جالب است بدانیم که اصطلاح لاتین لوازم‌ آرایشی و بهداشتی[1] از واژه یونانی کاسمتیک (kosmetike) به معنی آماده‌سازی برای زیبایی گرفته‌شده است. 4000 سال پیش، مصریان باستان از اولین افرادی بودند که با استفاده از چربی گوسفند به همراه پودر زغال، عناصر آنتیموان و سرب برای خود کرم تهیه می‌کردند. هم‌چنین آن‌ها حمام شیر و عسل را برای لطافت پوست خود عامل مهمی می‌دانستند. رومیان و یونانیان حدود 100 سال بعد از میلاد مسیح با استفاده از شراب، گونه‌های خود را سرخ و با استفاده از گچ، بدن خود را سفید می‌کردند. آنچه رومیان را به استفاده از کلاه‌گیس وادار می‌کرد، ریزش مو و کچل‌ شدن آن‌ها به دلیل رنگ کردن موها توسط مواد قلیایی بود. همچنین استفاده از میوه‌هایی نظیر آلبالو و توت‌فرنگی برای رنگ کردن لب‌ها یکی دیگر از روش­‌های آرایشی مرسوم رومیان بود.

در قرن های 15 و 16 میلادی مصرف لوازم‌ آرایشی تنها برای خانواده‌­های سلطنتی مجاز بود؛ اما در قرن 18 تقریباً تمام سطوح جامعه از این مواد استفاده می‌کردند. جهت کاهش مضرات لوازم‌ آرایشی مصرفی در آن زمان، اکسید روی، جایگزین اکسید جیوه و اکسید سرب در مواد آرایشی شد. در قرن 19 میلادی با گسترش صنعت لوازم‌ آرایشی و بهداشتی، تبلیغات تجاری مرتبط با آن، جایگاه فوق العاده‌ای به دست آورد.

در سال 1913 محصولی را که امروز با نام ریمل ابرو و مژه می‌­شناسیم، به دست شیمیدانی فرانسوی به نام ریمل[2] ساخته شد. این محصول طی سالهای بعد، طرفداران زیادی در اروپا پیدا کرد. امروزه صنعت لوازم‌ آرایشی و بهداشتی چنان سودآور شده که شرکت‌های تولیدکننده، سالانه حداقل حدود 20 میلیارد دلار سود به دست آورده اند. این رقم به طور مداوم در حال افزایش است.[3][4]

ناگفته‌هایی از محصولات آرایشی و بهداشتی

مصرف مواد آرایشی و بهداشتی ارگانیک و طبیعی در دوره ما نیز چندان که باید و شاید رواج نیافته است. عمده موادی که شرکت­‌های تولیدی این دست اقلام، در محصولات خود استفاده می‌کنند، مواد شیمیایی تولیدشده در آزمایشگاه‌ها است. محققان آمریکایی گزارش کرده‌اند، یک‌هشتم از 82000 ترکیبی که در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می­‌شود مواد شیمیایی صنعتی هستند که این ترکیبات را حتی می‌توان در علف‌کش‌ها و آفت‌زدا‌ها نیز یافت. بسیاری از این مواد به‌عنوان نرم‌کننده‌ی بُتن در ساختمان‌سازی، چربی‌زدایی در زدودن دود ده­ی قطعات خودرو و نیز برخی به‌عنوان کاهش‌دهنده کشش سطحی در جوهر خودکارها استفاده می‌شوند.[5]، [6]

در زیر به‌طور خلاصه به لیستی از این مواد اشاره خواهیم کرد:

1- بوتیلیتد هیدروکسی آنیزول[7] و بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن[8]

 این دو ماده به‌ عنوان مواد نگه‌دارنده در مرطوب‌کننده‌ها به‌کار می‌روند که منجر به حساسیت‌های پوستی می‌شوند. این دو ماده، تومور و اختلالات کبدی و کلیه‌ای ایجاد می‌کنند و به‌طور چشمگیری مشکلات تنفسی به همراه دارند.در آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، از این دو ترکیب به‌عنوان مواد سرطان­‌زا نام‌ برده می‌شود و در کمیسیون اروپایی غدد درون‌ریز، به‌عنوان عوامل برهم زننده تعادل هورمونی دسته‌بندی می‌شوند.[9]،[10] جالب است بدانیم درحال‌ حاضر یکی از اجزای اصلی تشکیل‌دهنده محصولات آرایشی و بهداشتی REVLON، بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن است. از این‌رو باید با دقت بیشتری نسبت به خرید محصولات این نام تجاری معروف اقدام کرد. 

