کم کم آماده و به همراه پرستاران به اتاق عمل می‌رود. به قدری در فکر فرو رفته که اصلاً متوجه کارهایی که پرستاران برای او انجام می‌دهند، نیست. مدام فکر می‌کند و از خودش می‌پرسد: «یعنی حسنا کوچولوی من چه شکلیه؟ بیشتر شبیه منه یا باباش؟»
اما در همین حین که در افکار و دغدغه‌های شیرین مادری غرق شده با شنیدن یک صدای بم مردانه به خودش می‌آید. خانم! خانم! باید بدنتان را بی‌حس کنم.
دیگر خبری از آن رویاهای مادر و دختری نیست. شرم، خجالت و حیا ذوق چشمانش را به یک باره خاموش می‌کند. حال، احساس خجالت و ناامنی بر دیگر حس‌هایش افزوده شده و او را ناراحت کرده است.
دستپاچه شده نمی‌داند چکار کند. با صدایی پراز استرس می‌گوید: «مگر تمام عوامل اتاق عمل خانم نیستند؟ چرا یک آقا در اتاق زایمان حضور دارد؟» اما تنها پاسخی که دریافت می‌کند این است: «چیز خاصی نیست. ایشان متخصص بیهوشی بیمارستان هستند و باید در اتاق عمل حضور داشته باشند.»
این تجربه تعداد زیادی از بانوان و مادرانی است که این حس را در اتاق زایمان داشته‌اند و به همین دلیل با ثبت این سوژه‌های «بیمارستان‌ها از کادر درمان خانم برای بخش زنان استفاده کنند»، «لزوم استفاده از پرسنل خانم در سونوگرافی زنان»، «حضور پزشکان آقا در بخش زنان و زایمان ممنوع شود»، «نه به حضور پزشک آقا در بخش زایمان» خواستار پیگیری این موضوع شده‌اند.
از این رو برای بررسی علت این مسئله و اخلاقی یا غیراخلاقی بودن حضور آقایان در اتاق زایمان، با «سید علی انجو» عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
آقای دکتر! علت حضور آقایان و متخصصین بیهوشی در اتاق زایمان چیست؟
یکی از دلایل حضور آقایان در هنگام عمل زایمان، آموزش پزشکی است. دانشجوهای رشته پزشکی باید برای طی کردن دوره آموزشی خود در اتاق عمل حضور داشته باشند و آموزش ببیند. این هم شامل دانشجوهای خانم و هم دانشجوهای آقا می‌شود. برخی‌ها می‌پرسند: «آیا حضور دانشجوهای آقا در اتاق زایمان ضروری است؟»
در پاسخ به این پرسش باید بگویم: «بله. حضور این دانشجوها در اتاق زایمان ضرورت آموزشی دارد.» زیرا رشته زنان و زایمان یکی از چهار رشته اصلی در آموزش‌های بالینی است. اطفال، داخلی، جراحی و زنان و زایمان چهار رشته اصلی در آموزش پزشکی هستند که هر فارغ‌التحصیلان این حوزه باید در آنها به اندازه قابل توجهی دانش و مهارت کسب کرده باشد، تا پزشک خوبی شود.
اگر یک دانشجوی رشته پزشکی، بخش زنان را در دوره آموزشی خود به خوبی سپری نکند، پزشک خوبی نخواهد شد. برخی دیگر می‌گویند: «خب دانشجوهای آقا رشته زنان و زایمان را در دوره خود نگذرانند! مگر چه می‌شود؟»ا ز منظر استانداردهای آموزش پزشکی، گذراندن دوره زنان برای همه دانشجوهای پزشکی و از جمله پسران دانشجو ضرورت دارد.
