بسم الله الرّحمن الرّحیم
و صلی الله علی محمّد وآله الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین
حجامت شناخت؛ مقاله چهارم
انواع حجامت
توصیه: قبل از مطالعه این مقاله، سه قسمت نخست این سلسله مقالات را مطالعه کنید:
حجامت شناخت؛ مقاله نخست؛ سیر تاریخی
حجامت شناخت؛ مقاله دوّم؛ روش اجرای حجامت
حجامت شناخت؛ مقاله سوّم؛ تمهیدات حجامت
آشنایی با انواع حجامت
الف- انواع حجامت از منظر گستره تاثیر
وسعت اثرگذاری انواع حجامت با یکدیگر متفاوت است. برخی از آنها بر کلّ بدن تاثیرات عمیق و وسیعی می گذارند و اثرات بعضی، محدود به نواحی خاصّی از بدن است.
فراگیرترین اثر، مربوط به حجامت عام(کاهل، بین دو کتف) است که در خروج اخلاط فاسد از کلّ بدن تاثیر به سزایی دارد. به همین دلیل، معمولا به عنوان اوّلین گزینه در حجامت های پیشگیرانه و یا در آغاز فرایند درمانی، مدّنظر پزشک قرار می گیرد.
حجامت هایی مانند ساقین، چهاربند، مقعد و سَر نیز اثرات گسترده ای روی بدن دارند اگرچه اثرات موضعی آنها نیز پررنگ است.
اثر سایر حجامت ها، معمولا محدودتر و موضعی تر است.
تمام حجامت های فوق الذّکر، اعمّ از عامّ و موضعی، در ادامه مقاله مورد بحث قرار می گیرند.
ب- انواع حجامت از منظر روش اجرا
در محاورات روزمرّه(و نیز در احادیث شریف اهل بیت علیهم السّلام)، وقتی صحبت از حجامت می شود، انجام این کار توام با تیغ زدن و خون گیری مدّنظر است امّا در بحث های علمی و تخصّصی، حجامت به همان معنای لغوی اش یعنی بادکش اندازی لحاظ می شود؛ به عبارت دیگر، در کتب تخصّصی طبّ سنّتی، از بادکش کردن، چه بعد از آن تیغ زدن و خون گیری در کار باشد یا نباشد، به حجامت تعبیر می شود.
بر این اساس، حجامت بر اساس این که صرفا شامل باکش گذاری باشد یا آن که پس از بادکش، تیغ زدن و خون گیری هم انجام شود؛ به این شاخه ها تقسیم می شود:
الف- حجامت بدون تیغ؛ حجامت بلاشرط؛ حجامت خشک؛ حجامت گرم و خشک؛ بادکش گذاری؛ لیوان انداختن؛ Dry cupping.
ب- حجامت با تیغ؛ حجامت مع الشّرط؛ حجامت تر؛ حجامت سرد و تر؛ حجامت با خون گیری؛ Wet cupping.
از سوی دیگر، گذاشتن بادکش به دو صورت قابل انجام است. یکی با استفاده از آتش و ایجاد خلأ ناشی از مصرف اکسیژن داخل لیوان(بادکش گرم یا آتشی یا ناری) و دیگری با مکش از انتهای لیوان حجامت و ایجاد خلأ توسط دستگاه ساکشن دستی یا برقی(یعنی همان کاری که در قدیم با شاخ گاو انجام می شده است؛ بادکش سرد یا غیرناری).
به این ترتیب هرکدام از انواع حجامت های بلاشرط و مع الشّرط هم به دو دسته جدید تقسیم می شوند:
الف- حجامت بلاشرط:
الف- الف- حجامت بلاشرط ناری.
الف- ب- حجامت بلاشرط غیرناری.
ب- حجامت مع الشّرط:
ب- الف- حجامت مع الشّرط ناری.
ب- ب- حجامت مع الشّرط غیرناری.
به این 4 دسته، باید گروه پنجمی را نیز اضافه کرد که بدون بادکش گذاری، عمل تیغ زدن و خون گیری انجام می شود که نمونه بارز آن، حجامت گوش نوزادان برای درمان زردی است.
ج- انواع حجامت از منظر موضع انجام حجامت
نکته ها:
1- منظور از اغلب حجامت هایی که در ادامه ذکر می شود، حجامت با تیغ زدن و خون گیری است. اگر در موردی نوع دیگری از حجامت منظور بوده است، توضیحات لازم داده شده است.
2- عوارضی که بعضا در مورد هر حجامت ذکر می شود، عوارض اختصاصی مربوط به آن نوع از حجامت است. عوارض عمومی حجامت های نادرست، در مقاله ای جداگانه مورد بحث قرار می گیرند.
3- تشخیص این که فرد می تواند حجامت کند یا خیر و این که چه نوع حجامتی برای وی مفید است تنها و تنها به عهده فرد متخصّص و مجرّب است و به صرف مطالعه آثار مفید درمانی انواع حجامت، نمی توان درباره انجام آنها حجامت تصمیم گرفت.
4- برای تقسیم بندی انواع حجامت به لحاظ موضع، با توجّه به تعداد زیاد آنها و برای جلوگیری از سردرگمی مخاطب، مناسب دیدم تقسیم بندی موجود در کتاب «خواص الحجامة في الطب الإسلامي؛ حاجى، حسين على، قم، چاپ: اول، 1389 ه.ش.» را به عنوان مبنای اوّلیه تقسیم بندی استفاده کنم اگرچه فهرست موجود در مقاله حاضر، کامل تر و وسیع تر است. ابتدا فهرست این تقسیم بندی را ذکر کرده سپس به تفصیل، این فهرست را مورد بحث قرار خواهیم داد:
الف- حجامت های ناحیه سر و گردن:
1- حجامت سر (هامه).
2- حجامت فوق الرأس.
3- حجامت قَمَحدُوَه (پس سر).
4- حجامت نقره (گودی گردن؛ مُغاک).
5- حجامت تحت الذقن (زیر چانه یا زیر زنخدان).
6- حجامت أخدَعِین.
7- حجامت لاله گوش.
8- حجامت ماستوئید (پشت گوش ها).
9- حجامت صُدغَین (شقیقه ها).
ب- حجامت های ناحیه تنه:
1- حجامت کاهل (عام).
2- حجامت قاعده ریه ها.
3- حجامت گرده ها (کلیه ها).
4- حجامت کمر (پهنه، قطن، سه بند، چهاربند، بین الورکین، ساکرال، چمابند).
5- حجامت عُصعُص (دنبالچه)
6- حجامت مقعده (اطراف مقعد).
7- حجامت ناهض
8- حجامت کبد.
9- حجامت طحال.
10- حجامت پستان.
ج- حجامت های اندام فوقانی:
1- حجامت منکب (شانه).
2- حجامت ساعد.
3- حجامت رُسغ (مچ دست).
د- حجامت های اندام تحتانی:
1- حجامت سرین (باسن، ورک، کفل).
2- حجامت ران ها:
1-2-حجامت جلوی ران ها (فخذين من أمام).
2-2- حجامت پشت ران ها (فخذين من خلف).
3- حجامت زانو ها:
1-3- حجامت بالای زانو (فوق الرّکبه).
2-3- حجامت بین زانوها (ما بين الرّكبتين).
3-3- حجامت پایین زانو (اسفل الرّکبه).
4-3- حجامت پشت زانو.
4- حجامت ساقين.
5- حجامت های ناحیه کعب (قوزک پا):
1-5- حجامت على الكعبين (زیر قوزک خارجی پاها).
2-5- حجامت بین الکعب و العرقوب (بین پاشنه و قوزک خارجی).
3-5- حجامت بين الكعبين (روی پا).
هـ- حجامت های موضعى
الف- حجامت های ناحیه سر و گردن
1- حجامت سر (جلوی سر)
موضع: ملاج قدامی؛ به فاصله يك وجب کوچک(وجب چهارانگشتی؛ از انگشت کوچک تا سبّابه) دست هر كس از نقطه وسط بين ابروهایش؛ یا این که اگر شست را میان دو ابرو قرار دهیم انگشت سبّابه به هر کجای سر که رسید محل حجامت سر است؛ یا یک وجب بزرگ فرد از نوك بيني خودش.
نکات مربوط به روش اجرا:
* حجامت سر به دو شیوه اجرا می شود:
الف- روش احتقانی: این روش بدون بادکش انجام می شود به این ترتیب که با گارو یا وسیله ای مشابه، دورتادور گردن بیمار را تحت فشار ملایمی قرار می دهیم تا سروصورت وی کبود شود. سپس خراش های لازم را ایجاد می کنیم.
البته این روش چندان خوشایند بیماران نیست و درصورت عدم مهارت کافی حجام، به دلیل فشار روی عروق کاروتید، می تواند باعث افت فشار و غشوه شود ولذا تنها در موارد خاص تجویز می شود.
ب- با بادکش گذاری(روش معمول): برای حجامت سر، به دلیل وجود مو و نیز گِردی سر، معمولا مجبور به استفاده از لیوان های کوچکتر و استفاده از ژل لوبریکانت و ساکشن برقی هستیم تا لیوان در موضع خود محکم شود.
