تاریخچه

در چند دهه اخیر، شیوه‌هایی نوین از جنگ مطرح شده که یکی از آن‌ها بیوتروریسم است. این موضوع در چندسال گذشته بسیار مهم و حائز اهمیت ظاهر شده، ولی اگر به تاریخ نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم که ترور افراد از طریق عوامل بیولوژیک، قدمت هزاران‌ساله دارد و از زمان روم باستان از این نوع ترور برای نابودی افراد استفاده می‌کرده‌اند. در روم باستان، مدفوع را به صورت دشمنان پرتاب می‌کردند که این، اولین نوع ترور بیولوژیک محسوب می‌شد؛ این روش که تا قرن چهاردهم نیز ادامه داشت، عامل بیماری طاعون بود و حتی این عمل را با اجساد مبتلا به طاعون نیز انجام می‌دادند و آن‌ها را به سمت دشمنان پرتاب می‌کردند تا دشمن را به این بیماری دچار کنند.

حکیم جرجانی

سیداسماعیل جرجانی (گرگانی) که یکی از دانشمندان و حکیمان زمان خود بوده است، در کتاب ارزش‌مند خود «ذخیره خوارزم‌شاهی»، چنین نقل می‌کند:«بعضی از ملوک، کنیزکان را به زهر بپرورانند؛ چنان‌که خوردن آن ایشان را عادت شود و زیان ندارد. این کار از بهر آن کنند تا آن کنیزک را به تحفه یا به حیله دیگر به خصمی که ایشان را بود برسانند تا توسط او با زهر، هلاک شود.»[6]حکیم جرجانی با توجه به این نکته که بدن انسان تلُرانس[7] دارد و اگر آرام‌آرام، سم یا ماده آلرژن به آن وارد شود، دیگر هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد، اشاره نموده است که در آن زمان با توجه به این خصوصیت، فردی را به سمی مقاوم می‌کردند و از این مقاومت بدن این کنیزک استفاده کرده و نفر مورد نظر خود را که پادشاه دشمن بوده، نابود می‌ساختند.

بوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا

شیخ‌الرئیس، بوعلی سینا نیز مطلب مشابهی را در کتاب «قانون در طب» آورده است که دکتر سیریل الگود آن را در کتاب «تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی» نقل می‌کند؛ سم مزبور را هندگیاه البیش نامیده که نوعی سم بیولوژیکی به حساب می‌آید.[8]

در قرن نوزدهم، باکتری آنتراکس[9] یا شاربن به عنوان یکی از باکتری‌های بیوتروریسم استفاده می‌شد و هنوز هم از این باکتری به دلایلی که انواع مختلف آن را می‌توان در تمام جهان پیدا کرد، استفاده می‌شود؛ از خصوصیات مهم این باکتری آن است که از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا نمی‌کند.

ویروس آنفولانزا معروف به اسپانیا فلو

آنفلونزای اسپانیایی یا آنفلونزای همه‌گیر، سال ۱۹۱8 اپیدمی مرگباری بود که از مارس ۱۹۱۹ تا ژوئن ۱۹۲۰ طول کشید. هر چند شروع این اپیدمی در قلب ایالات‌متحده‌آمریکا بود، اما به آنفولانزای اسپانیایی شهرت پیدا کرد و به آن نیز اسپانیش فلو[10] می‌گویند. بر اثر این اپیدمی، بین پنجاه تا صدمیلیون انسان جان خود را از دست دادند.[11]مرکز نظامی ایالات‌متحده‌آمریکا، پس از یافتن جسد فردی که بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده و در میان انبوهی از یخ‌ها در قطب جنوب مدفون شده بود، توانست این ویروس مهلک را از بدن وی جدا کرده و به آن ویروس دست‌رسی پیدا کند. در صورتی که این ویروس، می‌بایست نابود شده[12] و از دست‌رس بشر خارج می‌شد.[13]

آلمان‌ها در قرن بیستم و خلال جنگ اول جهانی، با انتشار عامل سیاه‌زخم از جانب به‌کارگیری آن علیه کشورهای دشمن، این نوع جنگ را به عنوان یک جنگ مدرن تثبیت نمودند؛ به عنوان نمونه‌ای در اوایل قرن بیست‌ویکم نیز می‌توان به سپتامبر 2001 که نامه‌هایی آلوده به حدود 27 نفر در ایالت‌متحده‌آمریکا ارسال شد، اشاره کرد.

اکثر ائمه معصومین شیعهعلیهم‌السلام هم توسط دشمنان ایشان به‌وسیله سم و این نوع ترور به شهادت رسیده‌اند.

اگر به کشورهای در حال توسعه نگاهی بیندازیم، به اسامی مختلفی که هدف این نوع از تهدیدات بیولوژیک بوده‌اند برمی‌خوریم.