چرا گذراندن دوره زنان و زایمان برای دانشجوهای پسر ضرورت دارد؟
در پزشکی نمی‌توان رشته زنان و زایمان را از این چهار رشته اصلی تفکیک کرد و گفت که دانشجوهای پسر دوره زنان و زایمان نگذرانند. چون ممکن است که این فرد در آینده با بیماری برخورد کند که برای مداوای آن به تمام این چهار رشته اصلی نیاز داشته باشد. به عنوان مثال اگر یک خانمی در تصادف بخشی از ستون‌های فلزی ماشین در شکمش فرو رفته و به رحم، مثانه، روده‌ها و ستون فقراتش آسیب زده باشد، پزشک جراح او باید از رشته‌های مغز و اعصاب برای درمان ستون فقرات، جراحی برای درمان روده‌ها، رشته زنان برای درمان پارگی رحم و کلیه و مجاری ادراری برای درمان مثانه سردربیاورد. در غیر اینصورت نمی‌تواند بیمار را معالجه کند.
به علاوه محروم کردن دانشجویان پسر از آموزش زنان و زایمان مستقیماً به بیماران مناطق محروم آسیب می‌رساند. در مراکز درمانی برخی از نقاط کشور که تسهیلات زایمانی از جمله پزشک عمومی، پزشک متخصص و ماما «حتی ماماهای قدیمی دوره دیده» وجود ندارد، معمولاً پزشکان آقا به عنوان پزشک‌های طرحی فرستاده می‌شوند و اغلب در این مناطق بانوان قبول نمی‌کنند که حضور داشته باشند. از همین رو پسران پزشک نسبت به دختران با احتمال و فراوانی بیشتری برای گذراندن دوره طرح خود به مناطق دورافتاده اعزام می‌شوند.
آیا در ایران، آقایان هم اجازه تحصیل در رشته زنان و زایمان را دارند؟
خیر. سال‌های سال است که آقایان نمی‌توانند در دوره تخصص زنان و زایمان شرکت کنند و متخصصین آقایی که در حال حاضر در حوزه زنان و زایمان فعال هستند، قبل از تغییر قانون آموزش دیده و مدرک تخصص گرفته‌اند. اما اکثر این متخصص‌ها و اساتید پا به سن گذاشته و از کار افتاده شده‌اند. در حال حاضر در نسل جدید متخصصان زنان و زایمان متخصص آقا نداریم.
همچنین متخصص‌های زنان و زایمان آقایی که در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند، در ایران اجازه فعالیت ندارند.
مخالفت با حضور آقایان در اتاق زایمان حق بیمار است.
آقای دکتر! بسیاری از خانم‌ها از حضور آقایان در اتاق زایمان ناراضی هستند و می‌گویند: «برخی از عوامل و پزشکان آقا بدون اطلاع و اجازه آنها در اتاق زایمان حضور دارند.» آیا بیمار حق دارد که با حضور آقایان در اتاق عمل مخالفت کند؟
بیمار حق دارد تعیین کند که چه کسی بالای سرش باشد یا نباشد. زیرا این حریم خصوصی بدنی و معاشرتی بیمار است. حریم خصوصی بیمار دسته بندی‌های مختلفی از جمله حریم خصوصی فیزیکی- پیرامونی، فیزیکی- بدنی، اطلاعاتی و معاشرتی دارد؛ که در حوزه حریم خصوصی فیزیکیِ پیرامونی و بدنی بیمار حق دارد که بگوید: «این فرد بدن من را ببیند یا نبیند.»
به علاوه مراعات قواعد دینی و ارزش‌های مذهبی بیماران از نظر اخلاق پزشکی وظیفه حرفه‌ای کارکنان سلامت اعم از پزشک، پرستار و سایر همکاران است.
رعایت این حق بیمار، تکلیف و وظیفه وزارت بهداشت است. زیرا باید بتواند بدون تعطیل شدن آموزش پزشکی، برای کسانی که نمی‌خواهند حریم خصوصی‌شان مخدوش شود، این امکان را فراهم کند تا بدون آنکه فرد مجبور باشد تعرفه اضافی پرداخت و یا از کیفیت خدمات درمانی کاسته شود، انتخاب کند که چه کسی بالای سر او باشد.