* در بعضی کتب به خطر خون ریزی از شریان های موجود در نزدیکی محلّ حجامت سر اشاره شده است که با توجّه به روش مورد توصیه ما در مورد ایجاد خراش(یعنی خراش های متعدّد و ظریف)، اساسا موردی برای نگرانی باقی نمی ماند.
منافع و آثار درمانی: درمان بیماری های اعصاب و جنون؛ بیماری های مغز؛ بیماری های چشم؛ سرگیجه های ناشی از غلبه خون؛ سنگینی سر؛ انواع سردردها؛ حرارت زیاد سر؛ ریزش موی سر(ناشی از حرارت)؛ شوره سر؛ افسردگی؛ جوش سر و صورت؛ سنگینی بدن؛ سینوزیت؛ جذام؛ درد کلیه؛ بعضی مشکلات اعضای تناسلی ازجمله آماس بیضه ؛ جلوگیری از سفید شدن موی سر و ....
عوارض: در صورت تکرار زیاد یا تشخیص اولیه نادرست، حجامت سر ممکن است منجر به اختلال فهم و حافظه؛ سفید شدن مو؛ ایجاد یا تشدید آب مروارید شود. در کسانی که مبتلا یا در معرض ابتلا به آب مروارید هستند تنها در موارد ضروری انجام می شود.
بررسی روایی:
حجامت سر، در روایات شریف اهل بیت علیهم السّلام، مورد توجّه ویژه قرار گرفته است:
* امام صادق علیه السّلام مى فرمايند:« أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ احْتَجَمَ وَسَطَ رَأْسِهِ: رسول خدا، صلّی الله علیه و آله و سلّم، وسط سر خود را حجامت می كرد...»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج17، ص: 107)
* «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَحْتَجِمُ عَلَى رَأْسِهِ وَ يُسَمِّيهَا مُغِيثَةً أَوْ مُنْقِذَةً: پیامبر خدا، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سر خود را حجامت می فرمودند و آن را فریادرس یا رهاننده می نامیدند.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج17 ؛ ص114)
* پیامبر اکرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم، فرمودند:« وَ الْحِجَامَةُ فِي الرَّأْسِ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ: حجامت سر، شفای هر دردی است.»
(ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى، دعائم الإسلام - قم، چاپ: دوم، 1385ق. ج2 ؛ ص145)
* حضرتشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم، همچنین بیان داشته اند:« الْحِجَامَةُ فِي الرَّأْسِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعٍ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ النُّعَاسِ وَ وَجَعِ الضِّرْسِ وَ ظُلْمَةِ الْعَيْنِ وَ الصُّدَاعِ: حجامت سر، شفای هفت بیماریِ جنون، جذام، پیسی، خواب آلودگی، دندان درد، تاری دید و سر درد است.»
(طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق - قم، چاپ: چهارم، 1412 ق / 1370 ش. ص76)
* ایشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم، فرموده اند:« الْحِجَامَةُ فِي الرَّأْسِ تَذْهَبُ بِالنُّعَاسِ وَ وَجَعِ الْأَضْرَاس: حجامت سر، خواب آلودگی و دندان درد را از بین می برد.»
(ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى، مجموعة ورّام - قم، چاپ: اول، 1410 ق. ج1 ؛ ص9)
* پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، به سرشان اشاره کرده فرمودند:« عليكم بالمغيثة- أي الحجامة في الرأس- فإنها تنفع من الجنون و الجذام و البرص، و الأكلة، و وجع الأضراس: بر شما باد به {حجامت}فریادرس که برای جنون و جذام و پیسی و خوره و دندان درد مفید است.»
(شبّر، عبدالله، طب الأئمة عليهم السلام (للشبّر) - بيروت، چاپ: سوم، 1428 ق. ص283)
* امام صادق علیه السّلام فرموده اند:« الْحِجَامَةُ فِي الرَّأْسِ هِيَ الْمُغِيثَةُ تَنْفَعُ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ: حجامت در سر، فریادرسی است که برای هر دردی به جز مرگ مفید است.»
{و جای حجامت سر را به این صورت نشان دادند که:}
«وَ شَبَرَ مِنَ الْحَاجِبَيْنِ إِلَى حَيْثُ بَلَغَ إِبْهَامُهُ ثُمَّ قَالَ هَاهُنَا: و يك وجب از بین دو ابرو تا جایی که انگشت ابهامشان می رسید گرفتند و فرمودند: اینجا»
(كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق. ج8 ؛ ص160)
* امام صادق علیه السّلام در تبیین جایگاه دقیق حجامت سر بیان داشته اند که: «الْحِجَامَةُ عَلَى الرَّأْسِ عَلَى شِبْرٍ مِنْ طَرَفِ الْأَنْفِ وَ فِتْرٍ مَا بَيْنَ الْحَاجِبَيْنِ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يُسَمِّيهَا الْمُنْقِذَةَ: حجامت سر، یک وجب از طرف بینی و {یا} به اندازه فاصله سبابه و ابهام(اشاره و شست) از بین دو ابروست و رسول خدا آن را رهاننده می نامید.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج17 ؛ ص114)
* امام صادق علیه السّلام در حدیث دیگری مى فرمايند:« احْتَجَمَ النَّبِيُّ فِي رَأْسِهِ وَ بَيْنَ كَتِفَيْهِ وَ فِي قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّى وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِيثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَةَ: پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه جا را حجامت مى فرمود: سر، بین دو کتف و چهاربند؛ یکی را نافع، دیگری را فریادرس و سوّمی را رها كننده مى ناميد.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج17 ؛ ص113)
* همچنین حضرتشان علیه السّلام می فرمایند:« كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَحْتَجِمُ بِثَلَاثَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْهَا فِي الرَّأْسِ وَ يُسَمِّيهَا الْمُتَقَدِّمَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ يُسَمِّيهَا النَّافِعَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْوَرِكَيْنِ يُسَمِّيهَا الْمُغِيثَة: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد: یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج13 ؛ ص81)
2- حجامت هامه (فوق الرأس)
موضع: هامه به قسمت بالای هر شیء اطلاق می شود و حجامت هامه، در بالاترین قسمت سر انجام می شود.
نکات مربوط به روش اجرا: مانند حجامت سر به دو روش معمولی و احتقانی قابل انجام است.
منافع و آثار درمانی: این حجامت برای درمان تیرگی رنگ رخسار؛ کدورت حواسّ؛ سنگینی گوش؛ خارش گوش ها؛ احساس ضربان در گوش ها؛ انواع سردردها؛ دردهای دهان؛ بیماری های چشم و از جمله خارش چشم، جوش های پلک، زخم های چشم و تاری دید مفید است.
نکات: در برخی منابع، حجامت هامه به عنوان حجامت سر ذکر شده است. امّا صحیح این است که اگر مطلقا صحبت از حجامت سر شد؛ منظور حجامت جلوی سر است و سایر حجامت های سر مانند حجامت هامه و حجامت قمحدوه، با ذکر نام خاصّ خود مشخّص می شوند.
عوارض: مشابه حجامت سر.
3- حجامت پس سر (قمحدوه)
موضع: روی استخوان پس سری (Occipital)؛ همان موضع برجسته ای که بالای فقرات گردن است و در زمان افتادن انسان(از پشت) به زمین اصابت می کند.
نکات مربوط به روش اجرا: مانند حجامت سر، به هردو روش احتقانی یا با بادکش گذاری قابل انجام است.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان سنگینی سر؛ پاکسازی سر؛ درد گوش و آماس ها و خارش های آن؛ ضربان گوش؛ بیماری های چشم از جمله انواع آماس ها، تاری دید، جوش های پلک.
نکات: بیشتری منافع این حجامت مربوط به درمان انواع بیماری های چشم است.
عوارض: مشابه حجامت سر.
4- حجامت نقره (گودی گردن؛ مُغاک)
موضع: نُقره، گودى وسط گردن در ناحیه پشت است که در برخى از كتب، مغاك نيز ناميده شده است. محلّ دقیق این حجامت، در گودی محل اتّصال جمجمه به ستون فقرات گردنی، در مقابل مهره های سوّم و چهارم گردنی است.
نکات مربوط به روش اجرا: این حجامت باید پس از استفراغ(پاکسازی) کامل بدن انجام شود. اگرچه در اطفال زیر دو سال، حجامت نقره، حجامت انتخابی است امّا با توجّه به عارضه مهمّ این حجامت در بزرگسالان، یعنی ایجاد فراموشی، در سنین بالاتر، تنها در موارد خاص و با تجویز پزشک انجام می شود. در این موارد می توان موضع حجامت را کمی پایین تر گرفت تا این عارضه به حدّاقل برسد.
آثار درمانی و منافع: حجامت نقره جایگزین فصد اکحل است اگرچه آثار درمانی آن بر بیماری های سر و صورت، بیش از فصد اکحل است. در برخی منابع مانند التصریف، به عنوان جانشین فصد قیفال هم ذکر شده است. در رفع سنگینی ناحیه ابروها و چشم ها؛ درمان گل مژه؛ جرب چشم؛ دردها و آماس های گوش؛ بوى بد دهان؛ درمان حملات اضطرابی، توهّمات مختلف روانی و P.T.S.D(تداعی مکرّر یک خاطره بد یا ترسناک) مفید است. به طور اختصاصی در اطفال، رطوبت های زیادی بدن را کاهش داده حرارت بدن را تعدیل می کند.