انواع عوامل بیوتروریسم

مرکز کنترل و پیش‌گیری بیماری­های آمریکا[14] این عوامل را به سه دسته A ، B و C طبقه‌بندی کرده‌ است.

دسته A : این عوامل بسیار خطرناک‌اند و در زیرگروه امنیت‌ملی طبقه‌بندی می‌شوند؛ همچنین به راحتی منتقل شده و می‌توانند موجب بروز مرگ‌ومیر بالایی شوند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: تولارمی، آنتراکس، آبله، بوتولیسم، طاعون خیارکی و تب‌های هموراژیک ویروسی.

دسته B : عوامل این گروه، نسبت به دسته پیشین راحت‌تر منتقل شده و میزان تلفات پایین‌تری دارد. از این عوامل می‌توان به بروسلوزیس، توکسین اپسیلون کلستردیوم پرفرینجنس، بزورخولدریا مالئی، میلوئیدوز، پسیتاکوز، تب Q ، و همچنین تهدیدهای ایمنی غذایی نظیر سالمونلا، اشرشیا کلی O157:H7، شیگلا، استافیلوکوکوس اورئوس، توکسین Ricin از Ricinus communis، توکسینAbrin  ازAbrus precatorius ،  انتروتوکسین Bاستافیلوکوک، تیفوس (ریکتزیا پرووازکی)، آنسفالیت ویروسی، ویبریو کلرا، کریپتوسپوریوم پارووم اشاره کرد.

دسته C : پاتوژن‌های در حال ظهور هستند که برای انتشار جمعی، مهندسی شده‌اند. ویروس نیپا، هانیا ویروس، سارس، H1N1 وHIV از این دسته‌اند.

مکانیسم اثر بیوتروریسم

استفاده از بیوتروریسم انواع مختلفی دارد و با توجه به مدل استفاده شده نیز، عوارض مختلفی می‌تواند بروز کند.فردی که دچار حمله بیوتروریسم می‌شود بسته به نوع عامل بیولوژیک آن، عوارضی در وی بروز می‌کند؛ ترور بیولوژیک یا فرد را به سرعت از پای درآورده و به کام مرگ می‌کشاند یا این‌که وی را دچار نوعی از بیماری کرده که سال‌ها باید با آن دست‌و‌پنجه نرم کند.بیوتروریسم با مکانیسم‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسته به نوع میکرو ارگانیسم و یا توکسینی که از آن استفاده شده است، می‌بایست مکانیسم آن را تعریف کرد.به‌طور مثال، سم بوتولیسم[15] باعث فلج عضلات فرد شده[16] و روی سیستم[17]CNS اثر می‌گذارد و فرد را طی چند روز به‌سرعت از پای در می‌آورد. اسپور باسیلوس آنتراسیس از طریق زخم حاصل شده در پوست و یا تنفسی اسپور یا غذای آلوده به این باکتری فرد را دچار شاربن پوستی، شاربن تنفسی و شاربن گوارشی می‌کند؛ که در صورت عدم رسیدگی سریع، منجر به مرگ می‌شود.

آنفولانزاهای[18] شایع در موسم سفر حج مسلمانان، نوعی از بیوتروریسم است که فقط جهت ایجاد رعب و وحشت بوده و صرفاً چند هفته فرد را دچار بیماری و بی‌حالی می‌کند؛ این آنفولانزا با توجه به آب و هوای مکه به‌وجود می‌آید و هیچ‌گونه توجیه بالینی ندارد. شواهدی وجود دارد که این آدنو ویروس به صورت دستی در آب، غذا یا هوای آن منطقه منتشر شده و دست‌داشتن سعودی‌ها در این مورد قطعی است. جالب اینجاست که طبق تحقیقات صورت گرفته، واکسن این آدنو ویروس را فقط ارتش ایالات‌متحده‌آمریکا در اختیار دارد.

 اثرات بیوتروریسم در جهان

همان‌طور که در مقدمه گفتیم، قدمت بیوتروریسم در جهان به هزاران‌سال پیش برمی‌گردد.از جنگ دوم جهانی به بعد، افرادی که طالب قدرت بودند و دنیا را برای خود می‌دانستند به‌صورتی جدی‌تر به مقوله ترور‌های بیولوژیک پرداختند و امروز به نتایج وحشت‌ناک و خطرآفرینی دست یافته‌اند.علت استفاده از بیوتروریسم این است که فردی که باید مورد حمله قرار بگیرد بی سروصدا حذف شده و هیچ‌کسی هم انگشت اتهامش را به سمت سازمانی که این ترور را انجام داده است نمی‌گیرد؛ همچنین هیچ اتهامی هم به کسی زده نمی‌شود. این نوع ترور در دهه‌های اخیر بسیار شایع شده و حتی در برخی مواقع آن‌قدر گسترده است که دیگر به راحتی از کنار آن می‌گذریم.عوامل بیولوژیک را نمی‌توان با حواس پنج‌گانه حس کرد. عوارض عوامل بیولوژیک[19] در کشورهای در حال توسعه و دارای ساختار بهداشتی ضعیف، مسأله‌ای جدی‌تر است. سلاح‌های بیولوژیک به‌صورت‌های

1. اهداف فردی و اولیهPrimary

2. اهداف وسیع و اپیدمیک یا ثانویه Secondary در دسترس‌اند.

