بسم الله الرّحمن الرّحيم
و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين
هوش جنسی در کودک
حدود 43 سال پیش در یک کلاس مدیریت در خارج از کشور شرکت داشتم، مدرس کلاس درباره ی مهارت حل مسئله نکته ی جالبی را بیان کرد که بعد از گذشت سال ها هنوز برایم جذاب و راهگشا است؛ ایشان توضیح دادند زمانی که با مسائل متعددی روبه رو هستید برای حل آن ها اقدامی نکنید چون با حل هر مسئله چند مسئله ی دیگر ایجاد می کنید.
توجه داشته باشید مسائل شما معلول یک علت هستند اگر این مسئله و علت اصلی را در بین مسائل مطرح شده پیدا و آن را حل کنید بقیه ی مسائل به خودی خود حل خواهند شد. نکته ای که این مدیر اروپایی 43 سال پیش مطرح کرد ریشه مسائل امروز جامعه ی ما است. به چند نمونه توجه کنید:
- چرا آمار اختلافات زناشویی و طلاق بالا است؟ در حالی که همسران تلاش می کنند که مسائل خود را حل کنند.
- چرا اعتیاد در حال گسترش است؟ در حالی که همه ی مسئولین و خانواده ها با حُسن نیت کامل برای حل آن تلاش می کنند.
- چرا اختلالات رفتاری کودکان روبه افزایش است؟ در حالی که متخصصین تلاش می کنند مسئله را حل کنند.
در مثال های یاد شده و مسائلی مانند آن ها تمام تلاش ها علیرغم حُسن نیت زیاد، قرین موفقیت نیست. یکی از دلایل این موفقیت کم، عدم توجه به رابطه ی علت و معلول و علت یابی به جای مقصریابی است و در اکثر مسائل به دنبال درمان معلول هستیم و از علت غافلیم. افراد در مواجهه با مشکلات و مسائل دونوع واکنش اصلی نشان می دهند:
1- عیب جویی
در این واکنش در هر رویداد دچار احساسات شدید می شوند و برپایه ی احساسات مقصریابی، قضاوت و سرزنش کرده و حکم صادر می کنند. در اتفاق تأسف انگیز اخیر هم شاهد این فرآیند هستیم. به محض رسانه ای شدن موضوع موج خشم و نفرت عمومی و نگرانی والدین بالا گرفت تا جایی که رهبر انقلاب برای آرامش عمومی با صدور دستوری به قوه ی قضاییه در ماجرا دخالت نمودند. همراه با طغیان احساسات، موج عیب جویی و سرزنش به سوی افراد مختلف از کارکنان مدرسه، وزارت آموزش و پرورش، قوه قضاییه و سایر افراد و نهادها جاری شد.
در ادامه ی این فرآیند انبوه راهنمایی های متخصصین و کارشناسان برای پیشگیری از این اتفاقات در رسانه ها، کانال ها و سایر فضاهای مجازی در اختیار والدین قرار گرفت که همگی مبارزه و اصلاح معلول بود و به ندرت به علت اصلی و ریشه توجه شد.
بدیهی است این بار هم مانند همیشه با مجازات متهم موج احساسات فروکش خواهد کرد تا رویداد بعدی و هیجانات بعدی و این دور تسلسل در جامعه ی ما ادامه خواهد داشت.
2- تحلیل
اگر عیب جویی واکنش و عکس العمل در برابر رویداد است، تحلیل کنش و عمل در برابر رویداد است. در این روش عیب جویی، مقصریابی و سرزنش جایگاهی ندارد.
در این نگاه هر رویداد معلول یک یا چند علت است و آن علت نیز می تواند معلول علت دیگری باشد.
علت یابی ما را به سمت علت اصلی یا علت العلل هدایت می کند و با برطرف کردن علت اصلی معلول ها نیز به تدریج از بین می روند. این نکته ی جذاب و کلیدی در سخنان آن مدیر اروپایی بود و جای این نگاه و تفکر در حل مسائل امروز جامعه ی ما خالی است.
