متاسفانه امروزه هم با وجود شامپو‌های ضد شپش و بهبود اوضاع بهداشت نسبت به گذشته، ابتلا به شپش خصوصاً شپش سر به یکی از بیماری‌های شایع در همه‌ی سنین به‌خصوص در کودکان دانش‌آموز بدل گشته است. بنابراین آگاهی از علایم این بیماری و راه‌های درمان آن، میتواند کمک بزرگی برای پیشگیری از بروز این مشکل در همه سنین باشد.
شپش سر چیست؟
- شپش سر نوعی حشره‌ی انگلی است که روی سر، مژه و ابرو‌های انسان زندگی و از خون لایه‌های سطحی پوست تغذیه میکند و به سختی از مو جدا میشود.
- این حشره نمی‌تواند مدت زیادی بدون تماس با پوست بدن زنده بماند و فقط از طریق تماس مستقیم منتقل میشود.
- رشک یا همان تخم شپش، بیضی شکل، سفید رنگ وکوچک است که به ساقه‌ی مو و درز لباس می‌چسبد.
- هر کدام از این تخم‌ها داخل یک کپسول بسیار چسبناک قرار گرفته و به فاصله‌ی کمی از ریشه‌ی مو، جایی که دما و رطوبت مناسب دارد، قرار می‌گیرند.
- پس از هفت روز، شپش‌ها سر از تخم در می‌آورند و طی مراحلی به شپش بالغ تبدیل می‌شوند.
- نکته‌ی مهم این‌جاست که گاهی ممکن است رشک سر با شوره‌ی سر اشتباه گرفته شود.
- در حالی که شوره‌ی سر، بافت مرده‌ی پوست است که به راحتی از مو جدا شده، اما رشک به سختی از مو جدا میشود.
عوامل مهم و تأثیرگذار در شیوع شپش سر
- از دیدگاه طب سنتی، مهم ترین عامل شیوع شپش موی سر، مشکلات تغذیه ای، به هم ریختگی اخلاط درونی بدن و سبک غلط زندگی است. مشکلات بهداشتی نیز در این موضوع دخیل هستند.
- مصرف زیاد انواع غذاهای غلیظ و لزج مانند انواع فست فودها، تنقلات مصنوعی، گوشت گاو، پرخوری و انواع مشکلات گوارشی دلایل اصلی شیوع شپش موی سر هستند.
- به نظر می رسد که ریشه کنی شپش موی سر نه با انواع داروهای موضعی بلکه با اصلاح سبک زندگی امکان پذیر باشد.
- دوش گرفتن به سبک امروزی، باعث حرکت اخلاط فاسد به سمت پوست می شود اما آنها را کاملاً دفع نمی‌کند و این می تواند زمینه بروز شپش باشد.
- اما از نظر طب سنتی، استحمام، به معنی واقعی آن یعنی « حمام گرم توام با تعریق و کیسه و سنگ پا کشیدن» می تواند منجر به کاهش شیوع شپش موی سر شود؛
- اما به عکس، ضعف سیستم ایمنی به عنوان یکی از دلایل اصلی شیوع مجدد شپش _ مانند بسیاری از بیماری های عفونی دیگر_ تاثیر گذار است.
انواع شپش
شپش سر
- شپش‌های سر، رنگ سفید خاکستری دارند و بدن آنها کشیده است.
- شپش در لابه‌لای موها و روی پوست سر به‌خصوص در نواحی پشت گوش و در شرایطی که آلودگی شدید باشد، در تمام سر دیده میشود.
- شپش سر نسبت به شپش تن، قدرت تحرک کمتری دارد و گاهی میتواند ساعت‌ها در یک محل ساکن بوده و خون‌خواری کند.
- میزان آلودگی به شپش سر، در مدارس دخترانه به خصوص مدارس ابتدایی و مهدکودک‌ها زیاد است، بنابراین باید در این مراکز کنترل بیشتری انجام شود.
شپش تن
- این شپش مشابه شپش سر است با این تفاوت که اندازه‌ی آن کوچک‌تر و دارای رنگ شفاف‌تری است.
