بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
و صلّي الله علي محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين
جُلّاب؛ درمانگر خوش طعم و خوش رنگ
بسیاری از ما طبّ سنّتی را به داروهای عجیب و غریب، جوشانده های بدطعم و درمان های سخت می شناسیم؛ اما واقعیت این است که این تصوّر حاصل عملکرد ضعیف ما طبیبان این رشته است. طبّ سنّتی پر است از داروهای خوش طعم و خوش منظر و خوش بو و مطلوب و مطبوع که آثار درمانی شگفتی را رقم می زنند. جلّاب یکی از آنهاست که از اتّفاق به عنوان یک دارو و نوشیدنی خانگی قابل تهیه و مصرف است.
خواصّ دارویی
جلّاب مقوّی قلب و معده و مغز است؛ یک نشاط آور فوق العاده است و برطرف کننده افسردگی، ترس های غیر طبیعی و افکار منفی.
روش تهیّه
جلّاب سه مادّه اصلی دارد: گلاب؛ یک جزء شیرین که می تواند شکر، نبات و یا عسل باشد و زعفران.
دستور اصلی تهیه جلّاب به این صورت است که یک کیلو نبات سفید یا شکر یا قند یا عسل را با سه کیلو گلاب، روی شعله ملایم بجوشانید تا نصف شود. سپس نیم مثقال(حدود دو و نیم گرم) زعفران را در کمی گلاب حل کرده و به آن اضافه کنید و بعد از چند دقیقه جوشیدن خاموش کنید و بعد از خنک شدن در یخچال نگهداری کنید. بسیار مهم است که در طول زمان جوشیدن، مرتّبا کف هایی که روی مایع در حال جوش جمع می شود را بگیرید.
نکات مهمّ در تهیه جلّاب
1- در روش فوق، مایع نسبتا رقیقی حاصل می شود. برای نگهداری طولانی جلّاب و به ویژه در استفاده های غیردارویی می توانید نبات یا شکر را تا میزان یک و نیم برابر گلاب یعنی چهار و نیم کیلو افزایش دهید تا یک شربت غلیظ و باقوام حاصل شود که حتّی در خارج از یخچال تا مدّتها قابل نگهداری است.
2- جلّابی که با شکر یا نبات تهیه می شود خوش طعم تر است ولی با توجّه به مشکلات موجود در قند و شکرهای امروزی جلّاب عسلی مطلوب تر است. البته این به معنای مضر بودن جلّاب شکر یا نبات نیست بلکه به تجربه این جلّاب ها هم اثرات درمانی بسیار زیادی دارند؛ به ویژه در افراد گرم مزاج استفاده از این جلّاب ها نسبت به جلّاب عسلی ارجح است. برای استفاده از جلّاب به عنوان شربت پذیرایی هم انواع با شکر یا نبات ایده آل تر است.
3- نظر طبّ سنّتی این است که جوشاندن عسل بلامانع است.
4- برای این که شربت جلّاب خوش رنگ و نماتر شود می توانید زعفران را مستقیم به آن اضافه کنید تا مقداری از رشته های زعفران در جلّاب شناور بماند و منظره زیبایی را بسازد.
روش مصرف
جلّاب به عنوان پایه شربت استفاده می شود به این ترتیب که مقدار متناسبی جلّاب را در یک مایع مثل آب یا عرقیات مناسب حل کرده و افزودنی های دلخواه را اضافه و میل می کنیم. حالا اینها را توضیح می دهیم.
جلّاب
میزان استفاده از جلّاب در شربت نهایی به غلظت خود جلّاب و نیز سلیقه و مزاج فرد مصرف کننده بستگی دارد. سه تا پنج قاشق غذاخوری در هر لیوان معمولی مقدار معقولی است امّا بسته به موارد مذکور قابل افزایش است. جلّاب را به اندازه ای می ریزیم که شربت نهایی خوش رنگ و خوش طعم شود.
آب یا عرقیات
در حالت عادی از آب خنک برای تهیه جلّاب استفاده می کنیم امّا اگر اهداف درمانی مقصود ما باشد می توانیم این مایع را از عرقیات متناسبی که با مشورت پزشک تهیه می کنیم انتخاب کنیم.
مثلا در فصول گرم و در افراد گرم مزاج که می خواهند اثر خنکی از این شربت بگیرند از مخلوط مساوی عرق کاسنی و شاهتره استفاده می کنیم. عرق بید، بیدمشک، همیشه بهار و ... هم قابل استفاده اند.
در فصول سرد یا افراد سردمزاج که می خواهند اثر گرمی از این عرق بگیرند می توان از عرق بهارنارنج، اسطوخدوس، بادرنجبویه، گاوزبان و ... استفاده کرد.