در این روش در هر رویدادی سئوال می شود: «چرا». لازم به توضیح است که ما در گفتگوهای معمول و متداول خود در سه مورد از واژه ی «چرا» استفاده می کنیم یا به عبارت دیگر سه نوع چرا داریم:
• چرای اتهام و سرزنش- چرا دیرآمدی؟ چرا غذا آماده نیست؟ چرا تکالیف مدرسه ات را انجام ندادی؟ در این قبیل موارد به دنبال علت نیستیم بلکه فقط سرزنش می کنیم.
• چرای شکایت - چرا من همیشه باید به بچه ها برسم؟ چرا همیشه من مقصرم؟ چرا همیشه باید خرید منزل را من انجام دهم؟ در این موارد از واژه ی چرا برای شکایت و اعتراض استفاده می کنیم.
• چرای ابهام – در رویدادها با مطرح کردن «چرا» به دنبال علت اصلی هستیم، قصد اتهام و شکایت نداریم.
در ادامه ی مطلب هر کجا از واژه ی «چرا» استفاده کردیم مقصود چرای ابهام است. در این مورد خاص هم چرای ابهام را مطرح می کنیم. چرا این فرد مرتکب این عمل زشت شد؟ چرا از بین همه ی شاگردان مدرسه فقط چند نفر دچار این موضوع شدند؟ اگر قدری گسترده تر به پدیده آزار جنسی نگاه کنیم دامنه ی پرسش ها نیز گسترده می شود.
چرا کودک آزاری و درکل آزار جنسی در جامعه ی ما رخ می دهد؟ چرا درصد بالایی از آزار جنسی توسط نزدیکان و محارم انجام می شود؟ توجه داشته باشیم که علت یابی در این قبیل موارد باعث رشد آگاهی، کاهش اضطراب و خشم و در نهایت آرامش والدین خواهد شد.
با این مقدمه نه چندان کوتاه تحلیلی از این رویداد داشته باشیم؛ چرا این فرد مرتکب این عمل زشت شد؟ چرا فقط تعداد معدودی از شاگردان طعمه ی این فرد شدند؟ باز هم تأکید می کنیم اجرای قانون درباره ی این فرد به قدرت خود باقی است، این تحلیل برای آگاهی والدین و پیشگیری از تکرار این وقایع است.
سال ها پیش مصاحبه ای با دکتر عشایری عصب شناس معروف را مطالعه می کردم، موضوع مصاحبه اعتیاد جوانان بود، به این پرسش و پاسخ توجه کنید:
خبرنگار: آقای دکتر، والدین از چه زمانی باید اقدام به پیشگیری از اعتیاد فرزند خود نمایند؟
دکتر عشایری: تولد تا شش سال، 6 سال اول کودکی
خبرنگار: آقای دکتر موضوع اعتیاد جوان است باز هم باید درباره ی شش سال اول کودکی صحبت کنیم؟
دکتر عشایری: اگر دانشجویی در دانشگاه مشکل رفتاری دارد، دوران مهدکودک او را بررسی کنید.
خوب به پاسخ های آقای دکتر عشایری توجه کنید.
سال ها پیش آقای دکتر افروز روانشناس معروف در شبکه چهارسیما درباره ی رانندگی پرخطر صحبت می کردند؛ در دقایق آخر برنامه مجری سؤال کرد «آقای دکتر چه پیشنهادی برای بهبود رانندگی در شهر دارید؟» ایشان پاسخ دادند:
«اگر مایلیم رانندگی سالم و ترافیک روان در شهر داشته باشیم باید به شش سال اول زندگی کودکان تهران توجه کنیم»
این دو مثال نمونه کوچکی از نظریه های فراوان متخصصین ایرانی و غیرایرانی درباره ی اهمیت شش سال اول زندگی کودک و تأثیر آن در سال های بعد است.
آیا شش سال اول زندگی متهم و نوجوانان آسیب دیده در این رویداد بررسی علمی خواهد شد؟ تأکید می کنم بررسی علمی و نه قضایی درجای خود محترم و لازم است و باید انجام شود.
