بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

 و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنه الله علی اعدایهم اجمعین

«حـــجـــامـــت»؛ آداب و توصیه ها

جای خالی یک جزوه راهنمای مختصر و مفید که اطلاعات ضروری در مورد حجامت را به طور موجز و ساده در اختیار بیماران قرار دهد، در اکثر مطب ها و کلینیک هایی که به این کار اقدام می کنند؛ خالی است. این مقاله با چنین هدفی طرّاحی شده است. لذا به همکاران گرامی توصیه می کنم در صورت تمایل، این متن را دانلود کرده مورد استفاده قرار دهند.

*******************************************

«حجامت»که سنّتی الهی و اسلامی است؛ مانند هرسنّت دینی دیگر، آدابی دارد که برای حصول نتیجه مطلوبتر، رعایت آنها ضروری است. برخی توصیه های نوشتار حاضر، برگرفته ازاحادیـث وارد شده از«حضرات معصومین؛ (علیهم السّلام)» درکتب معتبر روایی است و بعضی دیگر حاصل تجربه اهل فن؛ لذا، رعایت آنها را به تمام کسانی که عازم اجرای این سنّت مبارک اسلامی هستند؛ توصیه می نماییم.

 آداب و توصیه های پیش از حجامت

1-  با شکم گرسنه یا با شکم انباشته ازغذا مبادرت به حجامت نکنید.

2-  درصورت امکان، در روزهای قبل ازحجامت، انارملس(ترش وشیرین) میل کنید تا غلظت خونتان، کمتر و خروج آن به هنگام حجامت آسانترگردد.

3-  از 12 ساعت پیش ازحجامت، از رابطه زناشویی بپرهیزید.

4-  قبل از انجام حجامت، وضو بگیرید.

5-  درحالت خستگی یا بی خوابی شدید، ترس، نگرانی یا عصبانیّت زیاد، به هنگام بروز طوفان، وقوع زمین لرزه و وزش بادهای شدید، ماه گرفتگی و خورشیدگرفتگی، ازانجام حجامت بپرهیزید.

6-  بانوان، درایّام عادت ماهیانه(و به ویژه در زمان  اوج خونریزی) نـبـاید حـجامت کنند امّا حاملگی و شیردهی مانعی برای انجام حجامت آنها نیست. حجامت زنان باردار، درحالت عادّی بین ماههای 4 تا 7 حاملگی و درصورت ضرورت، در زمانهای دیگر، قابل انجام است.

7-  قبل ازانجام حجامت، صدقه بدهید.  

  آداب و توصیه های زمان حجامت

1-      به هنگام حجامت، به حالت چهارزانو، بدون کفش(و ترجیحاً بدون جوراب)، بدون عینک و در صورت امکان، رو به قبله بنشینید.

2-    قبل از شروع حجامت، سه بار، از خداوند، طلب خیرکنید. (برای مثال، سه بار بگویید: اَستخیرُ اللّهَ بِرَحمَتِهِ خِیَرَهً فی عافیَهٍ: از رحمت خداوند، برای سلامتی، طلب خیر می کنم.)

3-      قرایت آیت الکرسی و تلاوت ذکر صلوات را هرگز فراموش نکنید.

4-   سعی کنید درطول حجامت، از پراکندگی حواس بپرهیزید و حتیّ المقدور، مانند هر عمل معنوی دیگری، در این زمان نیز، به تنها شفابخش بیماری ها، یعنی خداوند تبارک و تعالی، توجّه کنید.

5-      پس از ایجاد خراشهای لازم ازسوی دستیارحجامت، دعای ویژه حجامت را تلاوت کنید:

• دعای حجامت:

«بـِسْمِ اللَّهِ الـرَّحْـمنِ الـرَّحِیمِ اعـُوذ باللهِ الکَریـم فی حِجـامَتی مِنَ العـَین فی الدَّم وَ مِن کُلِّ سوءٍ و اَعـلالٍ و اسـقام و اوْجـاع و امْـراض و اساَلُکَ الـعـافـیـه والـمـعـافــاه والــشـــِّفـاءَ مِــن کُـلِّ داء: به نام خداوند رحمان رحیم، درحجامت خویش، به خداوند کریم پناه می برم از انحراف درخون و از تمام بدیها، بیماری ها، ناخوشی ها، دردها و مـرض ها؛ و عـافیت و دور شدن مریضی ها و شفای تمام بیماری ها را از تو{ای خداوند کریم} درخواست می کنم.»