- درز‌ها و چین‌های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن، زیستگاه اصلی این حشره است.
- تحرک آن نسبت به شپش سر زیادتر بوده و اگر آلودگی شدید باشد، تخم‌ها به موهای ریز بدن چسبیده، باقی می‌مانند.
- اگر شپش تن به مدت ۱ روز از بدن میزبان دور باشد دیگر قادر به زیستن نیست.
شپش عانه
- این شپش معمولاً در محل‌های مرطوب بدن می‌ماند، خاکستری رنگ، بسیار کم‌تحرک است و شیوع و علایم بیشتری دارد.
- از عوامل اصلی شناسایی این شپش، بروز نقاط آبی روی پوست در محل گزش است.
راه‌های ابتلای به شپش سر
- تماس مستقیم با لباس و رختخواب فرد مبتلا
- استفاده از کلاه، شانه و روسری آلوده
نشانه‌های ابتلاء
- خارش شدید و آزاردهنده‌ی سر
- برجستگی‌های کوچک و قرمز روی سر، گردن و شانه‌ها
- ذره‌های سفید شبیه به شوره‌ی سر روی پایه‌ی موها که به سختی کنده می‌شوند.
درمان شپش موی سر
درمان شپش موی سر در طب سنتی، دارای دو محور اصلی است:
- تدابیر تغذیه ای – پاکسازی و تدابیر درمانی که منجر به کاهش تولید اخلاط فاسد یا کاهش حرکت آنها به سمت پوست یا دفع بهتر آنها از پوست می شوند.
- درمان های موضعی که یا باعث تحلیل و دفع موضعی اخلاط می شوند یا خود شپش را می کشند یا آن را از مو جدا می کنند.
توصیه های عمومی
رعایت آداب صحیح تغذیه و بهداشت ازجمله
- مصرف روغن های تراریخته و روغن های بازاری، کره های صنعتی و گیاهی ممنوع هستند.
- فقط از روغن های سالم مثل زیتون، کنجد و روغن های حیوانی (دنبه گوسفند و شحم گاو) استفاده کنید.
- مصرف همزمان مواد خام و پخته ( مثل ماست و ترشی و میوه ها و سالاد با انواع خورشت ها و … ) جایز نیست، چون میتواند منجر به فساد معده شود.
- بهترین حالت مصرف مواد خام بهتر است نیم ساعت قبل از غذای پخته باشد و یا سه ساعت بعد از آن باشد.
- از خوردن هر نوع مایعات با غذا و بلافاصله پس از ان اجتناب کنید.
- زیرا منجر به عدم هضم غذا در معده شده و زمینه فساد معدی، تولید اخلاط فاسد و سردی آن را فراهم میکند.
- بعد از هر وعده غذایی سه ساعت روزه باشید و هیچ چیز نخورید.
همچنین این دستورات غذایی را برای رفع شپش رعایت کنید:
- ایستاده غذا نخورید. اگر عصبی هستید و عجله دارید غذا نخورید.
- عدم مصرف گوشت گاو و گوساله و همچنین گوشت مرغ و گوشت های شتر، گوسفند و پرندگانی مثل بلدرچین و کبک و بوقلمون جایگزین شود.
- اگر تخم مرغ محلی بصورت عسلی مصرف کنید بهتر است با کمی پودر اویشن هفته ای دو وعده کافیست.
- برای صبحانه از مرباهای خانگی تهیه شده با شکر قهوه ای بهره ببرید.
- از شکر و قند سفید استفاده نکنید و شکر قهوه ای جایگزین کنید.
- حتما شام بخورید حتی اگر تکه نانی و چند عدد خرما باشه و سر شب میل کنید و بهترین زمان خواب از ساعت ده شب هست.
- اول و آخر غذا کمی نمک دریا بخورید. و بعد از آن تا سه ساعت روزه باشید.
- چای ( سیاه ) را از نوشیدنی های خودتون حذف کنید و یا در صورت مصرف بسیار کم رنگ باشد.