چرا شش سال اول زندگی مهم است؟ چون بخش اعظم شخصیت انسان در ابعاد مختلف در این سال ها شکل می گیرد.
آبراهام مزلو روانشناس معاصر(1970-1908) فرآیند زندگی را به دو بخش اولیه و ثانویه تقسیم می کند. فرآیند اولیه تولد تا شش سال و فرآیند ثانویه هفت سال تا آخر عمر؛ در فرآیند اولیه، کودک نیازهایی دارد که باید توسط والدین تأمین شود. نیازهای اولیه به ترتیب اولویت عبارتند از:
زیست --- امنیت --- تعلق --- احترام وتأیید --- خودشکوفایی
• زیست – نیازهای زیستی کودک شامل خوراک، پوشاک و مسکن است. سئوال: معیار و حد تأمین نیازهای زیستی کودکان چیست؟ پاسخ: آسایش؛ آسایش یعنی تعادل در تأمین نیازهای زیستی، پاسخ به نیازهای زیستی کمتر یا بیشتر از حد آسایش برای کودکان مضر است. عبور از مرز آسایش و رفتن به سمت رفاه و تجمل عامل اصلی توقع و زیاده خواهی در دوره ی نوجوانی و جوانی است.
• امنیت – امنیت یعنی درک جزء از کل و اطمینان از حمایت کل؛ این کل برای کودک، والدین هستند. نقش پدر در امنیت فرزند اهمیت ویژه ای دارد، حضور مقتدرانه ی پدر در خانه و رابطه ی گرم پدرومادر با هم دو عامل مهم در ایجاد «احساس امنیت» در فرزندان هستند. توجه داشته باشید که «احساس امنیت» با «امنیت» تفاوت دارد که در جای خود توضیح خواهیم داد.
• تعلق – تعلق یعنی دوست داشتن و دوست داشته شدن؛ در این مورد هم مانند امنیت حال و احساس والدین و چگونگی ارتباط آنان با فرزند خود معیار اصلی است. احساس خوب، شادی کودکانه، مهرورزی عمیق و نه ظاهری والدین باهم و با فرزندان احساس دوست داشتنی بودن را در کودک تقویت می کند.
• احترام و تأیید – با دریافت احترام و تأیید، احساس ارزشمندی یا به عبارت دیگر «عزت نفس» در کودک تقویت می شود. کارِکودک از وجود او جدا است، کار کودک توصیف، ارزیابی و نقد می شود ولی وجود او در همه حال باید تأیید و حریم حرمت او رعایت شود.
• خود شکوفایی – با تأمین متعادل و متناسب نیازهای اولیه ی کودک او به خود شکوفایی می رسد و استعدادهای نهفته ی او شکوفا می شود. هرگونه اختلال در تأمین همه نیازهای اولیه کودک منجر به اختلال در رشد شخصیت او خواهد شد.
در بررسی چگونگی تأمین نیازهای اولیه به ایده آل فکر نمی کنیم بلکه بدون مقصریابی به واقعیت ها توجه داریم.
رابطه نیازهای اوّلیه با آزارهای جنسی
تلاش می کنیم چگونگی تأمین نیازهای اولیه ی کودک و رابطه ی آن با آزارهای جنسی را در حد توان بررسی کنیم. آگاهی از نیازهای اولیه و چگونگی تأمین آن ها در مراحل مختلف رشد متعادل کودک و نوجوان به آرامش والدین و پیشگیری از آسیب های مختلف کمک می کند.
امروز تلاش والدین به خصوص در طبقات متوسط، نیمه مرفه و مرفه، تأمین بهترین ها برای معیشت خانواده و فرزندان است و در این مسیر از مرز آسایش عبور کرده و به سمت رفاه و تجمل گرایش پیدا می کنند. توجه داشته باشیم کودک و نوجوان نیاز به هیجان سالم دارند که حاصل تأمین نیازهای جامع آنان است.
