بسم الله الرّحمن الرّحیم

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین

آیا ماهی غذای سلامتی است؟!

توصیه به جایگزینی گوشت های سفید - و به ویژه گوشت ماهی- به جای گوشت های قرمز، از شاه بیت های علم تغذیه نوین است. به دلیل اصرار فوق العاده و تبلیغات فراگیر متولیان بهداشت کشور در مورد مصرف ماهی، بر آن شدیم که با نگاهی به منابع طب سنّتی ایران و احادیث شریف اهل بیت عصمت و طهارت«علیهم السّلام» این نظریه را به نقد بکشیم تا ببینیم که آیا این توصیه، قرین به صحّت هست یا خیر؟

طبع گوشت ماهی

طبيعت ماهی، سرد و تر است. ماهی های دريا و آب شور، سردی و تری كمتری دارند و  بعضي نسبت به بعضي گرم‌تر می‌باشند. ماهي نمك سود از هر نوع که باشد گرم و مایل به خشکی است و ماهی نمک سود کهنه، گرم و خشک می‌باشد.

روش انتخاب ماهی مناسب برای مصرف

الف - اندازه و خصوصیات ظاهری

1- بهتر است اندازه ماهی در بزرگي و كوچكي، متوسط باشد.

2- ماهی هایی که حرکت سریع و فلس زیاد دارند، گوشت مناسب تری دارند.

3- گوشت ماهی نباید زیاد سفت باشد. بهترين حالت آن است كه گوشت ماهی تازه صید شده را بتوان با دست از هم جدا نمود. البته ماهی هایی که گوشت بسیار سستی هم دارند چندان مناسب نیستند.

اگر مجبور به استفاده از ماهی های سفت گوشت باشیم بهتر است انواع ریزتر(ریزتر از متوسط و نه بسیار ریز) را انتخاب کنیم و در ماهی های بسیار سست گوشت، انواع درشت تر را(درشت تر از حدّ متوسّط و نه بسیار درشت).

4- ماهی نباید گوشت ليز یا پرچرب و یا به عکس، گوشت بسیار خشکی داشته باشد.

5- استخوان آن درشت باشد امّا پُرخار(پُر تیس) نباشد.

6- تازه باشد: یعنی در همان روز مصرف صید شده باشد چراکه گوشت ماهی لطیف است و سریعاً دچار فساد می‌گردد.

7-  بوی بدی ندهد: منظور از این شرط، بوی عادی ماهی است؛ به این معنی که ماهی هایی که خیلی بوی ناخوشایندی دارند و زیادی بوی ماهی می دهند!! برای مصرف، مناسب نیستند. طبیعتا بوی بد ناشی از تازه نبودن ماهی و فساد آن، اجتناب قطعی از مصرف را لازم می کند. درواقع، ماهی خوب آن است که بوی بدی نداشته باشد، چه بوی بد ذاتی و چه بوی بد عرضی و ناشی از ماندگی و فساد.

8- ماهی هایی که طبعا زود فاسد می شوند برای مصرف مناسب نیستند.

ب- خوبى و بدى ماهي ها بر اساس محيط زيست

ماهی های آب شیرین

- زیستگاه های های مناسب: زیستگاه ماهی آب شیرین، باید دارای آب صاف و جاری باشد. آبگيرهاى سنگى، آب هايى كه بر ريگزار جارى هستند و آبگيرهاي شيرين، به شرط عدم آلودگی های زیست محیطی، ماهی های خوبی پرورش می دهند.

- زیستگاه های نامناسب: آبگيرهایى که گل سیاهی دارند؛ مرداب ها و آب های راکد و ایستا؛ آب هاى بيابانى و زمين هاى پست؛ درياچه‏ هايى كه چشمه در آنها نجوشد و رودخانه ای به آنها نریزد؛ رویشگاه گیاهان نامناسب؛ آب بيشه‏ ها؛ آبهاى متعفّن و کثیف؛ قنات ها، گودال ها و چشمه هاى كوچك مکان هایی هستند که نباید از ماهی های آنها استفاده کرد.

ماهي هاى دريايى

عموما خوب هستند و گوشتی لطيف دارند. در این میان، ماهی های سواحل سنگی در اولویت هستند. البته این دیدگاه بدون درنظر گرفتن آلودگی های زیست محیطی فعلی دریاها و دریاچه هاست.

ماهی های مهاجر

ماهي هايى كه از دريا به سوى رودخانه‏ ها راهى مى ‏شوند، مثل قزل آلاهای غیرپرورشی، چون بر ضد مجراى آب در حركتند و بسيار باله مى ‏زنند، گوشت مفيدتری دارند.

ج- گزينش ماهى نسبت به خوراكى كه از آن تغذيه مى ‏كنند

ماهي هايى كه از ريشه گياهان خوب و مناسب مى‏ خورند بهتر از ماهي هايى هستند كه از ريشه گياهان بد يا از آت‏ و آشغال هایی كه مردم در آب مى ‏ريزند تغذيه مى ‏نمايند. چيزهايى كه مردم در آب ها مى‏ ريزند حتى اگر مواد خوبی باشد باز براى پرورش ماهى مناسب نيستند.