عوارض: در بزرگسالان؛ کند ذهنی و فراموشی موقت و زودگذر ایجاد می کند. اگرچه در برخی منابع، تکرار این حجامت را باعث فراموشی می دانند امّا تجربه نشان می دهد که حتّی یک بار انجام حجامت نقره هم در بزرگسالان، می تواند این مشکل را ایجاد کند.
این عارضه در مواردی که دماغ (مغز) سرد است و یا بیمار مبتلا به نزله است بسیار شدیدتر است ولذا در افراد کهنسال یا کسانی که دچار بیماری های سرد در سر هستند، اجتناب از حجامت نقره بسیار موکّدتر است.
در این جا ذکر خاطره ای از استاد خیراندیش را مناسب می دانم. ایشان نقل می کردند که در زلزله رودبار، فردی که اعضای زیادی از خانواده خود را از دست داده بود، به شدّت بیتابی می کرد. با توجّه به آن چه که در روایات شریف در مورد اثر حجامت نقره(یعنی ایجاد فراموشی) ذکر شده است، او را حجامت نقره کردیم که خوشبختانه موثر افتاد و تا مدّتی حوادث پیش آمده را فراموش کرد.
بررسی روایی:
* «وَ حِجَامَةُ النُّقْرَةِتَنْفَعُ لِثِقْلِ الرَّأْس: حجامت نقره برای سنگینی سر مفید است.»
(على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، طبّ الإمام الرضا عليه السلام (الرسالة الذهبية) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1402ق. النص ؛ ص55)
* در حدیثی از اهل بیت، علیهم السّلام حجامت نقره به عنوان فریادرس نامیده شده است:« الَّتِي فِي النُّقْرَةِ الْمُغِيثَةَ»
(طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق - قم، چاپ: چهارم، 1412 ق / 1370 ش. ص76)
* امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «إِذَا بَلَغَ الصَّبِيُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ، فَاحْجُمْهُ فِي كُلِّ شَهْرٍ فِي النُّقْرَةِ؛ فَإِنَّهَا تُجَفِّفُلُعَابَهُ، وَ تُهْبِطُ الْحَرَارَةَ مِنْ رَأْسِهِ وَ جَسَدِهِ: وقتی کودک چهار ماهه شد، همه ماهه او را حجامت نقره کن که رطوبت او را می خشکاند و حرارت سر و بدنش را فرو می نشاند.»
(كلينى، محمد بن يعقوب، كافي (ط - دار الحديث) - قم، چاپ: اول، ق1429. ج11 ؛ ص458)
تذکّر بسیار مهم: درباره نحوه عمل به این روایت شریف اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. درمجموع به نظر می رسد:
1- متن حدیث، منفعت این کار را کاهش رطوبت و حرارت زیاد کودک می داند و لذا در کودکان خشک مزاج یا سردمزاج(که متاسفانه تعداد آنها در این زندگی ماشینی رو به افزایش است) شاید بهتر باشد به نحو دیگری عمل شود.
2- قوای بدنی کودکان امروزی به نحوی است که در صورت اجرای ماهانه حجامت و خون گیری از ایشان، اغلب دچار مشکل می شوند. لذا شاید بهتر باشد توصیه به حجامت اطفال را منحصر به یکی دو بار در سال(ترجیحا بهار و پاییز) کنیم.
3- به گفته اغلب صاحب نظران، در حجامت کودکان و به ویژه اطفال زیر دو سال، خون گیری به شیوه مرسوم بزرگسالان مدّنظر نیست و تنها ایجاد چند خراش در موضع حجامت و خروج چند قطره خون، فواید درمانی موردنظر را حاصل می کند.
* پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند: «الْحِجَامَةُ فِي النُّقْرَةِ تُورِثُ النِّسْيَانَ: حجامت نقره فراموشی می آورد.»
(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت) - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق. ج59 ؛ ص127)
* همچنین حضرتشان، صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده اند: «يَا عَلِيُّ تِسْعَةُ أَشْيَاءَ تُورِثُ النِّسْيَانَ أَكْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ أَكْلُ الْكُزْبُرَةِ وَ الْجُبُنِّ وَ سُؤْرِ الْفَأْرَةِ وَ قِرَاءَةُ كِتَابَةِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْيُ بَيْنَ امْرَأَتَيْنِ وَ طَرْحُ الْقَمْلَةِ وَ الْحِجَامَةُ فِي النُّقْرَةِ وَ الْبَوْلُ فِي الْمَاءِ الرَّاكِد: ای علی! نُه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن سیب ترش و گشنیز و پنیر و پس مانده موش ؛ خواندن سنگ قبرها؛ راه رفتن بین دو زن و شپش افکندن و حجامت نقره و ادرار کردن در آب راکد؛ (در احادیث دیگر، نگریستن به دارآویخته و شب بیداری هم ذکر شده است)»
(ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه - قم، چاپ: دوم، 1413 ق. ج4 ؛ ص361)
5- حجامت تحت الذقن(زیر چانه یا زیر زنخدان)
موضع: زیر چانه.
آثار درمانی و منافع: جایگزین فصد چهار رگ دو لب است. خون سر، فک ها و لثه ها را پاکسازی می کند. در درمان زخم ها و دانههاى ريز دهانی(قلاع) ازجمله آفت؛ فساد یا خون ریزی لثه؛ عفونتهای دهان و دندان؛ بهبود وضعیت گردن؛ بهبود رنگ رخسار؛ بیماری های گلو از جمله آدنوپاتی(بزرگی غدد لنفی)های گردنی؛ خنّاق(دیفتری)؛ سستی و فروهشتگی زبان؛ لکنت زبان؛ فلج عصب صورتی؛ جوش صورت؛ خروسک؛ بیماری های تیروئید( به عنوان درمان تکمیلی) و هیرسوتیسم(پرمویی صورت بانوان) مفید است.
بررسی روایی:
* «وَ قَدْ يُحْتَجَمُ تَحْتَ الذَّقَنِ لِعِلَاجِ الْقُلَاعِ فِي الْفَمِ وَ فَسَادِ اللِّثَةِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ مِنْ أَوْجَاعِ الْفَمِ: زیرچانه برای درمان قلاع(زخم های) دهانی، فساد لثه و بیماری های دیگر دهان حجامت می شود.»
(على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، طبّ الإمام الرضا عليه السلام (الرسالة الذهبية) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1402ق. النص ؛ ص56)
6- حجامت اخدعین
موضع: اخدعين دو رگى است كه در سمت راست و چپ، پشت گردن قرار گرفته اند. حجامت این ناحیه روی شانه ها و در دوطرف گردن انجام می شود.
روش اجرا: حجامت اخدعین معمولا به صورت هم زمان در دوطرف انجام می شود یعنی هر دو لیوان با هم قرار داده می شود. البته در موارد خاص و به تشخیص پزشک، می توان آن را یک طرفه هم انجام داد. به دلیل وجود شریان های مهم در این ناحیه نباید تیغ ها را عمیق زد.
آثار درمانی و منافع: حجامت اخدعین در هر طرف، جایگزین فصد ورید قیفال همان طرف می باشد. حجامت اخدعين جریان خون در عضلات و عروق سر و صورت را سامان می بخشد و به اعضایى كه در سر و صورت و چشم هاست مانند گونه ها، لب و دهان و دندان، گوشها، بينى و حلق سود مي رساند. در درمان و رفع سنگینی سر، صورت، چشم ها و گوش ها؛ سردرد و شقیقه( میگرن)؛ شروع درد دندان ها (خصوصا دندان های آسیا)؛ دیفتری؛ بر طرف کردن حالت لرزش در سر؛ باز کردن رنگ رخسار؛ سکسکه،سرفه های مزمن و آسم آلرژیک؛ آرتروز و التهاب دیسک گردن و درد شانه ها؛ رفع درد در دست ها، درمان سندروم مچ دستی (سندروم تونل کارپ) و فلج دست (به عنوان درمان تکمیلی) مفید است.
عوارض:
1- صاحب بحرالجواهر معتقد است حجامت اخدعین در افراد ضعیف الدماغ باعث رعشه سر می شود ولی صاحب کتاب کامل الصناعه مداومت بر آن را باعث رعشه سر می داند.
البته این عارضه با مطالب پیش گفته درباره منافع حجامت اخدعین منافاتی ندارد. چنان که گفتیم یکی از منافع حجامت اخدعین درمان رعشه سر است:
«و تنفع من ارتعاش الرأس»
(ابن سينا، حسين بن عبد الله، القانون في الطب (طبع بيروت)، 4جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: اول، 1426 ه.ق. ص 273)
امّا همان طور که اشاره شد، در صورت انتخاب شخص نامناسب یا مداومت بر این نوع حجامت، ممکن است رعشه یا لرزش سر به وجود آید.
