تأثیر عوامل موجود در جو زمین مانند آب و هوا ، باد، باران، کیفیات فصل های مختلف و … و همچنین تأثیر عوامل کیهانی مانند اثر ماه، خورشید و ستارگان در موجودات زنده چه از نظر دخالت در سلامت بدن و چه از نظر بروز بیماری ها از زمان های بسیار قدیم مورد توجه بوده است.
بیایید نظر دو حکیم ایرانی را درباره آب و هوا بررسی کنیم:
بوعلی سینا می گوید:
((هوا یکی از عناصر اصلی لازم برای تن و جان ماست. علاوه بر این، مددکار روان است و روان از آن بهره مند می شود. اعتدالی که از هوا به روان ما روی آور است، دارای دو جنبه می باشد یکی از این دو جنبه عبارت است از ترویح (=آسایش) و دیگری عبارت است از تنقیه (= پاکسازی).
منظور از ترویح آن است که هرگاه روح بیش از اندازه در یک جا جمع شده باشد، هوا آن را تغییر می دهد و به اعتدال باز می گرداند. هوایی که ما را دربر گرفته است در مقایسه با مزاج غریزی روح، بسیار بسیار سرد است. وقتی هوا به روح می رسد، با آن برخورد می کند و می آمیزد و مانع از آن می شود که آتشین گردد و به احتقان گرفتار آید (=حبس شود) و آمادگی خود را برای پذیرش تأثیرات نفسانی از دست بدهد، چه این تأثیر نفسانی عامل زندگی است.
منظور از تنقیه آن است که هوا همراه روح در موقع عمل دم فرو می رود و در موقع بازدم همراه هوای رانده شده ، مواد زاید دفع شدنی گوهر روح خارج می گردد و سبب پالایش روح می گردد.))
و نیز حکیم عقیلی خراسانی معتقد است:
(( اگرچه هوا دارای مزاج خاصی است (گرم و تر) این هوایی که در اطراف مردم است هوای خالص نیست و آمیخته با بخار و دودها و گردها و غیر آن است که باعث تغییر مزاج هوا می شود. همچنین در هر فصلی، هوا مزاج آن فصل را پیدا می کند.))
((هوایی صافی (=خالص) باشد که هیچ چیز غریبی مانند بخار دریاها، مرداب ها، بیشه ها، و بخار کشت زارهای تره مانند کلم، کنگر، سیر، باقلا و مانند آن، بوی آهک، بوی گلخن (= آتشگاه) حمام، دودها، عفونت ها با آن آمیخته نباشد و در میان انبوه درختان، دیوارها و سقف های بسیار بلند نباشد و از سوی شمال راه آن باز و زمین آن بلند باشد.))
تاثیر مناطق جغرافیایی بر سلامت انسان
دانشمندان پیشین معتقد بودند که علاوه بر آب و هوا حتی محل سکونت اعم از کوهستان، کنار دریا، دشت و بیابان بر جسم و روح انسان تأثیر مثبت و منفی می گذارد. پزشکان و روانپزشکان و روان شناسان با توجه به محل سکونت افراد می توانند ویژگی های جسمی و روانی افراد را شناسایی کنند و حتی در انتخاب محل سکونت افراد بیمار به آنها کمک نمایند.
برخی اثرات مناطق مختلف بر سلامتی انسان از دیدگاه حکیم بوعلی سینا:
- مناطق گرمسیر: مردم این مناطق سیاه چرده و مو فلفلی هستند و نیروی هضم کافی ندارند. اگر در این مناطق تحلیل بیش از حد رخ دهد و رطوبت کاهش یابد، مردم این سرزمین زود پیر می شوند. و چون روح آن ها بسیار زود تحلیل رفته است، همه بزدل و ترسو هستند. مردم این مناطق بیش از سایر مردم نرمش تن دارند.
- مناطق سردسیر: ساکنان این مناطق از مردم مناطق گرمسیر نیرومند تر، پردل تر و خوش هضم ترند.
- مناطق مرطوب: ساکنان این مناطق زیباروی و نرم پوست هستند. از ورزش زود خسته می شوند. در این مناطق نه تابستان زیاد گرم و نه زمستا زیاد سرد است. در مناطق مرطوب تب مزمن، اسهال، خون ریزی بر اثر حیض و بواسیر، بیماری بواسیر و قرحه (=آبله) و عفونت و بیماری صرع زیاد است.
- مناطق خشک: مردم این سرزمین ها خشک مزاج و خشکیده پوست و دارای پوست ترک دار و خشک مغز می باشند و حالات آنها کاملا برعکس مردم مناطق مرطوب است. این مناطق تابستان گرم و زمستان سرد دارند.
- بلندی ها ( ارتفاعات): مردم سرزمین های مرتفع تندرست، نیرومند، چست و چالاک و داراری عمر زیاد هستند.
- پستی ها: چون هوا در این مناطق بد است، آبها نیز به تبعیت بد می شوند. مردمان چنین مناطقی همواره به رَمَد (=درد چشم)، پژمردگی و رنگ پریدگی دچار می شوند.