نکات مربوط به روش آماده سازی و طبخ

- گوشت دم و اطراف باله‌های ماهی به سبب حرکت زیاد آن نواحی لطيف‌تر است. گوشت اطراف ناف و پهلوی ماهی غليظ تر است.

- بهترین روش طبخ ماهي، كباب کردن روی آتش است كه برای معده سبك‌تر از بريان کردن در روغن می‌باشد. در منابع طبّ سنّتی بر این نکته تاکید شده که روش طبخ، در نتیجه حاصل از خوردن ماهی بسیار تاثیرگزار است. حالت هایی غیر از کباب کردن ازجمله خوردن ماهی نمک سود یا دودی، ماهی سرخ کرده و ... به ویژه در صورت تکرار  مصرف، باعث تولید اخلاط فاسد و بیماری های گوناگون می شوند. البته در برخی منابع، مصرف شوربای ماهی از کباب کردن آن هم مفیدتر دانسته شده است.

نکته: خواباندن ماهی در آرد، قبل از سرخ کردن آن، اوضاع را بدتر خواهد کرد:

«آنچه در آرد ملتوت كرده بروغن بريان نموده باشند تشنكي بسيار آورد و دير از معده بكذرد...»[1]

- افراد سردمزاج باید ماهی را با ادویه گرم(مثل هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، فلفل، زیره، خردل، آویشن، گلپر، سیر، پیاز و ...) میل کنند. این افراد اگر بر سرخ کردن ماهی اصرار دارند، بهتر است با شعله بسیار کم، آن را در روغن گاو(=روغن پاک= روغن زرد= روغن حیوانی= روغن کرمانشاهی) بریان کنند.

- مصرف ماهی با سردی هایی مانند سماق، آبغوره، سرکه و آبلیمو، تنها برای افراد بسیار گرم مزاج بلااشکال است. در این میان، سرکه بر سایر موارد ارجح است.

- هضم ماهی برای عموم مردم – به جز صاحبان معده های گرم و قوی- سخت است و لذا باید بعد از مصرف آن از گرمی هایی مانند خرما یا عسل یا گوارنده های گرم(مثل سیاهدانه، زنیان، آویشن، گل قند و ...) استفاده کرد. طبیعتا مصرف سردی ها و غذاهای دیرهضم دیگر همراه ماهی(مانند انواع پلو، ماست، سالاد، نوشابه، دوغ، انواع ژله ها، دسرهای سنگین و ...) کار هضم ماهی را بر معده، سخت تر و ضرر ماهی خوردن را افزون می کند.

- هرگز نباید ماهی پخته(به ویژه سرخ شده) را برای مصرف در وعده های بعدی نگه داشت:

«ماهي تازه را كه بريان نمايند و بكذارند تا سرد كردد خصوص كه يك شب بران بكذرد و يا زياده و در جاى نمناك مانده باشد ردى و سمي(می شود).»[2]

«كسى كش ماهى بريان شده سرد     كه روزى دو بر آن گشته، ازو خورد

مگر كان زهر گردد در تنِ او     بلا آرَدْشْ ماهى خوردنِ او

از و ضيق النّفس گر بادِ قولنج     بيفزايد بود او را از آن رنج‏»[3]

توجه داشته باشید که یخچال، می تواند مصداق «محیط نمناک» باشد که طبق نظر فوق می تواند زیان این ماهی شب مانده را بیشتر هم بکند.

- آشاميدن آب بعد از مصرف ماهی و همچنین مصرف ماهی همراه با شير، تخم‌مرغ و یا گوشت سایر حيوانات، بسیار زیان‌آور است و موجب بیماری‌های مزمن می‌گردد:

- « و آشاميدن آب بسيار بعد از ان بغايت مضر به حدى كه كويا آن را زنده و خود را مرده كردانيدن است و باعث امراض مزمنه است ... جمع آن(ماهی) با شير و يا بيضه مرغ و يا گوشت خصوص حيوانات برى بسيار مضر و محدث امراض مزمنه(است).»[4]

- امام رضا علیه السّلام: «وَ احْذَرْ ... أَنْ تَجْمَعَ بَيْنَ الْبَيْضِ وَ السَّمَكِ فِي الْمَعِدَةِ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ فَإِنَّهُمَا مَتَى اجْتَمَعَا فِي جَوْفِ الْإِنْسَانِ وُلِّدَ عَلَيْهِ النِّقْرِسُ وَ الْقُولَنْجُ وَ الْبَوَاسِيرُ وَ وَجَعُ الْأَضْرَاسِ: بپرهیز كه... تخم‏ مرغ و ماهى را هم‏زمان در معده گِرد آورى؛ چه، هر گاه اين دو با هم در درون انسان جمع شوند، نقرس، قولنج، بواسير و بیماری دندان بر او عارض می شود.»[5] 

متاسفانه خواباندن ماهی در تخم مرغ برای طبخ و مصرف آب و سایر مایعات با انواع غذاها – به ویژه همراه ماهی که خودش تشنگی می آورد- از عادات غلط بسیاری از ما ایرانی هاست.