2- تکرار این حجامت ممکن است باعث بروز لکّه سفید(پیسی) در موضع حجامت شود.
3- چون در این نوع حجامت، امکان باقی ماندن جای تیغ ها زیاد است، باید از تیغ های ظریف و برش های سطحی استفاده کرد.
بررسی روایی:
* امام صادق(علیه السّلام) مى فرمايند: «كَانَ النَّبِيُّ ص يَحْتَجِمُ فِي الْأَخْدَعَيْنِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَةِ الْكَاهِلِ: رسول اكرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم، اخدعین(بين دو رگ گردن) را حجامت مى فرمود؛ جبرئيل از سوى خداوند تبارك و تعالى حجامت کاهل(بین دو کتف) را برایشان آورد.»
(نورى، حسين بن محمد تقى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل - قم، چاپ: اول، 1408ق. ج13 ؛ ص82)
نکته: شاید از روایت فوق بتوان نتیجه گرفت که منافع حجامت اخدعین، بر حجامت عام هم مترتّب است و به دلیل فواید گسترده تر حجامت عام، انجام حجامت اخدعین، به جز موارد خاصّ، ضرورت چندانی ندارد.
* «وَ حِجَامَةُ الْأَخْدَعَيْنِ يُخَفِّفُ عَنِ الرَّأْسِ وَ الْوَجْهِ وَ الْعَيْنِ وَ هِيَ نَافِعَةٌ لِوَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ رُبَّمَا نَابَ الْفَصْدُ عَنْ سَائِرِ ذَلِك: و حجامت اخدعین، سر و صورت و چشم ها را سبک می کند و برای دندان درد مفید است و چه بسا جایگزین فصد هم باشد.»
(على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، طبّ الإمام الرضا عليه السلام (الرسالة الذهبية) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1402ق. النص ؛ ص55)
7- حجامت لاله گوش
موضع: روی لبه بیرونی لاله گوش.
نکات مربوط به روش اجرا: این حجامت، عموما برای درمان زردی فیزیولوژیک نوزادان انجام می شود. روش کار به این شکل است که پارچه لطیفی را دور گردن کودک می بندیم تا سر و گوش ها سرخ شوند. سر او را رو به پایین گرفته گوشها را ماساژ داده چرب می کنیم تا کاملا برافروخته شوند.لاله گوش را با دست، کمی به بالا کشیده(برای جلوگیری از آسیب دیدگی غضروف گوش)؛ روی لبه هر لاله گوش 4 تا 6 تیغ می زنیم. در این حجامت، خراش ها کاملا سطحی بوده موجب خونریزی اندکی بین یک تا سه سی سی خواهند شد.
بهتر است تیغ ها را در نیمه پایینی لاله گوش بزنیم. فاصله هر خراش با خراش بعدی حدود پهنای یک گندم باشد. اگر خون خارج شده کافی نبود یا اگر زردی نوزاد شدید است یا نوزاد پرخون به نظر می رسد؛ می توان چند تیغ دیگر هم زد. سپس پارچه را از دور گردن کودک باز می کنیم. خون خروجی راباید مرتبا پاک کنیم تا کاملا بند بیاید. در پایان خونریزی، با پنبه گوش ها را تمیز کرده در صورت ضرورت با آب سرد شستشو می دهیم.
برخی صاحب نظران اعتقاد دارند که در درمان زردی، ایجاد چند خراش اضافه در پشت گوش ها و یکی- دو خراش در ناحیه حجامت عام، نتیجه حاصله را بهبود می بخشد.
آثار درمانی و منافع: در درمان زردی فیزیولوژیک نوزادان؛ صرع صبیان؛ بیماری های گوش و درمان تکمیلی کم اشتهایی کودکان مفید است.
نکات:
1- این حجامت معمولا در اطفال زیر دو سال انجام می شود.
2- چنان که گفته شد این حجامت بدون انجام بادکش انجام می شود.
8- حجامت پشت گوش ها (ماستوئید)
موضع: پشت گوش ها، روی استخوان ماستوئید.
آثار درمانی و منافع: در درمان تکمیلی سکته مغزی؛ یرقان؛ عفونتهای گوش؛ ماستوئیدیت(عفونت استخوان ماستوئید)؛ برخی اختلالات شنوایی؛ بعضی از انواع سرگیجه ازجمله بیماری منیر؛ آکنه های عفونی؛ فلج عصب صورتی و سر دردهای یک طرفه مفید است.
9- حجامت صُدغَین (شقیقه ها)
موضع: شقیقه ها؛ فاصله بین ابروها تا گوش ها.
آثار درمانی و منافع: در برخی منابع(مثل كفايه منصورى، رساله چوب چينى) به عنوان جانشین فصد قیفال ذکر شده است. عمده کاربرد آن در بیماری های چشم و برخی از انواع سردرد می باشد.
ب- حجامت های ناحیه تنه
1- حجامت عام (کاهل)
موضع: بین دو کتف (در رأس مثلث بين دو كتف)؛ حدود مهره هاي سوم و چهارم سينه اي(T3 و T4)؛ لبه بالایی لیوان زیر مهره هفتم گردنی قرار می گیرد.
نکات مربوط به روش اجرا: در درمان سرفه و خلط خونی ( هموپتیزی)، بهتر است لیوان را کمی پایین تر قرار دهیم. در سایر موارد به شیوه معمول عمل می شود. لیوان باید کاملا در خطّ وسط قرار گیرد.
آثار درمانی و منافع:
جایگزین فصد باسلیق است. بعضی حتی آن را جایگزین فصد باسلیق و اکحل می دانند.
طیف اثر حجامت عام بسیار گسترده است و در صورت کاربرد صحیح، در تصفیه عمومی خون و تنظیم ترکیبات بیوشیمیایی آن؛ تنظیم ترشحات غدد داخلی و هورمون ها؛ تنظیم آنزیم ها و درمان اختلالات کبدی؛ درمان خفقان؛ امتلاء؛ فشار خون؛ دیابت؛ چربی خون؛ بالا بودن اسید اوریک و نقرس؛ غلظت خون؛ هموپتیزی( سرفه خونی)؛ طپش قلب؛ دوران سر که ناشی از سنگینی معده باشد؛ درد های مزمن مثل درد کلیه، مثانه و رحم؛ باز کردن قاعدگی؛ درمان آکنه و جوش؛ میگرن و سر درد های مزمن؛ اضطراب و پرخاشگری به ویژه در نوجوانان؛ دردهای گردن، شانه کتف ها و حلق؛ سل و تنگی نفس؛ انواع عفونت های حادّ ویروسی(اوریون، آنفلوآنزا، سرخک، آبله مرغان، ...)؛ ضعف عمومی دستگاه ایمنی و ابتلای مکرّر به بیماری های عفونی؛ کهیر، پسوریازیس و بسیاری دیگر از بیماری های پوستی؛ انواع مسمومیت های دارویی و غذایی و گزش ها و ... مؤثّر است.
عوارض: عارضه اصلی این حجامت، ضعف دهانه معده است که البته در صورتی این عارضه رخ می دهد که لیوان حجامت، پایین تر از محل صحیح خود قرار داده شود.
نکات:
1- فراگیرترین اثر را در بین تمام انواع حجامت داراست و در خروج اخلاط فاسد از کلّ بدن تاثیر به سزایی دارد. به همین دلیل، در حجامت های پیشگیرانه و یا برای شروع فرایند درمانی با حجامت، معمولا به عنوان اوّلین گزینه، مدّنظر پزشک قرار می گیرد.
2- رایج ترین نوع حجامت است.
بررسی روایی:
* امام صادق(علیه السّلام) مى فرمايند: «كَانَ النَّبِيُّ ص يَحْتَجِمُ فِي الْأَخْدَعَيْنِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَةِ الْكَاهِلِ: رسول اكرم، صلّی الله علیه و آله و سلّم، اخدعین(بين دو رگ گردن) را حجامت مى فرمود؛ جبرئيل از سوى خداوند تبارك و تعالى حجامت کاهل(بین دو کتف) را برایشان آورد.»
(نورى، حسين بن محمد تقى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل - قم، چاپ: اول، 1408ق. ج13 ؛ ص82)
نکته: حجامت از نظر اسلام، امری وحیانی و مقدّس است امّا تعیین اختصاصی محلّ حجامت عامّ از سوی جبرائیل امین، علیه السّلام، می تواند تاکیدی بر تشخّص و اهمیت این حجامت در بین سایر حجامت ها باشد.