2- رنگ قطران زغال‌سنگ:

P-فنیلن دی آمین[11] و رنگ‌های تهیه‌شده از آن‌ که در رنگ‌کردن موهای افراد به‌ وفور از آن استفاده می‌شود یک خطر بزرگ برای افراد به حساب می‌آید. قطران زغال‌سنگ مخلوطی از مواد شیمیایی و به‌ خودی‌ خود عاملی سرطان‌ زا است و درنتیجه مواد مشتق‌شده از آن نیز این ویژگی را دارند. برخی از این نوع رنگ‌ها با فلزاتی مانند آلومینیوم و سرب همراه شده‌اند که این فلزات سنگین برای مغز مضر هستند و جزء عوامل معرفی‌شده در ایجاد تومور مغزی به‌ حساب می‌آیند.

P- در مرکز تحقیقات سرطان در آمریکا، میان فنیلن دی آمین با تومورهای مغزی ارتباطی معنادار به دست آمده است.[12]

3- دی اتانل آمین[13] و مشتقات آن :

از این ماده برای کِرمی و کفی‌کردن مواد بهداشتی و تنظیم PH اجزای موجود در مرطوب­ کننده‌ها و کرم‌های ضد آفتاب استفاده می‌شود. نوع کوکوماید[14] و لاراماید[15] آن در صابون‌ها و شامپوها وجود دارد. کاربرد این ماده در صنعت، بیشتر در پالایشگاه‌­ها و برای زدودن سولفیدهیدروژن در فرآیند انتشار گازهای آزادشده از مواد نفتی است. دی اتانل آمین باعث ایجاد التهاب در چشم و پوست می­‌شود و در واکنش با نیتریت موجود در لوازم بهداشتی و آرایشی، نیتروز آمین سرطان‌زا را تولید می‌کند. بنابر تحقیقات انجام شده در آزمایشگاه‌ها  ین نتیجه به دست آمده که مصرف بیش‌ازحد این ماده باعث ایجاد تومور در پوست و تیروئید می‌شود.[16] جالب است بدانیم علامت تجاری جانسون و جانسون[17] هنوز از این ماده در محصولات خود استفاده می‌کند. صابون­‌ مشهور این شرکت با نام تجاری clean & clear نیز حاوی این ماده مضر است.

4- دی بوتیل فتالات[18]

از این ماده به‌عنوان عامل پلاستیک کننده، حلال رنگ و جلوگیری کننده از شکنندگی ناخن در لاک‌های ناخن و مواد بهداشتی مربوط ‌به ناخن استفاده می‌شود. این ماده در سیستم هورمونی تولیدمثل اختلال ایجاد می‌کند، توسط پوست جذب می‌شود و درحالی‌که خود دارای قدرت جهش‌زایی در سلول‌ها نیست، سایر ترکیبات موجود را تبدیل به یک ماده جهش‌زا می­‌کند.

در اتحادیه اروپا این ماده به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین مواد برای موجودات آبزی برشمرده شده اما بااین‌حال فتالات هم‌چنان در بسیاری از عطرها نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. در صنعت، برای  ایجاد انعطاف در لوله‌های پلی وینیل کلرایدی[19] از این ماده استفاده می‌کنند.[20] در همه محصولات نام‌های تجاری AVON,Stee lauder,Johnson & Johnson,Loreal این ماده خطرناک وجود دارد. محصولات origins که امروزه یکی از محصولات پرفروش بازار است نیز از این قاعده مستثنا نیست.