- و حتما سعی کنین در صورت مصرف چایی کمی چوب دارچین یا پودر دارچین را در چایی بریزید تا سردیش کاهش یابد.
همینطور:
- اگر گوارش و دفع مطلوبی ندارید (یبوست) حتما از دستور درمان یبوست استفاده کنید.
- بهتر است مواد غذایی زیر را مدتی پرهیز کنید:
بادمجان، موز، برنج سفید، عدس، چایی، ماکارونی، پنیر شور و کلیه مواد شور، فست فود و سوسیس کالباس.
- هرگز دیر نخوابید (خواب مطلوب از ده شب).
- مصرف غذاهای غلیظ و لزج و برخی غذاها که بروز شپش را زیاد می کنند به حداقل برسانید:
- گوشت گاو و گوساله، گوشت شکار، گوشت هاى کنسرو شده، کلّه‌پاچه و به‌ویژه پاچه، ماهی شور، گوشت قورمه شده، امعاء و احشاء حیوانات (دل و جگر و قلوه،سیرابى).
- انواع فست‌فودها و غذاهای مصنوعی و صنعتی، انواع سس‌های کارخانه‌ای، ماکارونی، سالادالویه را به حداقل ممکن برسانید.
- حتما پاکسازی بدن از اخلاط فاسد را انجام دهید.
- افزایش فعالیت بدنی در حد ایجاد تعریق مناسب داشته باشید.
- استحمام، هفته ای یک بار حتما همراه با تعریق و از کیسه نیز استفاده شود.
- از لباس های نخی استفاده کنید.
- رعایت بهداشت فردی جهت پیشگیری از انتقال شپش اهمیت دارد.
نسخه های طب سنتی برای رفع شپش سر
- مقابله و درمان شپش کار آسانی است و این در حالیست که عموم مردم، آخرین و تنها راه مقابله با آن را تراشیدن موی سر می‌دانند که تأثیرات بدی بر روحیه فرد مبتلا خواهد داشت؛ قبل از اقدام به این کار، توصیه‌های طب سنتی را انجام داده تا از نتایج شگرف آن متعجب شوید!
- سبزی‌های تازه و ویتامین‌های گروه ب، کشک و عسل را در سبد غذایی خود قرار دهید و در قدم‌های بعدی، روش های زیر و روغن‌مالی سر با روغن زیتون یا بادام تلخ و مخلوط روغن بنفشه و کتیرا و گل خطمی میتواند اثرات خوبی برای رفع شپش داشته باشد چرا که این حشره تا دوساعت بیشتر در روغن زنده نمی‌ماند.
۱) آبزن حمام
- شستشوی روزانه سر و بدن با آبزن حمام شامل سدر، مورد و حنا بعلاوه پودر حنظل (هندوانه ابوجهل) و شنبلیله که با سرکه انگور خانگی و کمی روغن زیتون ترکیب شده است.
نکته بسیار مهم:
با شروع درمان با آبزن حمام ملحفه ها و همه لباس های خود را در آب داغ با شوینده شسته در آفتاب خشک کنید؛ این کار به روند درمان کمک کرده و از انتقال به سایرین جلوگیری میکند.
۲) اسپند
- از بهترین و البته سریع‌ترین روش‌ها ، استفاده از “اسپند“ است.
- برای استفاده از این روش درمان، یک قاشق اسپند خشک را آسیاب کرده و با یک لیوان آب جوش مخلوط کنید و اجازه دهید به مدت ۱۵ دقیقه دم بکشد.
- اگر موهای فرزندتان بلند است مقدار آن را تا ۲ یا ۳ برابر افزایش دهید.
- برای اثربخشی بهتر می‌توانید موها را با یک کیسه پلاستیکی پوشش دهید.
- کل موها را به این ترکیب آغشته کرده و اجازه دهید تا ۴۵ دقیقه روی موها باقی بماند سپس موها را با آب گرم آبکشی نمایید.
- برای اینکه اثربخشی این روش بهتر باشد و شپش مو به طور کامل از بین رود بهتر است به مدت یک هفته این روش را تکرار نمایید.