* امام صادق علیه السّلام در حدیث دیگری مى فرمايند:« احْتَجَمَ النَّبِيُّ فِي رَأْسِهِ وَ بَيْنَ كَتِفَيْهِ وَ فِي قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّى وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِيثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَةَ: پیامبر، صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه جا را حجامت مى فرمود؛ سر، بین دو کتف و چهاربند؛ یکی را نافع، دیگری را فریادرس و سوّمی را رها كننده مى ناميد.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج17 ؛ ص113)
* همچنین حضرتشان می فرمایند:« كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَحْتَجِمُ بِثَلَاثَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْهَا فِي الرَّأْسِ وَ يُسَمِّيهَا الْمُتَقَدِّمَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ يُسَمِّيهَا النَّافِعَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْوَرِكَيْنِ يُسَمِّيهَا الْمُغِيثَة: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد؛ یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج13 ؛ ص81)
* « وَ فِي غَيْرِ هَذَا الْحَدِيثِ الَّتِي فِي الرَّأْسِ الْمُنْقِذَةُ وَ الَّتِي فِي النُّقْرَةِ الْمُغِيثَةُ وَ الَّتِي فِي الْكَاهِلِ النَّافِعَةُ وَ رُوِيَ الْمُغِيثَةُ: و در احادیث ديگر، حجامت سر، رها كننده؛ و حجامت در گودى گردن(نقره)، فريادرس؛ و حجامت بين دو كتف، نافع نامیده شده است؛ و هم در روايت ديگرى{حجامت بین دو کتف} فريادرس گفته شده است.»
(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت) - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق. ج59 ؛ ص127)
نکته: اختلاف نام گذاری انواع حجامت در احادیث مختلف، علاوه بر توجیهاتی که در علم حدیث به آنها پرداخته می شود(مثل امکان اشتباه استنساخ و غیره)، می تواند اشاره به طیف وسیع اثرات این حجامت ها و از باب اشاره و تعیین مصادیق باشد. به هرحال اگرچه محققان«موسسه تحقیقات حجامت ایران» اصرار دارند که حجامت عام را حجامت نافع بنامند؛ به نظر بنده این اصرار وجهی ندارد و به کار بردن اصطلاح رایج حجامت عام، کفایت از مقصود می کند.
* « وَ كَذَلِكَ الَّتِي تُوضَعُ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ تَنْفَعُ مِنَ الْخَفَقَانِ الَّذِي يَكُونُ مَعَ الِامْتِلَاءِ وَ الْحَرَارَةِ : و {حجامتی} که بین دو کتف انجام می شود برای خفقان ناشی از امتلاء و حرارت مفید است.»
(على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، طبّ الإمام الرضا عليه السلام (الرسالة الذهبية) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1402ق. النص ؛ ص56)
2- حجامت قاعده ریه ها
موضع: قاعده یک یا هر دو ریه؛ یک یا دو طرف ستون فقرات انتهایی پشتی.
نکات مربوط به روش اجرا: بسته به نیاز، به صورت یک یا دو طرفه قابل اجراست.
آثار درمانی و منافع: حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوی شده؛ در درمان مواردی مثل برونشیت، تنگی نفس، آسم و عفونت های ریوی موثر است.
3- حجامت گُرده ها (کلیه ها)
موضع: در دو طرف ستون فقرات کمری، در محاذات مهره دوازدهم سینه ای و مهره اوّل کمری. موضع حجامت کلیه ها، اندکی پایین تر از موضع حجامت قاعده ریه هاست.
نکات مربوط به روش اجرا: بسته به نیاز، به صورت یک یا دو طرفه قابل اجراست.
آثار درمانی و منافع: موثّر در درمان سنگ های کلیوی؛ انواع التهابات و عفونت های کلیه؛ سوء مزاج گرم کلیه؛ برخی انواع نارسایی کلیه؛ درد های مزمن کلیوی؛ درمان تکمیلی دیابت گرم و فشارخون کلیوی .
4- حجامت کمر (پهنه، قطن، سه بند، چهاربند، بین الورکین، ساکرال، چمابند)
موضع: گودی کمر؛ میان دو سرین؛ انتهای ستون فقرات و روی استخوان خاجی(ساکروم)؛ روی مهره آخر کمری(L5)و اوّل خاجی(S1).
بعضا این اعتقاد وجود دارد که بهتر است که این حجامت، کمی پایین تر از مهره های کمری و کاملا بین دو باسن انجام شود؛ در این حالت، عملا فرقی بین حجامت چهاربند و عصعص(دنبالچه) لحاظ نمی شود.
نکات مربوط به روش اجرا: به علّت دردناک بودن این نوع حجامت، سرعت عمل حجّام در اجرای آن بسیار ضروری است. نکته دیگر این که به علّت کم بودن میزان خونریزی در این ناحیه، بهتر است تعداد تیغ های بیشتری زده شود. تجربه نشان می دهد که بیشترین میزان خون در حجامت ساکرال در همان نوبت اوّل خارج می شود و لذا بهتر است لیوان اوّل حجامت تا زمانی که کاملا پر نشده است برداشته نشود.
از آن جایی که یکی از مشتریان ثابت این نوع حجامت، افراد مبتلا به کمردرد هستند خیلی از مواقع ضرورت دارد که به دلیل درد زیاد، بیمار را را در حالت خوابیده به پهلو حجامت کرد.
آثار درمانی و منافع: حجامت چهاربند در درمان اسپاسم کمر، انواع کمر درد و دردهای سیاتیکی؛ رفع جوش و دمل های کمر و باسن و ران؛ خارش پشت، ران، رحم و بیضه ها؛ درمان التهابات و ریاح رحم، تخمدان ها و مثانه،کیست تخمدان و فیبروم رحم؛ بعضی انواع خونریزی زیاد عادت ماهیانه بانوان؛ قاعدگی های دردناک؛ هیرسوتیسم(پرمویی زنانه)؛ ترشحات واژینال (لوکوره)؛ کاهش عوارض یائسگی و ازجمله گرگرفتگی؛ سوزش ادرار، عفونت های ادراری و وجود خون در ادرار(هماچوری)؛ نقرس؛ بیماری های مقعد(بواسیر، شقاق، ورم، خارش، ...)؛ اسهال های همراه با دل پیچه؛ سوءمزاج گرم کلیه؛ آماس گرم بیضه، هماتواسپرمی(بودن خون در منی) و واریکوسل؛ ترومبوز وریدهای عمقی پاها(DVT)؛ داءالفیل(فیل پایی یا الفانتیازیس)؛ کیست پیلونیدال(کیست مویی)؛ مشکلات پروستات و ... مفید است.
عوارض: عارضه اصلی این نوع حجامت، کاهش قوای جنسی است ولذا تکرار آن در جوانانی که مشکل زیاد بودن شهوت را دارند و توانایی ازدواج نیز ندارند؛ می تواند مفید باشد.
حجامت ساکرال قدرت فوق العاده ای در کاهش فشار خون به ویژه در موارد اورژانسی دارد. این قدرت می تواند گاهی به عنوان یکی از نکات منفی، باعث کاهش فشار خون شدید بیمار شود و لذا باید موارد احتیاطی رعایت شود.
ضعف و کوچک شدن کلیه ها نیز می تواند از عوارض حجامت چهاربند غیراصولی باشد.
بررسی روایی:
* امام صادق علیه السّلام می فرمایند:« كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَحْتَجِمُ بِثَلَاثَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْهَا فِي الرَّأْسِ وَ يُسَمِّيهَا الْمُتَقَدِّمَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ يُسَمِّيهَا النَّافِعَةَ وَ وَاحِدَةٍ بَيْنَ الْوَرِكَيْنِ يُسَمِّيهَا الْمُغِيثَة: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، سه گونه حجامت می کرد؛ یکی حجامت در سر که آن را متقـدمه(پیشاپیش) می نامید، و یکی بین دو کتف که آن را نافع می نامید و یکی بین دو کفل که آن را فریادرس می نامید.»
(شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق. ج13 ؛ ص81)
5- حجامت عُصعُص(دنبالچه)
موضع: آخرين استخوان ستون مهرهاى؛ ناحیه دنبالچه؛ کمی پایین تر از موضع حجامت چهاربند.
نکات مربوط به روش اجرا: این نوع حجامت باید با محجمه(لیوان بادکش) بزرگ و تعداد بادکش زیاد انجام شود.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان بواسیر؛ خارش مقعد؛ ورم بیضه ها؛ التهابات آلت و هماچوری(وجود خون در ادرار).
6- حجامت مقعده (اطراف مقعد)
موضع: روی مخرج غائط.
نکات مربوط به روش اجرا: بیمار باید قبل از این حجامت، شکم را خالی کند و مقعد را کاملا نظافت کند. این حجامت نیاز به لیوان های کوچک و مخصوص دارد.
آثار درمانی و منافع: حجامت مقعد اگرچه به سبب سختی کار، ترس یا حیای بیماران و نبود لیوان های مناسب، دراین روزها کمتر انجام می شود امّا حجامتی است بسیار سودمند. این حجامت، اخلاط فاسد را از تمام بدن و ازجمله سر جذب می کند و باعث سبکی، پاکیزگی و نشاط در کلّ بدن می شود و در درمان بواسیرهای خونی و غیرخونی؛ آماس ها یا خارش و سوزش مقعد؛ مشکلات امعاء داخل شکم(معده و روده ها، رحم و تخمدانها و ...)؛ باز کردن خون قاعدگی؛ دردهای کمر و باسن ها و بزرگی باسن بانوان مفید است.
7- حجامت ناهض (پهلو)
موضع:
درباره موقیت تشریحی ناهض در کتب مختلف لغوی و طبّی مطالب مختلفی آمده است:
- رأس شانه
- گوشت بازو
- گوشت میان بازو
- گوشت بالای بازو
- گوشتی که در ظاهر بازو، از بالا به پائین جمع شود.