تمرکز بیش از حد بر تأمین خواسته ها و داشته های فرزندان سطح توقع و نارضایتی آنان را افزایش داده و نیاز به هیجان بیشتر را تقویت می کند و در نتیجه به سمت محرک و هیجان ناسالم گرایش پیدا می کنند و چرخه معیوب و مخرب خواسته ی بیشتر، دریافت بیشتر، نیاز به هیجان بیشتر شکل می گیرد.
آیا دوران کودکی دانش آموزان آسیب دیده و کودکان در معرض آسیب از این منظر بررسی خواهد شد؟
تأکید می کنیم در فرآیند تأمین خواسته های فرزندان مقصریابی و سرزنش نمی کنیم. والدین مقصر نیستند علت اصلی در عدم آگاهی آنان در بینش و روش فرزندپروری است.
تأمین نیازهای زیستی: نیاز با خواسته تفاوت دارد؛ معیار و حد نیازهای زیستی آسایش است و نه رفاه؛ هر میزان از آسایش به سمت رفاه و تجمل حرکت کنیم به همان میزان از آرامش به سمت اضطراب خواهیم رفت.
امنیت: در سلسله نیازهای اولیه، نیازهای زیستی اولین و امنیت دومین و مهم ترین نیاز است. قبلاً اشاره کردیم که امنیت یعنی درک جزء از کل و اطمینان از حمایت کل، انسان نیاز به اتصال به منشأ امنیت دارد و این منشأ در دوران کودکی پدرومادر هستند. والدین به عنوان منشأ امنیت فرزند باید مقتدر، محکم و در عین حال شادمان و مهربان و صبور باشند. این ویژگی ها نشانه ی اعتماد به نفس والدین است.
چگونگی روبه رو شدن والدین با مسایل روزمره زندگی تأثیر مستقیم بر احساس امنیت فرزندان دارد. به هر اندازه والدین در برابر مسایل زندگی آرامش، صبوری و استحکام بیشتری دشته باشند، احساس امنیت در فرزندان بهتر و قوی تر شکل می گیرد.
لازم به توضیح است که «احساس امنیت» با «داشتن امنیت» تفاوت دارد. به این مثال توجه کنید، ایران کشوری امن است، در جنگ با کشور دیگری نیستیم، امنیت رفت و آمد در شهرها و جاده ها به میزان قابل قبولی تأمین است و در مجموع می توانیم ایران را کشوری با امنیت خوب ارزیابی کنیم.
آیا «احساس امنیت» هم در ایران در سطح خوب و قابل قبولی است؟ چرا در حالی که امنیت در کشور در سطح خوب قرار دارد، سطح احساس امنیت بسیار پایین است؟ چگونه می توان سطح احساس امنیت را بالا برد؟ در این باره بیشتر توضیح خواهیم داد.
عامل اصلی ایجاد امنیت در کودک رابطه ی پدر و مادر باهم و با فرزندان است. در هجده ماه اول، نوزاد فقط مادر را می شناسد و همه چیز حتی خود را جزئی از مادر می داند (درک جزء از کل)، در هجده ماه دوم پدر به عنوان نماد قدرت و قانون بین مادر و فرزند قرار می گیرد (نظریه ی ژاک لکان). از سه سالگی خانواده یعنی پدر و مادر باهم منشأ امنیت فرزند هستند (نظریه اریکسون).
سؤال اصلی: در این سال های حساس رابطه ی پدرومادر باهم چگونه است؟ گرم، توأم با مهربانی، با آرامش و شادی؟ به ایده آل فکر نکنیم، اختلاف نظر و بگو مگو بین همسران امری طبیعی است نکته ی مهم تعداد دفعات، طولانی شدن زمان و چگونگی مدیریت آن ها است.
اگر در این مواقع پدر به سمت خشونت های فیزیکی و کلامی گرایش داشته باشد و مادر با مظلوم نمایی یا خشونت متقابل واکنش نشان دهد، احساس امنیت در فرزند کاهش می یابد. تشنج در رابطه ی والدین یکی از عوامل اصلی ایجاد عدم احساس امنیت در فرزندان است.