6 -  به توصیه حضرات معصومین(علیهم السّلام)، و برای پیشگیری ازبرخی بیماری ها، به اوّلین خونی که ازمحلّ حجامت خارج می شود؛ نگاه کنید. 

 آداب و توصیه های پس از حجامت

1-      پس از انجام حجامت، به دلیل موفّقیّت در انجام یکی ازسنن الهی، خدای تعالی را شکرکنید.

2-      در روز انجام حجامت، از کشیدن سیگار، ورزش و فعّالیّت سنگین، عصبانیّت، آمیزش جنسی و استحمام، خودداری کنید.

3-      برای باقی نماندن جای زخم حجامت روی بدنتان؛ تا بهبودی کامل، روزی چند بار، مقدار اندکی عسل، روی زخمها بمالید.

4-      درصورت دردناک بودن محلّ حجامت، 5 تا 6  بار و هر بار به مدّت یک دقیقه – یا درحدّ تحمّل- روی موضع حجامت، کیسه یخ بگذارید.

5-      کبـودی، تورّم و اندکی خـارش در محلّ حـجـامـت، طبیعی است و پس ازگذشت چند روز، خود به خود، مرتفع می شود.

6-      ایجاد تعدادی تاول درموضع حجامت، غیرعادّی نیست وکم کم بهبود می یابند؛ درصورت تمایل، می توانید به ملایمت تاولها را تخلیه نمایید.

7-   برخی معتقدند تا 12 ساعت پس از حجامت، باید از خوردن ترشی، نمک و لبنیات پرهیز شود.(در مورد غذای شور، این زمان، سه ساعت یا حتّی نیم ساعت پس از انجام حجامت هم ذکر شده است.)

8-      خوردن انار، پس از حجامت نیز مفید است.

9-   گاهی پس از انجام حجامت، ناراحتی های جزیی مثل ضعف، سردرد، سرگیجه، گرفتگی های خفیف عضلانی و طپش قلب بروز می کند که اغلب، پس از یکی دو روز برطرف می شوند. خوردن عسل، خرما و غذاهای شیرین در رفع این عوارض موثّرند. درصورت شدّت این حالات، با پزشک خود تماس بگیرید؛ این مشکلات، معمولا در نوبت های بعدی حجامت تخفیف می یابند.

10-  بنابر فتوای بسیاری از مراجع عظام تقلید، خون موضع حجامت، مَعفُوّ (قابل گذشت) است و فرد حجامت شونده می تواند با تطهیر اطراف موضع، بدون نیاز به شستشوی محلّ حجامت، نماز خود را اقامه نماید.

نکات قابل توجّه

1- حجامت و انتقال خون: برای بسیاری از بیماران و حتی پزشکان این سوال وجود دارد که با توجه به امکان اهدای خون از طریق سازمان انتقال خون چه نیازی به انجام حجامت است؟ در پاسخ، باید به طور خلاصه گفت که بنا بر تحقیقات علمی، ثابت شده که محتویات خون حجامت با خون سـیـاهـرگی(که در انتقال خون از شخص گرفته می شود) متفاوت است و به زبان ساده، غلظت بیشتری دارد. لذا انتقال خون نمی تواند جایگزینی برای انجام حجامت باشد. (متاسفانه سازمان انتقال خون، بر اساس توجیهات غیر علمی از کسانی که حجامت کرده اند خون نمی گیرد؛ در حالیکه مسلّم است که خون افراد حجامت کرده برای تزریق به بیماران نیازمند، بسیار مناسب تر است).

2-  بر خلاف تصوّر عمومی، حجامت، درد چندانی ندارد؛ چرا که عمل بادکش باعث بی حسّی نسبی موضع حجامت می شود.

3- اگر حجامت با خراشهای ظریف و طبق اصــول علمی انجام شود، تقریباً هیچگاه جای آن روی پوست باقی نمی ماند(حتّی در بیماران دیابتی).  

4- میزان خون خروجی: مقدار خونی که از محلّ حجامت خارج می شود؛ بسته به مزاج و وضعیت جسمانی حجامت شونده، فصل و حتّی روز حجامت، متفاوت است و کم یا زیاد بودن آن تاثیر چندانی بر روند درمانی بیمار نمی گذارد.