- بین شانه و بازو
جناب اهوازی برای تعیین محلّ این حجامت چنین می گوید:
- روی پهلو، دور از ناحیه بین دو کتف و نزدیک کبد است. اگر دست چپ را بر شانه راست بگذاری و دست راست را از زیر بغل چپ بیرون بیاوری روی ناهض چپ قرار می گیرد.
با توجّه به جمیع موارد فوق، به نظر می رسد که حجامت ناهض در هر طرف، در میانه عضله infraspinatus همان طرف انجام می شود. حجامت ناهض راست کمی بالاتر از موضع حجامت کبد و حجامت ناهض چپ، کمی بالاتر از موضوع حجامت طحال انجام می شود.
[1] «و تكون على الجنب من بين الكتفين قريبا من أطراف الكبد و هو إذا وضعت يدك اليسرى على منكبك الأيمن ثم ضربت بيدك اليمنى من تحت الإبط سوف تقع على الناهض من الجانب الأيسر، فموضع الضربة هو مكان الحجامة.» (خواص الحجامة في الطب الإسلامي به نقل از كامل الصناعة الطبية)
آثار درمانی و منافع:
حجامت ناهض راست: مناسب در درمان ورم ها و آماس های گرم کبد.
حجامت ناهض چپ: مناسب در درمان ورم ها و امراض طحال و بیمارانی که با زهر مسموم شده باشند.
8- حجامت کبد
موضع: پشت قفسه سینه، روی دنده 10، در زاویه تحتانی استخوان اسکاپولا(کتف)، در سمت راست.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان آماس و حرارت جگر؛ انواع هپاتیت؛ درمان آکنه های منتشر.
9- حجامت طحال
موضع: نقطه مقابل حجامت کبد، در سمت چپ.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان بیمارانی که با زهر مسموم شده باشند.
10- حجامت پستان
موضع: روی هر یک از پستان ها؛ اگر بیماری مربوط به کلّ پستان باشد بهتر است لیوان حجامت در لبه پایینی پستان انداخته شود ولی در مورد مشکلات موضعی، لیوان را روی موضع مربوطه قرار می دهیم.
نکات مربوط به روش اجرا: در مورد بانوان، رعایت ظرافت خراش ها به منظور پیشگیری از مشکلات مربوط به زیبایی، بسیار حائز اهمیت است.
آثار درمانی و منافع: آبسه ها، دمل ها، ورم ها و آماس های پستان.
ج- حجامت های اندام فوقانی
1- حجامت منکب(شانه)
موضع: شانه؛ جای برخورد بازو و کتف.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان دردهای موضعی؛ برخی ازانواع تب(تب ربع)؛ مشکلات کبد(در حجامت شانه راست)؛ و مشکلات طحال(در حجامت شانه چپ).
2- حجامت ساعد
موضع: در فاصله بین آرنج و کف دست انجام می شود.
آثار درمانی و منافع: درمان امراض ساعد.
3- حجامت رُسغ(مچ دست)
موضع: مچ دست. البتّه رسغ به معنای مطلق مچ است و هم به مچ دست و هم به مچ پا اطلاق می شود امّا منظور از حجامت رسغ در کتب طبّی، حجامت مچ دست است.
نکات مربوط به روش اجرا: این حجامت نیاز به بادکش طولانی و مکرّر قبل از ایجاد خراش دارد.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان خارش ها، بثورات و اگزمای دست و نشانگان تونل مچ دستی(سندروم تونل کارپ).
د- حجامت های اندام تحتانی
1- حجامت سرین (باسن، ورک، کفل)
موضع: در مرکز باسن؛ روی عضله گلوتئوس ماگزیموس.
نکات مربوط به روش اجرا: بسته به نیاز، به صورت یک یا دو طرفه قابل اجراست.
آثار درمانی و منافع: درمان درد های سیاتیکی( عرق النساء)؛ دردهای مربوط به مفصل ران؛ آبسه یا سلولیت ناشی از تزریق آمپول .
2- حجامت جلوی ران ها(فخذين من أمام)
موضع: در قسمت بالای ران، در جلوی بدن.
نکات مربوط به روش اجرا: برای انجام این حجامت، بیمار باید نشسته پاها را دراز کرده آنها را به هم بچسباند. انجام این حجامت باید توام با مکش زیاد و قوی باشد.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان خارش و ورم بیضه ها؛ واریکوسل؛ زخم ها و دمل ها و خارش های ران و ساق و احتباس خون قاعدگی.
3- حجامت پشت ران ها(فخذين من خلف)
موضع: مقابل موضع حجامت «ران ها از جلو»، در قسمت پشت ران ها.
نکات مربوط به روش اجرا: برای اجرای این حجامت، بیمار باید به روی شکم بخوابد.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان دردهای سیاتیکی(عرق النّساء)؛ رفع دمل ها، جوش ها و آماس باسن، ساق ها و زانوها.
4- حجامت زانو ها
بسته به مشکل موجود، در هر یک از طرفین یا بالای زانو یا در گودی پشت زانو قابل انجام است. به همین جهت در کتب طبّ قدیم به انواع مختلف تقسیم می شود:
1-4- حجامت بالای زانو
موضع: در پایین ران؛ در بالای زانو؛ بهتر است لیوان را کمی متمایل به سمت خارج ران قرار داد.
نکات مربوط به روش اجرا: بیمار باید بنشیند و پاهایش را دراز کند و سپس اقدام به انداختن بادکش شود. این نکته در مورد حجامت های داخل و پایین زانو هم صادق است.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان سنگینی، درد، ورم، آماس، سوزش و تجمّع موادّ فاسد در زانوها؛ و هماتوم(خون مردگی) داخل زانو.
2-4- حجامت بین زانوها
موضع: قسمت داخلی هر زانو.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان بواسیر؛ آماس بیضه ها؛ نقرس؛ بیماری های زانو و ران.
3-4- حجامت پایین زانو
موضع: پایین زانوها.
آثار درمانی و منافع: مناسب در درمان زخم های مزمن ساق و پاها و احساس ضربان در زانوها که ناشی از ریزش حادّ اخلاط باشد.
4-4- حجامت پشت زانو
موضع: در گودی پشت زانوها.
نکات مربوط به روش اجرا: در صورت انجام حجامت در گودی پشت زانو باید توجه داشت که گاهی در این محل، ممکن است آنوریسم(گشادشدگی) های عروقی یا کیست های موضعی(کیست بیکر) وجود داشته باشد که باید به هنگام حجامت در مورد آسیب و پارگی احتمالی آنها احتیاط کرد. برای انجام این حجامت، بیمار باید به روی شکم بخوابد.
آثار درمانی و منافع: این نوع حجامت زانو در کتب طبّ قدیم ذکر نشده است امّا به تجربه دیده شده است که برای درمان برخی از انواع دردهای سیاتیکی؛ کیست های پشت زانو و سنگینی ساق ها مفید است.
5- حجامت ساقين
موضع: در پشت هر دو ساق پا؛ به فاصله يك وجب دست هر كس براى پاى خودش، از قوزك پا به سوى برجستگى پشت ساق پا؛ 4 انگشت باز(وجب کوچک) زیر زانو.
نکات مربوط به روش اجرا: بهتر است لیوان، کمی متمایل به خارج پا گذاشته شود. روش مناسب برای انجام حجامت ساقین این است که شخص ابتدا باید روی ساق ها، چند دقیقه ای آب داغ بریزد و پس از آن ساعتی راه برود تا خون این ناحیه رقیق شود. سپس او را روی صندلی نشانده 30 مرحله بادکش متناوب انجام داده سپس در حال ایستاده اقدام به خون گیری می کنیم. ایستاده بودن شخص در هنگام خروج خون، بسیار مهم است چرا که موادّ ردّیه(فضولات) رو به پایین نزول می کنند.
نکته: این که در کتب طبّ قدیم به ضرورت حمّام رفتن قبل از این حجامت اشاره شده است، منظور، همین ریختن آب داغ روی ساق هاست و حمّام سنگین از حدّاقل 12 ساعت قبل از حجامت، ممنوعیت دارد.
آثار درمانی و منافع: این حجامت مانند فصد دو ورید صافن یا فصد دو ورید پاشنه پا عمل می کند. ابن سینا اعتقاد دارد که در زنان سفیدرو که پوست متخلخل و خون رقیق دارند، حجامت ساقین بهتر از فصد صافن است.
حجامت ساقین، حجامتی است بسیار قوی که در تصفیه کلّی خون و کاهش امتلاء؛ درمان بیماری هایی چون سرگیجه؛ صرع؛ مالیخولیا؛ سکته؛ سرسام یا مننژیت؛ تاریکی چشم؛ نابینایی ناشی از ضربه و خونریزی چشم؛ فشار خون؛ جوش ها، دمل ها و بثورات پوستی؛ خارش های عمومی بدن(انواع جرب و قوبا و حکّه)؛ برخی بیماری های قلبی؛ ورم عمومی بدن؛ بیماری های کبدی؛ نقرس؛ بواسیر؛ دردهای کلیه، رحم و مثانه؛ باز نشدن خون قاعدگی (آمنوره)؛ پسوریازیس؛ کمر درد و درد های سیاتیکی؛ اسپاسم ساق پاها؛ خواب رفتگی، بی حسّی یا سردی پاها؛ واریس پاها؛ سندروم ساق پای بی قرار؛ خار پاشنه و ترک اعتیاد موثّر است.