• تعلق: احساس تعلق به معنای علاقه و نه مالکیت، نیاز بعدی کودک است. تعلق یعنی دوست داشتن و دوست داشته شدن، علاقمند بودن به کسی و مورد علاقه قرار گرفتن، تبادل مهرومحبت.
• احساس ارزشمندی: احساس ارزشمندی حاصل احترام و تأیید وجود کودک است. بارها این مطلب مهم را مطرح کرده ایم که کار و رفتار کودک از وجود او جدا است. وجود کودک درهرحال باید تأیید شود ولی در مورد کارورفتار او می توانیم واکنش های متفاوت نشان دهیم.
توجه داشته باشید هرگونه لقب دادن به کودک اعم از مثبت مانند قهرمان، نابغه، با استعداد و نظایر آن ها و منفی مانند: تنبل، بی تربیت، زلزله و مانند آن ها موجب شکل گیری خودپنداره ی کاذب مثبت یا منفی در کودک می شود که هردو بر عزت نفس و اعتماد به نفس واقعی کودک تأثیر منفی دارند.
• خودشکوفایی: آخرین نیاز در سلسله نیازهای اولیه، خودشکوفایی است. اگر تأمین نیازهای قبلی به صورت متعادل و صحیح انجام گیرد کودک به مرحله ی شکوفایی استعدادهای نهفته خود می رسد و کودک شکوفا، کودکی متعادل و خودکنترل است و در مواقع ضروری کاملاً قادر است از خود مراقبت کند.
با توضیح مختصر درباره ی نیازهای اولیه، بدون احساس گناه، نگرانی و سرزنش، چگونگی تأمین آن ها را برای فرزندان خود بررسی کنیم.
• نیازهای زیستی: فرزندان ما در چه سطحی قرار دارند؟ آسایش یا رفاه، زیاده خواهی یا قانع بودن، رضایت یا عدم رضایت از داشته ها؛ در نیازهای زیستی به چه میزان از نیازهای ضروری و کارکردی خود اطلاع داریم؟ و تا چه حد تحت تأثیر نیازهای هنجاری و القایی جامعه هستیم؟ تأکید می کنیم هدف از طرح این مطالب به هیچ وجه به منظور تغییر روش زندگی شما نیست، روش و سبک زندگی هر خانواده ای محترم است؛ روش زندگی خود را تغییر ندهید فقط به این مطالب فکر کنید، آن ها را درذهن خود بررسی و تحلیل کنید به هرمیزان که این مطالب در ذهن شما نهادینه شود به همان میزان تبدیل به روش زندگی و رفتار خواهد شد.
• تعلق: تبادل مهرومحبت در زندگی خود را بررسی کنید، رابطه ها به چه میزان گرم، کودکانه، شادی بخش و پرنشاط است؟ توجه کنید از ایده آل و کامل بودن صحبت نمی کنیم، به واقعیت هم توجه داریم مهم، نسبت تبادل احساس خوشایند و ناخوشایند است.