5- آزادکننده‌های فرمالدئیدی[21]

مواد آزادکننده فرمالدئیدی به‌ عنوان نگه‌دارنده در بسیاری از مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. این ترکیبات به‌ آرامی فرمالدئید آزاد می­‌کنند و این گاز با استنشاق وارد بدن می‌شود. فرمالدئید به‌عنوان یک عامل سرطان‌زا شناخته‌شده است. هم‌چنین تحقیقات نشان داده که علاوه بر مسیر تنفسی، فرمالدئید از طریق پوست نیز امکان نفوذ در بدن را دارد. کاربرد صنعتی فرمالدئید در صنایع چوبی، برای تولید رزین است. کف‌پوش‌های وینیل و تمیزکننده‌های بهداشتی نیز حاوی فرمالدئید هستند.[22] ، [23]

6- پارابن­ها [24]

عمده‌ترین ماده مصرفی به‌ عنوان نگه‌دارنده در محصولات بهداشتی و آرایشی پارابن‌ها هستند. این ماده در عطرها نیز استفاده می‌شود اما چون معمولاً اجزای تشکیل‌دهنده عطرها در زمره  اسرار یک شرکت تولیدکننده به شمار می‌آید ، هیچ‌­گاه فرمول عطر و اجزای تشکیل‌دهنده آن را بر روی محصول درج نمی­‌شود و درنتیجه حضور پارابن در این محصول از دیده‌ها پنهان می­‌ماند. 90-75 درصد از مواد آرایشی و بهداشتی حتی در سطح پایین حاوی پارابن هستند. پارابن به‌ راحتی از طریق پوست به داخل بدن نفوذ پیدا می‌کند. کمیسیون اروپایی اختلالات هورمون‌های درون‌ریز، پارابن را به‌عنوان اولین اولویت در لیست مواد مداخله‌گر در تنظیمات هورمونی طبقه‌بندی کرده است. پارابن می‌تواند مانند استروژن عمل کند و در جایگاه استروژن قرار بگیرد.

هم‌چنین پارابن می‌تواند در سیستم هورمونی مردانه نیز ایجاد اختلال کرده و تولیدمثل مردان را دچار مشکل کند. متیل پارابن در ترکیب با اشعه فرابنفش بتا سبب پیری زودرس پوست می‌شود و به دنبال آن جهش در سلول‌های پوست را به وجود می‌آورد که منجر به سرطان پوست می‌شود. باید در مصرف محصولات شرکت‌های Johnson & Johnson Loreal,AVON احتیاط کرد زیرا آنان هنوز از انواع پارابن در  محصولات خود استفاده قابل توجهی می‌کنند پارابن به‌طور طبیعی در برخی میوه­‌ها مانند توت‌فرنگی، هویج و پیاز وجود دارد؛ اما نوع صنعتی آن‌که در مواد بهداشتی و آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از مواد نفتی تهیه می‌شود. پارابن زمانی که از طریق خوراکی وارد بدن شود به سیستم سوخت‌وساز بدن راه پیدا می‌کند و خاصیت استروژنی آن کم می­‌شود. این در حالی است که جذب نوع صنعتی آن از طریق پوست، اجازه ورود این ماده به چرخه سوخت‌وساز را نمی­‌دهد و به طور مستقیم وارد ارگان‌ها می­‌شود.

طبق آمار­های به‌دست‌آمده، به‌طور متوسط 50 میلی‌گرم پارابن در روز از طریق لوازم‌آرایشی وارد بدن خانم‌ها می‌شود. پارابن در غشای سرطانی برداشته‌شده از فرد مبتلابه سرطان سینه نیز دیده‌شده است. مصرف پارابن در لوازم‌آرایشی ساخت اروپا محدودیت دارد اما در کانادا هیچ‌گونه محدودیتی در مصرف این ماده در فرآیند تولید مواد بهداشتی و آرایشی وجود ندارد. ازجمله پارابن‌ها می­‌توان به متیل پارابن، بوتیل پارابن و پروپیل پارابن اشاره کرد.[25] [26] [27]

7- پرفیوم[28]

این کلمه، بر روی مواد آرایشی و بهداشتی نشان‌دهنده مجموعه‌ای از اسانس‌ها و مواد معطر است. در بعضی از مواد تولیدی که روی آن‌ها برچسب فاقد اسانس[29] دیده می‌شود از اسانس‌های پوشش داده شده با سایر مواد استفاده‌شده است. این اسانس‌ها در شوینده‌های خانگی و صنعتی نیز دیده می‌شوند. گاهی اسانس‌ها به‌تنهایی نه سمی هستند و نه آلرژی‌زا؛ اما زمانی که با سایر اجزا ترکیب می‌شوند از خود ویژگی‌های جدیدی بروز می‌دهند. این اسانس‌ها را می­‌توان عامل مسمومیت‌های عصبی و سرطان‌ها دانست.[30]