بسیاری از آثار درمانی مترتّب بر این حجامت، ناشی از آن است که موادّ ردّیه(فضولات) را از سوی سر به سوی مخالف آن می کشد.
عوارض: این حجامت می تواند بدن را ضعیف کند یا ضعف و غش شدید ایجاد کند و لذا طبیب باید احتیاطات لازم را به عمل آورد.
بررسی روایی:
* « وَ الَّتِي تُوضَعُ عَلَى السَّاقَيْنِ قَدْ يَنْقُصُ مِنَ الِامْتِلَاءِ فِي الْكُلَى وَ الْمَثَانَةِ وَ الْأَرْحَامِ وَ يُدِرُّ الطَّمْثَ غَيْرَ أَنَّهَا مَنْهَكَةٌ لِلْجَسَدِ وَ قَدْ تَعْرِضُ مِنْهَا الْعَشْوَةُ الشَّدِيدَةُ إِلَّا أَنَّهَا نَافِعَةٌ لِذَوِي الْبُثُورِ وَ الدَّمَامِيل: حجامت ساقین، امتلاء کلیه ها، مثانه و رحم را کم می کند و خون قاعدگی را جاری می سازد اگرچه بدن را ناتوان می کند و عشوه(کاهش بینایی همراه با آبریزش از چشم) شدید از آن حاصل می شود ولی برای افرادی که دچار بثور(دانه ها یا جوش های پوستی) و دمل هستند مفید است.»
(على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، طبّ الإمام الرضا عليه السلام (الرسالة الذهبية) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1402ق. ؛ النص ؛ صص56 و 57)
*« أَنَّ النَّبِيَّ ص احْتَجَمَ فِي بَاطِنِ رِجْلِهِ مِنْ وَجَعٍ أَصَابَهُ: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم، به جهت دردی که داشت، پشت پایش را حجامت کرد.»
(نورى، حسين بن محمدتقى، مستدرك الوسائل، 13جلد، موسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث - بيروت، چاپ: اول، 1408 ه.ق. ج13 ؛ ص77)
* مردى از خارش بدن نزد امام صادق(علیه السّلام) شكايت كرد، حضرتشان فرمودند:« احْتَجِمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فِي الرِّجْلَيْنِ جَمِيعاً فِيمَا بَيْنَ الْعُرْقُوبِ وَ الْكَعْبِ: سه بار دو پايت را در فاصله بین قوزک تا زیر زانو حجامت كن.»
آن شخص انجام داد و خارش برطرف شد.
شخص ديگرى نيز در اين مورد شكايت كرد؛ فرمودند: « احْتَجِمْ فِي وَاحِدِ عَقِبَيْكَ أو مِنَ الرِّجْلَيْنِ جَمِيعاً ثَلَاثَ مَرَّاتٍ تَبَرَأْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ: سه مرحله يك از پاشنه ها يا دو ساقت را حجامت كن انشاءالله برطرف مى شود.»
(على بن موسى(عليه السلام)، امام هشتم، طب الإمام الرضا عليه السلام المعروف بالرسالة الذهبية (محسن عقيل)، 1جلد، دار المحجة البيضاء - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق. ص312)
6- حجامت های ناحیه کعب(قوزک)
1-6- حجامت علی الکعبین(روی کعبین، زیر قوزک خارجی پاها)
موضع: کعب، نام عربی استخوان تالوس است که به لحاظ آناتومیک، حدودا در محاذات قوزک های داخلی و خارجی قرار دارد. حجامت کعبین، روی قوزک خارجی پاها انجام می شود.
نکات مربوط به روش اجرا: این حجامت باید به حالت ایستاده انجام شود.
آثار درمانی و منافع: دارای آثاری مشابه حجامت ساقین است. برای جاری کردن خون عادت ماهیانه، برخی ارزش این حجامت را بدل فصد صافن دانسته اند. حجامت کعبین، در درمان مشکلات کلیه، رحم و مثانه؛ آمنوره(عدم خونریزی ماهیانه بانوان)؛ عرق النّساء(سیاتیک)؛ جوش ها و دمل ها و نقرس مفید است.
2-6- حجامت بین الکعب و العرقوب (بین پاشنه و قوزک خارجی)
موضع: در فاصله بین قوزک خارجی پا تا پاشنه پا.
نکات مربوط به روش اجرا: این نوع حجامت هم باید به حالت ایستاده انجام شود.
آثار درمانی و منافع: مفید در درمان خار پاشنه؛ دردهای سیاتیکی؛ بیماری های عروق پا؛ ترک پاشنه پا؛ التهاب تاندون آشیل. این حجامت، حجامت انتخابی برای نوجوانان قبل از دوره بلوغ است که می خواهند قدشان بلند شود.
نکته: بسیاری عقیده دارند که این حجامت و حجامت کعبین، درواقع یک حجامت هستند و ماهیت متفاوتی ندارند.
3-6- حجامت بين الكعبين
موضع: آن چه که از کلام «علی ابن عبّاس اهوازی» برمی آید این است که موضع این حجامت، در فاصله بین قوزک داخلی و خارجی پا، از ناحیه جلو می باشد. یعنی درواقع، این حجامت روی برجستگی واقع در روی پا و در انتهای مسیر مسح پا انجام می شود.
نکات مربوط به روش اجرا: این نوع حجامت هم باید به حالت ایستاده انجام شود.
آثار درمانی و منافع: مفید در درمان دردهای موضعی؛ ضعف و سستی مفاصل این ناحیه؛ سوزش کف پا؛ ترک کف پا؛ نقرس؛ احتباس حیض و ریزش موادّ زائد به این ناحیه.
هـ - حجامت های موضعى
همان طور که در سطور فوق گذشت، به لحاظ وسعت اثر، حجامت ها به دو دسته وسیع الاثر و موضعی تقسیم می شوند. شاید جدا از حجامت های وسیع الاثری مانند حجامت عام، سر، چهاربند، مقعد و ساقین، بقیه حجامت ها به نسبت های مختلف، دارای طیف متفاوتی از اثرات موضعی هستند و به همین دلیل، آنها نیز به نوعی، حجامت موضعی محسوب می شوند. با این حال، تقریبا در هر جایی از بدن، بنابه مصالح و براى درمان بيماري ها و دردهاى موضعى، می توان حجامت های دیگری نیز انجام داد. اهداف انجام حجامت های موضعی، به طور خلاصه عبارتند از:
- دفع عفونت ها و سموم موضعی.
- افزایش خون رسانی منطقه ای.
- فراخوان دستگاه ایمنی به منطقه.
- رفع انسداد عروق موضعی.
- ترمیم بافت عضلانی و عصبی.
- رفع اسپاسم یا چسبندگی عضلانی.
- رفع دردهای مهاجر(بادهای چرخنده).
- تغییر موضع اخلاط فاسد یا خارج کردن آنها از موضع.
- جذب هماتوم( خون مردگی) های موضعی.
- ....
تذکّر بسیار مهم: حجامت های موضعی، اغلب حجامت هایی تخصّصی هستند که تشخیص صحیح و تمهیدات خاص را می طلبند. لذا هرگز بدون نظر پزشک یا فرد مجرّب، اقدام به انجام آنها نکنید.
نکته: همه این حجامت ها به شیوه معمول یعنی بادکش و ایجاد خراش و خون گیری انجام می شوند. مواردی که نیاز به شیوه ای غیرمعمول دارند در خود متن، مورد تذکّر قرار گرفته اند.
عمده حجامت های موضعی به طور خلاصه عبارتند از:
حجامت بین انگشت انگشتری و انگشت کوچک دست چپ: در مواردی که قادر به انجام فصد «اُسَیلَم» نباشیم، می تواند اثرات مثبتی در درمان بیماری های قلبی ازجمله طپش قلب یا مشکلات عروقی آن داشته باشد.
حجامت پیشانی: موضع این حجامت، در فاصله بین دو ابرو؛ کمی به سمت بالاست و در درمان برخی بیماری های چشم مفید است.
حجامت موضع آکنه عفونی، دمل، کورک یا آبسه عفونی: با خراش های ریز و متعدد، روی محیط و به خصوص در رأس موضع، انجام می شود.
حجامت موضعی نیش گزنده: با ایجاد خراش های ضربدری در محلّ گزش انجام می شود.
حجامت موضعی زونا: چه در مرحله بروز تاول ها و چه پس از رفع تاول ها، برای رفع درد و خارش، با خراش های ریز متعدد انجام می شود به نحوی که تمام مساحت مبتلا را شامل شود. در زوناهای بسیار وسیع، می توان سه یا چهار نقطه اصلی را انتخاب و حجامت کرد.
حجامت موضعی اگزمای منتشر: با ایجاد خراش های ریز متعدد انجام می شود و نیازی به بادکش ندارد اما در موارد محدودتر، بادکش و خون گیری به شیوه معمول هم انجام می شود.