• احترام و تأیید: احترام و تأیید متقابل در خانواده عامل مهمی در شکل گیری عزت نفس فرزندان است. تأکید می کنیم احترام با تملق و تکلف متفاوت است. احترام یعنی رفتار فاخر و در عین حال صمیمی و گرم بین افراد خانواده؛ احترام یعنی رعایت حریم حرمت دیگران و مراقبت از حریم حرمت شخصی خود؛ رعایت احترام و تأیید در رفتار و ارتباط میان فردی در خانواده به خصوص در زمان بروز هیجانات منفی مانند خشم، ترس، استیصال و نظایر آن ها نشانه ای از سطح احساس ارزشمندی در خانواده است. آیا فرزندان ما احترام و تأیید متعادل و به دور از افراط و تفریط را دریافت می کنند؟
باتوجه به چگونگی تأمین نیازهای اولیه می توان میزان عزت نفس و اعتمادبه نفس کودکان را بررسی کرد. در مورد آزار جنسی کودکان باید بدون احساس گناه، بدون سرزنش و بدون پاک کردن صورت مسأله به این پرسش ها پاسخ داد. میزان تأمین نیازهای زیستی فرزندان ما درچه حد است؟ رفاه یا آسایش؟ آیا صبوری و اشتیاق و هیجان انتظار برای به دست آوردن خواسته ای در آنان وجود دارد؟ آیا احساس امنیت در کودکان در سطح قابل قبولی قرار دارد؟
نکته ی تأسف بار این است که فرزندان ما علیرغم داشتن پدرومادری فداکار که از هیچ گونه تلاشی برای تأمین امنیت آنان کوتاهی نمی کنند دچار احساس عدم امنیت هستند؛ چرا؟ چرا احساس تعلق در نوجوانان ما ضعیف است؟ چرا بسیاری از نوجوانان و جوانان ما احساس می کنند که دوست داشتنی نیستند؟ و خود را دوست ندارند؟ چرا برخی از والدین بدون توجه به دونیاز احساس امنیت و احساس تعلق بیشتر به تأمین رفاه و چگونگی تحصیلات فرزندان خود توجه دارند؟
تأمین رفاه خانواده و تمرکز بر چگونگی تحصیلات فرزندان ممکن است به موفقیت آنان کمک کند ولی بدون احساس امنیت و تعلق هرگز باعث خوشبختی آنان نخواهد شد.
ریشه ی بسیاری از آزارهای جنسی (آزار دهنده و آزارشونده) پایین بودن سطح احساس امنیت و ارزشمندی در آنان است.
پرسش های زیادی مطرح شد، در مطالب بعدی با جمع بندی پرسش ها راهکارهای پیشگیری از آسیب پذیری کودکان را بررسی خواهیم کرد.
تعادل در تأمین نیاز
راهکار اصلی توجه به تأمین نیازهای اولیه کودک و رعایت تعادل در تأمین آن ها است. بار دیگر نیازهای اولیه را با هدف ارایه ی راهکار بررسی می کنیم.
• زیست – توجه به مرز آسایش و رفاه و هدایت تدریجی و گام به گام اقتصاد خانواده از رفاه به سمت آسایش؛ حرکت از رفاه به سمت آسایش موجب کاهش نگرانی و افزایش آرامش در خانواده خواهد شد. کاهش رفاه را با افزایش امنیت و تعلق جبران کنید.
• امنیت – یکی از پایه های اصلی امنیت در کودک عزت نفس او است؛ عزت نفس فرزندان بر اعتماد به نفس والدین استوار است؛ به هر میزان اعتماد به نفس و استحکام والدین دربرابر مشکلات بیشتر باشد احساس امنیت در فرزندان قوی خواهد شد.
استحکام و اقتدار والدین به خصوص پدر در برابر فشار مشکلات به معنای ندیدن یا کتمان مسایل و مشکلات نیست و هدف از این مطالب انکار مشکلات یا دفاع از وضع موجود نیست، هدف چگونگی حمایت از کودک در برابر ناامنی است. متأسفانه در چندماه گذشته شاهد افزایش تنش در رابطه ی والدین هستیم که ریشه در مسایل اقتصادی اخیر دارد. توجه داشته باشید در مواقع بحران اعتماد به نفس، قدرت و آرامش پدر و حمایت مادر از پدر، نقش مهمی در ایجاد ثبات و امنیت در خانواده دارد.
مراقب باشیم اختلاف نظر طبیعی همسران در مواقع بحران تبدیل به کشمکش و مبارزه نشود. عقل و منطق در کودکان در حال رشد است ولی احساس کامل است؛ آنان دنیا را با احساس قضاوت می کنند نه منطق؛ آرامش و نشاط والدین نشانه ای از آرامش جهان برای فرزندان است.