ترکیب مساوی عرق های کاسنی و شاهتره نسبتا متعادل به سمت خنکی است و تقریبا برای همه افراد گرم و سردمزاج قابل استفاده است. ترکیب عرق های بیدمشک و بهارنارنج هم متعادل به سمت گرمی است و تقریبا برای همه افراد قابل استفاده است.
گزینه های اصلی برای تقویت قلب، عرق های بادرنجبویه، گاوزبان و بهارنارنج(گرم) و بیدمشک و گشنیز(نسبتا خنک) هستند.
عرق های بیدمشک، بهارنارنج، اسطوخدوس، بادرنجبویه، گاوزبان و ... اثر آرام بخشی فوق العاده ای دارند.
اگر معده شما ضعیف است بهتر است کمی عرق شیرین بیان یا نعناع استفاده کنید و جلّاب عسلی را انتخاب کنید.
به همین ترتیب ترکیب های مختلفی از عرقیات را می توان به مقاصد درمانی متفاوت استفاده نمود تا نوشیدن این شربت خنک و خوش مزه توأم با آثار مفید طبّی باشد.
افزودنی ها
به طور معمول این شربت با تخم شربتی مصرف می شود. تخم شربتی که تخم ریحان کوهی است خواص زیادی از جمله تقویت قلب و معده، لینت بخشی به دستگاه گوارش و کمک به درمان بیماری های ریوی ازجمله سرفه های خشک دارد. طبع آن گرم است امّا به واسطه رطوبت زیادی که به خود جذب می کند نهایتا باعث خنک شدن کبد و رفع عطش می شود.
برای هر لیوان نوشیدنی یک قاشق مربّاخوری تخم شربتی اضافه کنید و بعد از لعاب انداختن میل کنید.
برای خوش نماتر شدن نوشیدنی، می توانید از تخم ریحان هم استفاده کنید. تخم شربتی کوچک و گرد است امّا تخم ریحان بزرگتر و کشیده تر است. خواصّ این دو مشابه هم است. از اتّفاق آن چه که در خیلی از عطّاری ها به نام تخم شربتی فروخته می شود همین تخم ریحان است. داروی مشابه دیگر، تخم بالنگوست که از تخم ریحان هم درشت تر است. خواصّ آن هم مشابه دو داروی دیگر است.
اگر به دنبال خنکی بیشتر هستید می توانید از خاکشی به جای تخم شربتی استفاده کنید. تخم خرفه هم پیشنهاد خوبی در این زمینه است. برای ایجاد سرمای بیشتر می توانید از تخم اسپرزه استفاده کنید که یک ملیّن خنک است و مشابه تخم شربتی لعاب می اندازد.
برای ایجاد گرمای بیشتر و به ویژه تقویت بیشتر قلب می توانید از تخم فرنجمشک استفاده کنید.
برای افراد ضعیف، افزودن پودر مغز پسته یا بادام هم مناسب است.
سایر نکته ها
اگر طعم شیرین را می پسندید جلّاب را همین طور که گفته شد استفاده کنید درغیر این صورت افزودن مقداری آب لیموترش، علاوه بر ایجاد یک رنگ فوق العاده، طعم ترش و شیرین بسیار مطبوعی به آن می دهد.
احتیاطات مصرف
جلّاب تقریبا در تمام افراد قابلیت مصرف دارد. تنظیم محتویات جلّاب با مزاج فرد، ایمنی مصرف آن را بالاتر هم می برد.
به دلیل وجود زعفران، زنان باردار در مصرف آن حدّ اعتدال را نگه دارند اگرچه در روزهای نزدیک به زایمان، مصرف آن باعث تقویت رحم و زایمان آسان تر می شود. زنان بارداری که سابقه سقط مکرّر دارند بهتر است جلّاب را مصرف نکنند.
افراد دیابتی فقط از نوع عسلی استفاده کنند.
افراد دچار فشار خون بالا هم بهتر است در مصرف آن احتیاط کنند اگرچه با تدابیری مانند استفاده از عرق کاسنی- شاهتره به عنوان پایه شربت، ایشان هم می توانند از این شربت با خاطری آسوده استفاده کنند.
جلّاب های خاصّ
با مشورت پزشک می توان جلّاب های خاصّ را با مقاصد درمانی ویژه تهیه کرد. مثلا افراد سردمزاج و بلغمی می توانند مقداری چوب دارچین، هل، تخم رازیانه، زنجبیل، میخک و ... را در کیسه نخی ریخته از ابتدای جوشاندن داخل ظرف بیندازند. البته می توان اینها را آسیاب کرد و به هنگام مصرف به شربت افزود.