انتشار آسان، بروز مرگ‌و میر بالا، ایجاد رعب و وحشت در جامعه و قابلیت دست‌رسی از ویژگی‌های این سلاح‌هاست. استفاده از این عوامل در دنیای فعلی محدود به زمان و مکان نیست.از مثال‌های بارز استفاده از این عوامل در آمریکا می‌توان به احتمال ترور هوگو چاوز رئیس‌جمهور ونزوئلا، الکساندر لیتویننکو مأمور امنیت روسیه و محمود المبحوح از رهبران حماس اشاره نمود. توسعه  استفاده از این روش ناعادلانه در دنیای حاضر، ضمن روشن نمودن چهره غیر اخلاقی و غیر علمی کشورهایی که از این سلاح‌ها علیه زندگی انسانی و بشری استفاده می‌کنند، موجب به بار آوردن صدمات جبران‌ناپذیر بهداشتی، بالابردن هزینه‌های اقتصادی، ایجاد نواقص ژنتیکی در نسل‌های حاضر و بعدی شده که این مسأله را به یک بحران جدی و بین‌المللی تبدیل کرده است.

سازمان ملل متحد[20] که سابقه‌ای نه چندان خوب در حمایت از این کشور‌ها دارد و همچنین سازمان جهانی بهداشت[21] و سیاست‌مداران کشور‌ها باید در تلاش باشند که این خطرات را از سر نه‌تنها خود، بلکه تمام دنیا و زنان و کودکان و انسان‌های آزاده برطرف نمایند. البته همین دو نهاد جهانی نیز، خود در مظان اتهام هستند.

 برخی از عوارض بیوتروریسم بر نسل‌های آینده

بیوتروریسم حتی بر نسل‌های آینده نیز تأثیرگذار است؛ چون ممکن است روی DNA [22] فرد اثر گذاشته و عارضه حاصل شده به فرزندان وی حادث شود. از این عوارض، می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ نقص‌های ژنتیکی، عقب‌ماندگی‌ها، ADHD[23]، اوتیسم، عمرهای کوتاه و...

بیوتروریسم و غذا

اکثر مواد غذایی که امروزه به شکل متداول در جهان مصرف می‌شوند، دست‌کاری ژنتیکی شده‌و عامل بیماری سرطان هستند.شرکت مونستانتو[24] یکی از شرکت‌های تولید‌کننده این محصولات ترنس ژن است و این تئوری را از هنری کیسینجر، یکی از سیاست‌مداران یهودی آمریکا گرفته است، مبنی بر این‌که جمعیت دنیا زیاد بوده و ظرفیت دنیا باید به دو میلیارد نفر برسد؛ در نتیجه بقیه جمعیت کره زمین مازاد هستند و می‌بایست به شکلی از بین بروند؛ یکی از این راه‌ها، بیوتروریسم تغذیه‌ای است.

بحث و نتیجه‌گیری

به‌هرگونه عوامل زنده‌ای که انسان در آن دخیل باشد تا نسل بشر را نابود کند، بیوتروریسم می‌گویند. حال این موضوع ممکن است تراریخته نمودن بذرها باشد، که جمعیت زیادی را به آرامی به‌کام مرگ می‌کشاند یا این که به وسیله میکروارگانیسم و یا سم[25] مهلکی مستقیماً به فرد مورد نظر از طریق استعمال خارجی، خوردن، آشامیدن، بوییدن و... داده شود تا او را حذف فیزیکی نمایند.بیوتروریسم عاملی است که کشوری به پیشرفتگی ایالات‌متحده‌آمریکا - که خود یکی از بیش‌ترین استفاده‌کننده‌ها از این نوع ترور است - اعلام می‌کند ما از جنگ نظامی ترسی نداریم، ولی از بیوتروریسم وحشت داریم؛ زیرا که با هیچ‌نوع تدابیر امنیتی نمی‌توانیم جلوی حمله بیولوژیکی را بگیریم.

مقالات مرتبط:

* ابر سربازان آینده؛ آخرین نسل از سلاح‌های زیستی

*بازی با احتمالات؛ بازی با سلامت مردم،محصولات تراریخته؛ نابودگر نسل‌های آینده

* انتهای راه محصولات تراریخته، ناباروری است؟

* خطرات استفاده از آنتى بیوتیک ها در غذاى حیوانات

* قرن بیوتکنولوژى و گزینه هاى پیش رو