• تعلق – کودکان انسانند و مانند همه ی انسان ها نیاز دارند که دوست داشته باشند و دوستشان داشته باشند، به عبارت دیگر با اطرافیان خود تبادل مهرو محبت داشته باشند. توجه داشته باشید مهارت کلامی در کودک کامل نیست و برای تبادل مهر و محبت علاوه بر کلام نیاز به تجربه ی عینی و ملموس دارند و این تجربه ی عینی در بازی های شاد و جذاب با والدین به دست می آید. بازی هیجان مشترک فرزندان و والدین است و این هیجان مشترک فرزندان را مطمئن می سازد که دوست داشتنی هستند و پدرومادر آنان را دوست دارند. احساس تعلق در کنار احساس امنیت سطح عزت نفس کودک را افزایش می دهد.
• احترام و تأیید (احساس ارزشمندی)- تلاش اصلی کودکان از نوزادی برای کشف تازه ها در محیط و کسب مهارت است؛ این تلاش باید از طرف والدین به خصوص مادر تأیید و محیط امن و مناسب برای آن آماده شود. از سوی دیگر کودک از همین دوران باید به آرامی درک محدودیت را تجربه کند.
تعادل بین تلاش برای کشف، کسب مهارت و درک محدودیت نکته ی مهمی است که در بخش های مختلف کانال شوق رویش درباره ی آن توضیح داده می شود. افراط و تفریط در محدودیت و آزادی یکی از عوامل ناامنی کودکان است. به فرزندان خود به تناسب سن و توانایی جسمی کار محول کنید، صبور باشید و به او فرصت دهید با آزمون و خطا کار را انجام دهد و با ابراز شادمانی کار او را تأیید کنید.
تأکید می کنیم تأیید باید برای انجام کار باشد، کار کودک را مشاهده کنید، توصیف و ابراز شادمانی کنید. به خاطر داشته باشید همیشه به فرزندانتان اجازه ی اشتباه بدهید. در این باره توضیح خواهیم داد.
تلاش کودکان برای کشف و کسب مهارت حتماً توأم با اشتباه خواهد بود، بچه ها باید فرصت اشتباه داشته باشند و مطمئن باشند که به خاطر اشتباه، سرزنش و تنبیه نخواهند شد. همراه فرزندان خود باشید تا اشتباه خود را جبران کنند؛ والدین باید معتمد فرزندان خود باشند و این اعتماد نباید با ایجاد ترس و وحشت خدشه دار شود.
چند نکته درباره بهداشت جنسی، روانی کودکان
- اشاره کردیم که بچه ها برای کشف مطالب جدید کنجکاو و پرسشگر هستند، بخشی از این کنجکاوی و پرسش ها به مسایل جنسی مربوط می شود. کنجکاوی کودک در این مورد بیشتر جسمی است. در پاسخ به سؤالات او هرگز دروغ نگویید ولی لازم نیست که حتماً همه ی مطالب را توضیح دهید.
به عنوان مثال اگر از تفاوت اندام تناسلی پسر و دختر سؤال کرد با تأیید تفاوت صحبت را به تفاوت های آشکار مانند موی سر، ریش و سبیل، فرم دست و پا و نظایر آن ها هدایت کنید. مراقب باشید هنگام سؤالات غافلگیر کننده بچه ها آرامش خود را حفظ کنید و اگر پاسخی ندارید موکول به آینده کنید و با افراد باتجربه مشورت کنید. و در فرصت مناسب پاسخ مناسب را حتما برای کودک تعریف کنید.
- پوشش والدین در منزل، لباس پوشیدن والدین در منزل به گونه ای باشد که ضمن راحتی و آسایش توجه فرزندان را به ویژگی های جسمی آنان جلب نکند و باعث تحریک کنجکاوی آنان نشود؛ حتی در مواقع حمام بردن فرزندان، والدین پوشش مناسب داشته باشند.