حجامت موضعی پسوریازیس: مانند حجامت اگزما انجام می شود، یعنی در موارد منتشر، بدون بادکش؛ و در موارد محدود، با بادکش و خون گیری.
حجامت موضعی خارش غیرعمومی: منظور، خارش هایی است که محدود به نقاط خاصّی از بدن هستند که در همان نقطه خارش، حجامت انجام می شود.
حجامت موضعی در فلج عصب صورتی(بلز پالزی): در مسیری که درگیر این بیماری شده است، حجامت با خراش های ریز انجام می شود.
حجامت موضعی روی گونه برای درمان پولیپ بینی: روی گونه ها در منطقه چسبیده به بینی، با خراش های ظریف متعدد و بادکش با فشار متوسّط، حجامت انجام می شود.
حجامت موضعی کنار زخم سوختگی: به منظور تسریع دربهبودی زخم، حواشی زخم را تعداد زیادی خراش ظریف می دهیم. اگر زخم، عفونی باشد، بادکش و خون گیری هم می کنیم و درغیر این صورت، لازم نیست. پانسمان این زخم ها و حجامت آن، باید با عسل باشد.
حجامت موضعی کنار زخم بستر: مانند حجامت سوختگی عمل می شود.
حجامت موضعی هماتوم و سروما: جایی که دچار خون مردگی یا تجمّع مایعاتی به دنبال ضربه شده است را با خراش های ریز متعدد حجامت می کنیم.
حجامت موضعی سالک: با خراش های متعدد روی موضع سالک و حاشیه های آن انجام می شود. بادکش و خون گیری هم لازم است.
حجامت موضعی گانگرن(قانقاریا، سیاه شدن عضو): با خراش های بسیار عمیق اما بادکش های بسیار کوچک متعدد(به تناسب مساحت درگیر) انجام می شود.
حجامت موضعی کلوئید(اسکار، جوشگاه، گوشت اضافه): در مواردی که سوختگی، زخم های عمیق یا ... باعث ایجاد بافت جوشگاه شده باشد، حاشیه بافت اضافه را با خراش های ظریف و بادکش های کوچک، حجامت می کنیم.
حجامت موضعی فیستول: سر فیستول را با خراش های عمیق، حجامت و خون گیری می کنیم.
حجامت موضعی ورم های گرم(سلولیت، فلبیت و ...): با خراش های عمیق و خون گیری انجام می شود.
حجامت موضعی هموروئید: با خراش های عمیق روی زوائد بواسیر و خون گیری انجام می شود.
حجامت موضعی روی موضع عفونت: به منظور دفع عفونت، فراخوانی گلبول های سفید به منطقه و تسریع در ترمیم زخم های عفونی، با خراش های عمیق انجام می شود و خون گیری تا روشن شدن کامل خون، ادامه پیدا می کند.
حجامت موضعی عضلات آسیب دیده: ابتدا موضع را خوب روغن مالی می کنیم و پس از یک ساعت، با خراش های ظریف، حجامت می کنیم.
حجامت موضعی اسپاسم(گرفتگی عضله): بعد از بادکش نسبتا طولانی، با خراش های ظریف، حجامت می کنیم.
حجامت موضعی درد های مهاجر: که در بین عامّه به نام «باد» شناخته می شوند و دردهایی هستند که مرتبا در بدن، جا عوض می کنند. توصیه این است که این دردها را تعقیب کنید!! و موضع درد را روغن مالی و بادکش و در صورت ضرورت، با خراش های ظریف، حجامت کنید. بعد از چند نوبت تعقیب و گریز!! درد از بین می رود.
حجامت موضعی آتروفی(لاغری) اندام ها: در اندام ها و عضلاتی که به هر دلیل دچار تحلیل شده اند، بهترین کار، مداومت بر روغن مالی و بادکش است. اما توصیه می شود که هر دو هفته یک بار، حجامت با خراش های سطحی و خون گیری سبک هم انجام شود تا بهبودی حاصل شود. این اقدامات، باعث افزایش گردش خون منطقه ای و رشد موضع می شوند.
حجامت موضعی آلوپسی(طاسی): در نواحی که دچار ریزش موی سکّه ای شده اند، حجامت با خراش های ظریف( و در صورت امکان، بادکش) انجام می شود و هر دو هفته تا چهل روز یک بار، تکرار می شود. در ریزش موهای منتشر، به ایجاد خراش اکتفا می شود.
حجامت موضعی جناق سینه: در مواردی که فرد، در قلب، احساس سنگینی و خفقان می کند، روی جناغ سینه، اندکی متمایل به سمت چپ، حجامت می شود.
حجامت موضعی گیجگاه راست و چپ(روی استخوان های تمپورال): با خراش های ظریف، فشار بادکش کم و خون گیری سبک و به منظور درمان آب مروارید، آب سیاه و تاری دید انجام می شوند.
حجامت موضعی ستون فقرات: این نوع حجامت در موارد آسیب نخاعی(مثل له شدگی) با خراش های متعدد امّا با خون گیری سبک انجام می شود و هر دو هفته تا بهبودی، ادامه پیدا می کند.
حجامت موضعی شکستگی جوش نخورده: در مواردی که به دلیل وجود بافت عفونی در مرکز شکستگی، ترمیم آن به تاخیر می افتد، این حجامت راه گشاست.
حجامت موضعی سودا زدا: این نوع حجامت در درمان سرطان ها کاربرد دارد و به تناسب نوع سرطان و منطقه درگیر، از یک یا چند موضع، هم زمان حجامت و به فواصل لازم، تکرار می شود.
حجامت موضعی سینوزیت: روی خود سینوس ها(مرکز گونه ها و نیز بالای ابروها، کمی به سمت مرکز پیشانی) با خراش های ظریف و مکش ملایم انجام می شود.
حجامت زگیل: ایجاد خراش های ظریف و متعدد در حاشیه و مرکز زگیل و چند بار تکرار آن، درمانی مناسب برای انواع زگیل است. در این نوع حجامت نیازی به بادکش گذاری نیست.
حجامت لثه ها: در مواردی که لثه ها دچار عفونت های مزمن یا عود کننده یا خون ریزی های خود به خود هستد؛ لثه ها را به موازات محور طولی دندان ها، خراش می دهیم و از بیمار می خواهیم که با مکیدن و تف کردن، تا حد امکان، خون را از لثه ها تخلیه کند. در مورد آبسه های دندانی، برش ها را روی آبسه و کمی عمیق تر ایجاد می کنیم.
حجامت موضعی تیرگی های پوستی و کک و مک: با خراش های ظریف متعدد، مکش ملایم و خون گیری سبک و تکرار آن تا زمان روشن شدن پوست انجام می شود.
حجامت موضعی آرنج: برای درمان مشکلات موضعی ازجمله سندروم آرنج تنیس بازان به کار می رود.
حجامت قلّه ریه ها: در طرفین محلّ انجام حجامت عام به صورت یک یا دوطرفه انجام می شود و برای درمان مشکلات ریوی مفید است.
حجامت تحت شراسیف(زیر دنده ها): در ناحیه زیر دنده های راست یا چپ، برای اثرگذاری بر مشکلات قلب، ریه چپ یا طحال(در سمت چپ) یا کبد و ریه راست(در سمت راست)انجام می شود.
حجامت مواضع قریب چشم: در ناحیه انتهای ابروها و برای درمان مشکلات چشمی ازجمله گل مژه، سرخی و خارش چشم و خون ریزی های شبکیه انجام می شود.
حجامت زیر شکم: در ناحیه زیر شکم در طرفین یا خط وسط انجام می شود و در درمان انواع کولیت؛ نفخ شکم؛ نشانگان پیش از قاعدگی(PMS)؛ دردهای دوران قاعدگی؛ کیست های تخمدانی و فیبروم رحمی کاربرد دارد.
حجامت مثانه: این حجامت، درواقع، همان حجامت زیرشکم است که در خطّ وسط و در بالای ناحیه تناسلی انجام می شود و در درمان مشکلات مثانه و رحم مفید است.
حجامت کف دست: برای درمان درد کف دست، درد مچ دست و نشانگان مچ دستی(سندروم تونل کارپال) مفید است و به نوعی، بدل حجامت رسغ(مچ دست) است.
دو نکته:
1- حجامت آلرژی: این نوع حجامت، حجامتی جدای از سایر حجامت ها نیست بلکه همان حجامت عام است که با تمهیدات خاصّی برای درمان انواع آلرژی، اگزما، کهیر، آسم، بیماری سلیاک و ... کاربرد دارد. برای کسب اطّلاعات بیشتر درباره این نوع حجامت، مقاله ذیل را مطالعه کنید:
حجامت آلرژی؛ راه حلّی ساده برای مشکلی بزرگ.
2- حجامت احتقان: منظور از حجامت احتقان در تداول اهل فنّ، حجامت قاعده ریه هاست و درواقع، نام کامل این حجامت، «حجامت احتقان ریه ها»است. البته گاهی نیز این کلمه به روش انجام حجامت های سر به شیوه احتقانی اشاره دارد که شرح آنها در سطور فوق گذشت.