8- ترکیبات پلی‌اتیلن گلیکول[31]

در بسیاری از مواد آرایشی و بهداشتی به‌عنوان نگه‌دارنده، حجم دهنده و نرم‌کننده استفاده می‌شود. پایه پلی‌اتیلن گلیکول از مواد نفتی است و در صنعت داروسازی به‌عنوان روان کننده مصرف می­‌شود. پلی‌اتیلن گلیکول به‌عنوان عامل جهش‌زا شناخته‌شده و اگر از طریق زخم وارد بدن شود، التهابات شدیدی در محل ایجاد می‌کند.

در فرآیند تولید این ماده در کارخانه احتمال آلوده شدن با اتیلن اکساید[32] و 1،4-دی اکسان[33] وجود دارد. آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، اتیلن اکساید و 1،4-دی اکسان را به‌عنوان مواد سرطان‌زا معرفی کرده است. علاوه‌بر این، این دو ماده بر روی سیستم عصبی نیز تأثیر می‌گذارند. این دو ماده در طبیعت تجزیه نشده و در 46 مورد از 100 مورد از لوازم‌آرایشیِ مورد آزمایش، به‌عنوان آلودگی یافت شده‌اند. پلی‌اتیلن گلیکول به‌عنوان کمک‌کننده در جذب بیشتر ماده آرایشی در پوست و ثبات آن در مواد آرایشی و بهداشتی مصرف می‌شود که این خود یک زنگ خطر است.[34] شرکت Johnson & Johnson هنوز از این ماده در تولید محصولات خود استفاده می‌کند.

9- پترولاتوم[35]

پترولاتوم به‌عنوان ماده‌ای ژل‌مانند با پایه معدنی جهت حفظ رطوبت محصولات بر روی پوست و مو در تهیه لوازم بهداشتی مصرف می­‌شود. در فرآورده‌های مربوط به مو، سبب بروز خاصیت نرم‌ و درخشان‌کنندگی محصول می‌شود. احتمال آلودگی این ماده در فرایند تولید کارخانه‌ای توسط هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای ­[36] انتظار می­‌رود. هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای به‌عنوان آلودگی، در زمره مواد سرطان‌زا محسوب می‌شود.[37] [38]

10- ترکیباتی که به سیلوگزان[39] منتهی می‌شوند:

ترکیبات سیلیکونی در مواد آرایشی و بهداشتی در نرم‌کننده و مرطوب‌کننده‌ها استفاده می‌شود .مصرف پزشکی این ماده در ایمپلنت‌های درمانی نیز است. تحقیقات، تأثیر این ماده را در اختلال سیستم هورمونی و سیستم ایمنی نشان­ می‌‌دهد.[40]

11- سدیم لارث سولفات[41]

از این ماده جهت تهیه مواد به‌صورت کف و فوم بیشتر در شامپوها و ژل‌ها استفاده می­شود. احتمال آلودگی این ترکیب با اتیلن اکساید و 1،4- دی اکسان در فرآیند تولید کارخانه‌ای آن نیز مانند پلی‌اتیلن گلیکول وجود دارد. (رجوع شود به توضیحات پلی‌اتیلن گلیکول، شماره 8) [42]

12- تریکلوزان[43]

تریکلوزان به‌عنوان یک ماده آنتی‌باکتریال در شوینده‌ها، تمیزکننده­‌ها و دئودرانت­‌ها استفاده می‌شود و با این ویژگی خاص خود، به‌عنوان ضدعفونی‌کننده در شستشوی زخم‌های بیمارستانی نیز کاربرد دارد. اتحادیه اروپا تداخل این ماده با هورمون‌های بدن را تأیید کرده است و از آن به‌عنوان عامل التهابی شدید در شستشوی زخم‌های بیمارستانی نام می­‌برد. در عین آنتی‌باکتریال بودن این ماده، نگرانیِ ناشی از ایجاد گونه‌های مقاوم باکتری‌ها، در مصرف بیش‌از حد این ماده نیز وجود دارد.[44] [45] به رغم اثبات خطرات ناشی از مصرف این ترکیبات هنوز شرکت‌های Loreal,AVON,REVLON در محصولات خود از این ترکیب استفاده می‌کنند.