5- تعداد دفعات خونگیری: این تعداد در هر فرد متفاوت است و به طور متوسط 6- 5 بار است؛ تعیین کردن این دفعات از قبل – مثلاً سه بار خونگیری در هر بار حجامت – کاری غیر علمی است. خونگیری معمولاً باید تا قطع خود به خود خونریزی یا روشن شدن رنگ خون ادامه پیدا کند.

6- حجامت در ماه مبارک رمضان: انجام حجامت در این ماه مبارک- و سایر ایّام روزه داری- به جهت امکان ایجاد ضعف در فرد، کراهت دارد؛ ضمن اینکه انجام حجامت با شکم گرسنه، باعث درمان بیماری هم نمی شود. در این ایّام، در صورت ضرورت، بهتر است حجامت بعد از افطار انجام شود.

7- اگر حجامت طبق ضوابط علمی مربوط انجام شود تقریباً هیچ عارضه ای برای بیمار ندارد.

8- انجام حجامت منحصر به بیماران نیست و افراد سالم نیز، از فواید آن بهره خواهند برد.

9- ممنوعیّت حجامت: به جز افراد معدودی که غلبه شدید بلغم دارند، سایرین منع خاصی در مورد حجامت ندارند. تشخیص مساله فوق به عهده پزشک است؛ اما اگر در حجامت های قبلی دچار غشوه حجامت یا ضعف شدید پس از آن شده اید؛ پزشک خود را در جریان بگذارید. برخی اهل فن معتقدند زنان باردار تا پایان ماه چهارم حاملگی(تشکیل کامل جنین) نباید حجامت کنند. افراد دچار مشکلات انعقادی مثل کمبود شدید پلاکت و هموفیلی نیز به دلیل احتمال ایجاد خـونـریـزی شـدید بـهتر است حـجامت نـکنند. کم خونی، تنها در صورتی که از انواع شدید آن باشد مانع انجام حجامت است. مصرف آسپرین، وارفارین، دی پریدامول و سایر رقیق کننده های خون، مانع انجام حجامت نیست.

10- زمان های مناسب برای حجامت:

الف- فصول مناسب: بهترین فصل برای انجام حجامت، فصل بهار و پس از آن به ترتیب پاییز، تابستان و زمستان می باشد. بهتر است در صورت عدم وجود ضرورت، در «ماه دی» حجامت نکنیم.

نکته: منظور ما از فصل، فصل طبّی است و نه تقویمی. مثلا در بسیاری از مناطق ایران، از نیمه اسفند، وضعیت هوا عوض می شود و گیاهان شروع به سبز شدن می کنند که این تغییر، مصادف با شروع بهار طبّی است. طبیعتا در مناطق گرمسیر، بهار، زودتر از این شروع می شود و در مناطق سردسیر، دیرتر.

ب- روزهای مناسب در یک ماه: در روايات حضرات معصومين(عليهم السّلام) به طور خلاصه این روزها برای حجامت مناسب دانسته شده اند:

- روزهای 12 تا 15 هر ماه قمري.

- روزهای هفده، نوزده و بیست و یک هر ماه قمری.

 - پنج شنبه آخر هر ماه قمری.

ج- در مورد روزهای مناسب در یک هفته، روایات مختلفی وارد شده که تعیین یک روز خاصّ را مشکل می کند؛ امّا در مورد روزهای نامناسب، به نظر می رسد که باید در روز جمعه- به خصوص هنگام زوال- از انجام حجامت پرهیز شود. در مورد چهارشنبه، برخی روایات از انجام حجامت در این روز نهی کرده بعضی دیگر آن را جایز شمرده اند که به هرحال به نظر می رسد بهتر باشد در روزهای چهارشنبه نیز یا حجامت نکرد یا در صورت ضرورت، تمهیدات لازم و ازجمله قرایت آیت الکرسی را مدّ نظر داشت.

د- ساعات مناسب در طول روز: برای روزهای مختلف هفته، ساعات متفاوتی ذکر شده امّا درمجموع به نظر می رسد ساعات ابتدایی(ساعات دوّم و سوّم از شروع روز) و ساعات نزدیک به غروب آفتاب، برای انجام حجامت مناسبترند.

هـ- ایّام خاص: در روايات اهل بیت علیهم السّلام، بعضي روزها به طور ويژه مورد تأكيد قرار گرفته اند:

- روزهاي سه شنبه اي كه مصادف با هفدهم، نوزدهم و يا بيست و يكم ماه قمري باشند.