- کودکان را نیمه برهنه به خیابان و مهمانی نبرید، جنون جنسی در افراد کاملاً نهفته است و با دیدن صحنه های تحریک کننده آشکار می شود. در طول بیش از 30 سال کار با خانواده موارد بسیاری را شاهد بودم که آزار جنسی توسط موجه ترین و معتمدترین افراد فامیل و حتی با سن بالای 50 سال انجام شده است.
از نگاهی دیگر شخصیت جنسی کودکان زیر شش سال در حال شکل گیری است، بدن نمایی و جلب توجه دیگران به بدن زیبای کودک این باور را در ناخودآگاه او به وجود می آورد که می توان از زیبایی جسمی برای جلب توجه دیگران استفاده کرد؛ عوارض این باور در سال های نوجوانی و جوانی بروز خواهد کرد.
- کودکان خردسال را با نوجوان و جوان تنها نگذارید حتی با محارم، بیش از 60 درصد آزار جنسی توسط محارم صورت می گیرد. توجه داشته باشید هرنوع بازی بچه ها در جمع و انظار دیگران اشکالی ندارد ولی اگر درصدد یافتن مکان خلوت هستند به آرامی و بدون خشونت مداخله کنید و جهت بازی آنان را تغییر دهید.
- در پوشش ظاهری به جنسیت فرزند خود توجه کنید، دخترها با پوشش و ظاهر دخترانه و پسرها با لباس و ظاهر پسرانه در اجتماع حضور داشته باشند، به عبارت دیگر دخترها را دختر و پسرها را پسر پرورش دهید. تک فرزندی یکی از عوامل این پدیده است؛ مادر مشتاق فرزند دختر است ولی صاحب پسر شده است، ناخودآگاه پسر خود را با خلق و خوی دخترانه پرورش می دهد و پدر مایل به داشتن فرزند پسر است، دختر خود را مانند پسران پرورش می دهد. تأکید می کنیم ظاهر فرزند خود را با جنسیت او هماهنگ کنید.
- قبلاً اشاره کردیم حضور مؤثر پدرومادر و ایفای صحیح نقش آنان در خانواده در سلامت جنسی فرزندان تأثیر مهمی دارد. پدر مظهر قدرت و مادر مظهر لطافت در خانواده هستند. اگر قدرت به خشونت اختلالی و لطافت به مظلوم نمایی تبدیل شود بر درک فرزندان از جنسیت خود تأثیر منفی خواهد داشت.
- غذای بینایی و شنوایی، همه ی والدین در غذای جسمانی فرزندان خود حساس و دقیق هستند. آیا همین دقت و حساسیت را در مورد غذای بینایی و شنوایی یا به عبارت دیگر آن چه می بینند و آن چه می شنوند را داریم؟ آیا برای دیدن و شنیدن مطالب تلویزیون، اینترنت، فضاهای مجازی و نظایر آن ها معیار مشخصی داریم؟ توجه داشته باشیم همان طوری که غذای ناسالم به سیستم گوارش و اندام های داخلی بدن آسیب می رساند غذای ناسالم بینایی و شنیداری نیز به سیستم ذهنی و روانی انسان آسیب وارد می کند و حتی در مواقعی آسیب های ذهنی و روانی به مراتب خطرناک تر از آسیب جسمی است.
- ساختار ارزشی، همان طوری که برای سلامت جسم نیاز به معیارهای بهداشتی برای تغذیه داریم، برای سلامت ذهن و روان نیز نیاز به ارزش های معنوی و اخلاقی داریم. فرد، خانواده و جامعه ای که ساختار ارزشی و اخلاقی مشخص و مستحکم نداشته باشد دیر یا زود در مسیر زوال قرار خواهد گرفت.
یکی از ارزش های پایه که به بحث سلامت جنسی مربوط می شود «احترام» است. احترام یعنی مراقبت از حریم حرمت خود و دیگران، مراقبت از ورودی های بینایی و شنوایی؛ احترام به خود و مراقبت از حریم حرمت ذهن و روان خود است. رعایت ارزش های اخلاقی و معنوی مهم ترین اصل در مراقبت از حریم حرمت فرد، خانواده و جامعه است.