست سر و مو ماساژ دهید، شستن آن نیز در صبح ضروری است. همچنین می‌توان چند قطره از اسانس شمعدانی را به شامپو اضافه کرد تا شپش به طور کامل از بین برود.
5_ روغن زیتون: ابتدا همه موهای خود را با روغن زیتون ماساژ بدهید و سپس موهای خود را در قسمت بالای سر جمع کنید و با کلاه حمام یا حوله آنها را بپوشانید. ممکن است موها چسبناک و روغنی باشند، بنابراین می‌توانید حوله‌ای را دور گردن خود بیندازید تا این مواد را جذب کند.
سه تا هشت ساعت موهای خود را در این حالت نگه دارید، زیرا تحقیقات نشان داده شپش‌ها می‌توانند تا دو ساعت در مایعاتی مانند روغن زیتون زنده بمانند. ظرفی پر از آب داغ و صابون آماده کنید و حوله سر خود را بردارید. سپس موهای خود را به چهار قسمت تقسیم کرده و از شانه فلزی برای شانه زدن هر قسمت از موی خود استفاده کنید.
بعد از شانه زدن تمام موهای خود، شانه استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شست‌وشو دهید تا شپش‌های آن کشته شوند. شانه زدن را تا جایی ادامه دهید که موهای‌تان عاری از شپش به نظر آید. این کار را هر سه روز یک بار، به مدت دو هفته انجام دهید تا تمام شپش‌ها کشته شوند.
در آخر زمانی‌که شپش را درمان کردید، همه لباس‌ها و ملحفه‌های خود را در آب داغ همراه پاک کننده‌ها بشویید. این کار به فرآیند درمان کمک می‌کند و جلوی انتقال شپش سر به دیگران را می گیرد.