وزارت بهداشت چگونه می‌تواند این کار را انجام دهد؟
برای انجام این کار هم باید بیمارستان‌های دولتی آموزشی و هم بیمارستان دولتی غیرآموزشی داشته باشیم. اگر این شرایط مهیا شود، در زمینه حریم خصوصی و اُتونومی بیمار، در سیستم پزشکی رشد اخلاقی خواهیم داشت.
اما به نظر می‌رسد که مشکل تعارض بین توسعه آموزش پزشکی و حفظ آن و ضرورت آموزش پزشکی«زیرا نمی‌توان آن را تعطیل کرد» و حریم خصوصی بیمار باشد. یک پزشک باید دوره زنان بگذراند. زیرا اگر خطا کند به او نمی‌گویند که تو دوره زنان و زایمان را به درستی نگذراندی بلکه محکوم به دیه می‌شود. بنابراین ما نمی‌توانیم از کسی مسؤولیتی بخواهیم که به او آموزش نداده‌ایم.
آقای دکتر! آیا در صورت اجرایی کردن این طرح، کسی حاضر می‌شود از بیمارستان‌های آموزشی استفاده کند؟
امروزه هستند جوامعی که همه مردمانشان مسلمان نیستند یا فرهنگ‌های متکثری دارند. اما در کشورشان یکی دو بیمارستان آموزشی و غیر آموزشی که هردو دارای کیفیت خدمات و تعرفه دولتی یکسانی هستند، احداث شده‌اند.
این کشورها به مردم می‌گویند: «هرکسی که دوست دارد در بیمارستان آموزشی و هرکه دوست ندارد در بیمارستان عادی مداوا شود.» آیا در این کشورها کسی از بیمارستان آموزشی استفاده نمی‌کند؟
در این جوامع فرهنگسازی شده تا مردم به نیت توسعه علم از بیمارستان‌های آموزشی هم استفاده کنند. ما باید فرهنگسازی داشته باشیم اما به هیچ عنوان آموزش پزشکی نباید تعطیل شود.
بالاخره علمی که در اختیار اساتید است با از میان رفتن آنها از بین می‌رود؛ بنابراین باید این فرصت در بیمارستان‌ها مهیا باشد تا جوانان از دانش، تجربه و معلومات این اساتید بهره‌مند شوند. نمی‌توانیم اجازه بدهیم که علم پزشکی از بین برود.
شاید هنوز در کشور ما استفاده از بیمارستان‌های آموزشی فرهنگسازی نشده باشد؛ در این صورت باید آموزش علم پزشکی تعطیل شود؟
بسیاری از بیماران از اینکه بخواهند سلامتی خود را به جای متخصص به دست دانشجوی رشته پزشکی بسپارند، هراس دارند. چرا یک بیمار باید جان خود را به دست یک دانشجوی کم تخصص بسپارد؟
در زمان آموزش‌های بالینی دانشجوها، کلی ملاحظات اخلاقی وجود دارد. یعنی دانشجوها قبل از اینکه بخواهند به صورت حضوری و بالای سر بیمار دوره آموزشی خود را آغاز کنند، باید با مولاژ، فیلم، هوش مصنوعی، سیمولاتور و بیمارستان‌های شبیه‌سازی شده آموزش دیده باشند. اما هر آموزش بالینی یک بار اولی دارد. جراحی هر پزشکی یک بار اولی دارد. هر پزشک و جراحی یک بار ولی را تجربه کرده‌اند. اولین معاینه، اولین جراحی و...
در واقع این مسئله یک مشارکت در توسعه و حفظ دانش است. این یک مسؤولیت اجتماعی است که مردم اجازه بدهند یک دانشجوی پزشکی با طبابت یا حضور در بیمارستان‌ها، پزشکی را یاد بگیرد. اگر به درجه‌ای برسیم که بتوانیم این کار را انجام دهیم بسیار خوب است. اما از نظر اخلاق فردی، هر انسانی حق دارد تصمیم بگیرد و انتخاب کند که آیا می‌خواهد در بیمارستان آموزشی و توسط دانشجو معاینه و درمان شود یا نه؟ آیا دوست دارد که پزشک غیرهمجنس بالای سر او باشد یا نه؟
آقای دکتر! جدا از دانشجوهای رشته پزشکی آقا، بسیاری از خانم‌ها از حضور متخصصان بیهوشی آقا در اتاق عمل گلایه‌مند هستند. چرا برخی از بیمارستان‌ها برای اتاق زایمان از متخصص بیهوشی خانم استفاده نمی‌کنند؟
توزیع متخصصان بیهوشی یکی از مسؤولیت‌های سنگین و پر مشغله معاونت درمان وزارت بهداشت است. زیرا هم مناطق محروم باید از متخصصان بیهوشی برخوردار باشند و هم باید عدالت در توزیع افراد رعایت شود.