نکته مهم: البته اگر شپش سر لابلای موها تخم گذاشته باشد، اسپند نمی‌تواند تخم‌ها را از بین ببرد و صرفا حشره شپش از بین می‌رود. برای از بین بردن تخم‌ها باید موها را خیس کرده و با شانه دندانه ریز شانه کنید تا تخم شپش از مو جدا شود.
۳) روغن زیتون
- ابتدا به تمام موهای‌تان روغن زیتون بمالید سپس موهای خود را در قسمت بالای سر جمع کنید و با کلاه حمام یا حوله آنها را بپوشانید.
- ممکن است موها چسبناک و روغنی باشند، بنابراین می‌توانید حوله‌ای را دور گردن خود بیندازید تا این مواد را جذب کند.
- سه تا هشت ساعت موهای خود را در این حالت نگه دارید، زیرا تحقیقات نشان داده شپش‌ها می‌توانند تا دو ساعت در مایعاتی مانند روغن زیتون زنده بمانند.
- ظرفی پر از آب داغ و صابون آماده کنید و حوله‌ی سر خود را بردارید.
- موهای خود را به چهار قسمت تقسیم کرده و از شانه‌ی فلزی برای شانه زدن هر قسمت از موی خود استفاده کنید.
- بعد از شانه زدن تمام موهای خود، شانه‌ی استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شست‌وشو دهید تا شپش‌های آن کشته شوند.
- شانه زدن را تا جایی ادامه دهید که موهای‌تان عاری از شپش به نظر آید.
- می‌توانید از شامپو برای پاک کردن کامل آن استفاده کنید.
- موهای خود را با سشوار خشک کنید.
- گرمای ناشی از سشوار میتواند شپش‌های باقی مانده‌ی احتمالی را از بین ببرد.
- این کار را هر سه روز یک بار، به مدت دو هفته اجرا کنید تا تمام شپش‌ها کشته شوند.
۴) روغن بادام تلخ
- روغن بادام تلخ برای درمان شپش سر بسیار مفید است.
- به مقدار نیاز، روغن بادام تلخ و آب را با هم مخلوط کنید و به خوبی تکان دهید.
- سپس مخلوط آماده شده را به نواحی سر و ساقه‌ی مو بمالید و ماساژ دهید تا تمام سطح پوست سر را بپوشاند.
- بهتر است محلول را شب استفاده و صبح بشویید.
- می‌توانید با شانه کردن، رشک‌ها را از موها جدا کنید.
- باید درمان را به فاصله‌ی ۷ تا ۱۰ روز تکرار کرد.
۵) اسانس شمعدانی
- از بهترین نسخه‌های گیاهی برای خلاص شدن از شپش سر، استفاده از اسانس شمعدانی است.
- شما می‌توانید اسانس شمعدانی را هنگام خواب روی پوست سر و مو ماساژ دهید، شستن آن نیز در صبح ضروری است.
- همچنین می‌توان چند قطره از اسانس شمعدانی را به شامپو اضافه کرد تا شپش به طور کامل از بین برود.
سایر روش ها
- امتحان روغن‌های ضد باکتری و قارچ مانند روغن درخت چای و روغن اکالیپتوس با خاصیت ضدعفونی‌کنندگی هم توصیه‌های بعدی هستند؛
- در گروه آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدقارچ‌ها، سرکه گرم همراه با روغن زیتون هم یکی از راه‌هاست که به تمیز شدن سر از این حشره مزاحم کمک میکند.
نکته‌های مهم
- هرگز از شانه‌های پلاستیکی استفاده نکنید. شانه‌های فلزی بهترین انتخاب برای شانه کردن هستند.
- بعد از شانه زدن، شانه‌ی استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را بشویید تا شپش آن کشته شوند.
- زمانی‌که شپش را درمان می‌کنید، همه‌ی لباس‌ها و ملحفه‌های خود را در آب داغ همراه پاک کننده‌ها بشویید. این کار به فرآیند درمان کمک میکند و جلوی انتقال شپش سر به دیگران را می‌گیرد.