همان‌طور که اشاره شد ترکیباتی که در مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند هریک به‌نوبه‌ی خود عامل ایجاد آسم، آلرژی، بیماری‌های خودایمن و سرطان­‌ها هستند؛ اما جالب است بدانیم نه‌تنها کشورهای اروپایی بلکه سازمان غذا و داروی آمریکا، مواد آرایشی و بهداشتی تولیدشده را مورد آزمایش‌های زیستی قرار نمی‌دهند و تأثیر این نوع ترکیبات را روی موجودات زنده بررسی نمی­‌کنند؛ زیرا از نظر این گروه، این مواد نه جزء غذا به‌حساب می‌آیند و نه جزء داروها[46] [47] اگرچه این شرکت‌ها ازنظر اخلاقی موظف به بررسی مواد تولید شده هستند اما مسئله‌ای که راه فراری برای شرکت‌های تولید­کننده بازکرده، تصویب قانون منع آزمایش لوازم بهداشتی و آرایشی بر روی حیوانات بوده است.

بنابراین دیگر نه‌تنها هیچ قانون اجباری برای آزمایش محصولات وجود نخواهد داشت که انجام آزمایش‌­ها بر روی نمونه حیوانی نیز ممنوع شده و راه‌حل دیگری نیز برای انجام آزمایش‌ها پیشنهاد نشده است. با این تفاصیل محصولات نهایی تولیدشده در این شرکت‌ها، تحت نظارت هیچ مرجعی قرار نخواهند داشت.[48] [49] باید دانست که ایران بعد از عربستان یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای­ مصرف‌کننده لوازم‌آرایشی و بهداشتی به شمار می‌آید و رتبه هفتم جهانی در مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی را دارد. نرخ واردات محصولات آرایشی و بهداشتی در ایران بیش از 60 درصد گزارش‌شده است که 80 درصد از این میزان واردات از مبادی غیرقانونی و قاچاق وارد کشور می‌شوند.[50] [51]

از طرفی محصولات واردشده نیز به 3 دسته تقسیم می‌شوند:

از طرفی، عده‌ای نیز برای تبلیغ و فروش بیشتر کالای خود از لفظ ارگانیک استفاده می‌کنند درحالی‌ که هنوز تعریف استانداردی برای ارگانیک بودن یک محصول ارائه نشده است. [52] به‌طور مثال 97 درصد یک محصول شیمیایی است و فقط 3 درصد آن حاوی عصاره خیار است. آیا این محصول جزء محصولات ارگانیک به‌حساب می‌آید که در تبلیغات آن لفظ ارگانیک استفاده می­‌شود؟

با این تفاصیل آیا قرار دادن پوست به‌عنوان عضو مهمی که دارای گیرنده‌های اصلی بدن و تنظیم‌کننده دمای بدن است و به‌ عنوان اولین سد دفاعی در برابر عوامل میکروبی نقش ایفا می‌کند، در معرض این نوع عوامل شیمیایی پرخطر کار عاقلانه‌ای است؟ آیا هدفی جز به‌دست آوردن سودهای کلان برای شرکت‌های تولیدکننده این محصولات قابل‌تصور است؟ آیا نباید با همه این توضیحات، خواستار تغییر روند در تولید و واردات محصولات آرایشی و بهداشتی باشیم و خود را با خودکفایی در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی داخلی و نظارت در تولید این محصولات، در داخل کشور غنی کنیم؟

مقالات مرتبط: 

* راز کثیف صنعت زیبایی

* رسانه و دختران

* چهره‌ها و اندام‌هاي غير واقعي: آيا بايد حقيقت عكس‌هاي دست‌كاري شده دنياي مد را افشا كرد؟

* اعتيادبه زيبايي؟! چگونه دل مشغولي نسبت به ظاهرم، زندگي‌ام را تباه كرد؟

* زیبایی اندام و تروریسم نرم ورزشی

* صنعت سقط جنین درخدمت تجارت لوازم آرایشی و محصولات خوراکی

* چگونه فرهنگ بیمار ما دختران را وا می دارد فکر کنند، برای دوست داشته شدن باید زیبا و خوش اندام باشند ؟

* چگونه یک مصرف کننده هوشمند و فهیم محصولات بهداشتی و آرایشی باشیم؟