- اوّلين سه شنبه ماه آذار رومی: با توجّه به شروع این ماه در روز 23 اسفند، اوّلین سه شنبه آذار، معمولا مصادف با آخرین سه شنبه سال شمسی است.

- هفتم و چهاردهم ماه رومی حزيران: طبق بعضی تقاویم، مصادف با 30 خرداد و 6 تير هر سال و طبق بعضی تقاویم دیگر، مطابق با 29 خرداد و 5 تیر هر سال هستند.

و- حجامت اضطراری: در صورتی که بنا به تشخیص پزشک، نیاز به انجام حجامت وجود داشته باشد؛ تمام موارد فوق الذّکر قابل اغماض است(این مساله در روایات نیز مورد تاکید قرار گرفته است). بنابراین در صورت وجود ضرورت طبّی، در یک روز جمعه از ماه دی نیز ، می توان و باید حجامت کرد. امّا به توصیه حضرات معصومین، (علیهم السّلام)، و برای از بین بردن اثرات منفی این حجامت های ضروری، حتما باید سه مساله را مدّ نظر داشت: قرایت آیت الکرسی، طلب خیر و ذکر شریف صلوات که به ویژه بر مورد اوّل تاکید زیادی شده است.

11- فاصله زمانی بین انجام حجامت ها: این فاصله به عوامل متعدّدی بستگی دارد که از آن جمله می توان به سنّ، جنس، مزاج، نوع تغذیه و نوع بیماری شخص و نیز، فصل انجام حجامت اشاره نمود ولذا این زمانبندی برای هر شخص، به طور جداگانه و توسّط پزشک او مشخّص می گردد. 

12- حجامت اطفال:  به تجربه ثابت شده حجامت کودکان دارای این اثرات می باشد:

درمـان زردی( یرقان) نوزادان؛ افزایش توان سیستم ایمنی و قدرت دفاعی و کاهش موارد ابتلا به عفونت های گوش و گلو و ریه و سرما خوردگی؛ افزایش قد و وزن و جهش رشدی در کودک و نوجوان؛ افزایش اشتها؛ کاهش رفتارهای عصبی، تندخویی، پرخاشگری، لجبازی و به طور کلی اختلالات رفتاری به خصوص در نوجوانان؛ ارتقای ضریب هوشی، قدرت حافظه و توان یادگیری؛ تحریک خونسازی و رفع کم خونی؛ تعدیل تمایلات نامطلوب جنسی نـوجوانان؛ تنظیم  قاعدگی دختران نوجوان و کاهش درد و ناراحتی عادت ماهیانه ایشان؛ افزایش قدرت بدنی، رشد بیشتر عضلات و افزایش کارایی جسمی کودک در ورزش و بازی و فعّالیت بدنی؛ درمان آکنه(جوش غرور) و بسیاری موارد دیگر.

با توجّه به این آثار مثبت و این که حجامت اطفال به ندرت باعث عارضه ای می شود؛ باید پرسید، چرا در تزریق واکسن و یا خوراندن داروهای شیمیایی به کودک دلبندمان، با آن همه عوارض جانبی و مخرّب، شک و تردید نمی کنیم؛ اما برای حجامت وی که دستور دینی ما و زمینه ساز سلامت و درمان بیماری های کودک است؛ دچار تردید و دودلی می شویم؟!

13- سن مناسب برای انجام حجامت:

- در روایات، سنّ شروع حجامت کودک از 4 ماهگی ذکر شده ولی در موارد ضروری(مثل درمان زردی) می توان نوزاد چندروزه را نیز حجامت کرد.

- برای سنّ پایان حجامت، برخلاف نظر بعضی  حکما ازجمله ابن سینا و جرجانی، محدودیت خاصّی وجود ندارد و باید بر اساس وضعیت فرد اقدام شود.

 نکته پایانی

درپایان، یادآوری می کنیم که در مراکز معتبر درمانی، برای انجام حجامت، از وسایل استریل و یکبار مصرف استفاده می شود؛ به همین دلیل، مراجعین محترم می توانند با خیالی آسوده نسبت به عدم انتقال بیماری هایی مانند هپاتیت و ایدز، به این سنّت الهی و اسلامی اقدام فرمایند.