همچنین برخی از متخصصان متأهل هستند و ممکن است منطقه خدمتشان از محل زندگی و خانواده‌شان دور باشد. این موضوع برای پزشکان بسیار سخت است و یکی از مواردی که در توزیع متخصصان سعی می‌شود رعایت شود، همین مسئله است. اما باز هم در آخر یک سری از افراد ناراضی هستند. بنابراین اینکه در اتاق زایمان متخصص بیهوشی آقا یا خانم باشد، تابع یک سری از ملاحظاتی است که طبق آن متخصصان بیهوشی برای بیمارستان انتخاب می‌شوند.
آیا تعداد متخصصان بیهوشی آقا از خانم بیشتر است؟
گاهی در برخی از مناطق دانش‌آموخته بیهوشی خانم نداریم. در حالی که در بیمارستان‌هایی که متخصص بیهوشی‌شان آقاست، باید از یک متخصص بیهوشی خانم هم استفاده شود اما برای اجرای این طرح مشکلاتی وجود دارد.
این مسئله که برای اتاق زایمان از متخصص بیهوشی خانم استفاده شود، اولویت وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی است و به آن توجه می‌کنند. حتی دبیرخانه انطباق موازین شرعی و موازین فنی پزشکی به این مسئله اهمیت می‌دهد. همچنین در صورت رعایت نکردن این مسئله، در ارزیابی‌ها امتیاز بیمارستان کم شده و رتبه بیمارستان پایین می‌آید. همچنین بیمارستان در بخش اعتبار بخشی‌ها دچار مشکل خواهد شد.
در واقع استفاده از متخصصان یا متخصص بیهوشی در مواردی مانند زایمان که هم جنس با بیمار نیستند، اثر مالی منفی برای بیمارستان خواهد داشت. اما گاهی وقت‌ها واقعاً مقدور نیست و نمی‌توانند این کار را انجام دهند. یکی از مشکلاتی که ما در چند سال اخیر با آن مواجه هستیم افت متقاضی در برخی از رشته‌های دانشگاهی است. یکی از رشته‌هایی که متقاضی بسیار کمی دارد رشته بیهوشی است. زیرا بار روی دوش متخصصین بیهوشی موجود زیاد است.
اگر بیمارستان متخصص بیهوشی خانم نداشته باشد، چه کاری باید انجام داد؟
در ابتدا باید تلاش شود که در عمل زایمان از متخصص بیهوشی خانم استفاده شود. در غیر این صورت بیمارستان باید با خواست و رضایت بیمار از متخصص بیهوشی آقا استفاده کند. اگر بیمار نخواهد که متخصص بیهوشی مرد بالای سرش باشد، بیمارستان باید در حد مقدوراتش، حتماً از متخصص خانم استفاده کند.
البته گفتنی است که در بعضی از شهرها این امکان وجود ندارد. در شهرهای بزرگ معضل کمبود متخصص بیهوشی خانم بیشتر از شهرهای کوچک است. چرا؟ چون نیروهای جدید را در شهرهای بزرگ نمی‌فرستند و متخصص در ابتدا باید در شهرهای کوچک‌تر خدمات ارائه دهند.
بنابراین در شهرهایی با جمعیت کمتر یا مرکز استان‌ها راحت‌تر می‌توان متخصص بیهوشی خانم پیدا کرد. اما در شهرهای بزرگ‌تر گاهی مشکل است.