- بعد از خوردن غذاهای سرد مزاج و ازجمله ماهی، شستشوی بدن با آب سرد(مثل دوش گرفتن با آب سرد یا رفتن به استخر و ...) ممنوع است چراکه جمع سرمای داخلی ناشی از مصرف ماهی و سرمای بیرونی ناشی از آب سرد، بدن را مستعد سکته مغزی می کند:

- امام رضا علیه السّلام:«الاغتِسالُ بِالماءِ البارِدِ بَعدَ أكلِ السَّمَكِ يورِثُ الفالِجَ: شستشو با آب سرد پس از خوردن ماهی، فلج را به دنبال دارد.»[6] 

- خوابیدن، بلافاصله بعد از مصرف غذاها کار صحیحی نیست و این ممنوعیت در غذاهای سرد مانند ماهی شدیدتر است. خوابیدن پس از خوردن ماهی، باعث نقص و فساد هضم و تولید بلغم غیرطبیعی می شود. خواب نیز اتّفاقی است که سرمای بدن را افزون می کند و جمع شدن سرمای ماهی و سرمای خواب، می تواند بیماری های ناشی از سوء مزاج سرد مانند فلج(سکته مغزی) را تحریک کند:

- امام جعفر صادق علیه السّلام:« مَنْ بَاتَ وَ فِي جَوْفِهِ سَمَكٌ لَمْ يُتْبِعْهُ بِتَمَرَاتٍ أَوْ عَسَلٍ لَمْ يَزَلْ عِرْقُ الْفَالِجِ يَضْرِبُ عَلَيْهِ حَتَّى يُصْبِحَ: هرکه بخوابد و در شکمش ماهی باشد، بدون آن که پس از خوردنش خرما یا عسل خورده باشد؛ تا صبح، رگ فلجش خواهد جنبید.».[7] 

لذا ضرورت دارد تا اوّلا بعد از خوردن ماهی، گرمی هایی مانند عسل یا خرما مصرف شود و درثانی، تا هضم کامل معدی آن، از خوابیدن اجتناب کرد. بسته به نوع طبخ ماهی و قوت هاضمه شخص، حداقل فاصله بین خوردن ماهی تا خوابیدن، 2 تا 3 ساعت است.

فواید مصرف

کباب ماهي تازه، اگر با رعایت شرایط فوق الذّکر، مورد مصرف افراد گرم مزاج که دارای معده گرم و قوی هستند قرار گیرد دارای منافع زیادی است از جمله:

- سريع‌‌الهضم  است.

- تولید اخلاط صالح می کند.

- رطوبت بخش و چاق‌کننده بدن است و لذا برای چاق شدن افراد دارای مزاج گرم و خشک مناسب است.

- تولید‌ مني را افزایش می دهد.

- شیر را زیاد می کند.

- میل جنسی و قدرت نعوظ را قوّت می بخشد.

- بیماری های ناشی از گرمی زیاد مانند زردی، برخی انواع سرفه ها، اسهال های صفراوی و ... را درمان می کند.

مضرات مصرف

- ماهى تازه، بلغم آبكى به وجود می آورد؛ اعصاب را سست می کند و تنها با معده ه‏ایى سازگار است كه بسيار گرم باشد.

- خوردن ماهى سرخ كرده سبب مشکلاتی برای چشم مى‏ شود:

- امام باقر عليه السلام:« إنَّ هذَا السَّمَكَ لَرَدي‏ءٌ لِغِشاوَةِ العَينِ: ماهى براى پرده چشم، بد است.»[9] 

- امام كاظم عليه السلام: «السَّمَكُ الطَرِيُّ يُذيبُ شَحمَ العَينَينِ: [پيوسته خوردنِ‏] ماهى تازه، پيهِ چشمان را ذوب مى‏ كند.»[10]

- گوشت ماهي برای این گونه افراد بسیار زیان‌آور است:

- صاحبان مزاج سرد و تر(افراد بلغمی) به ویژه اگر چاق باشند.

- تر دِماغان مثل کسانی که دچار ضعف حافظه و فراموشی هستند، افراد دچار آلزایمر، افسردگی و ....

- کسانی که معده بلغمی  و سردی دارند و دچار نفخ، قراقر شکم، سوء هاضمه، ترش کردن و ... هستند.

- افرادی که دچار بیماری های بلغمی و سرد هستند( انواع بیماری های روماتیسمی، انواع قولنج گوارشی، لک و پیس و ...)

- کسانی که دچار بیماری هایی هستند که اخلاط غلیظ و فاسد آنها را تشدید می کنند( بسیاری از بیماری های پوستی، انواع آسم و تنگی نفس، انواع آلرژی و ...)

- افراد دچار بواسیر: ماهی، و به ویژه ماهی شور و نمک سود، به دلیل تولید اخلاط غلیظ، از غذاهایی است که در ایجاد یا تشدید بواسیر دخالت دارد:

- « و اين علت(بواسیر) اندر هواى تَر و شهرهاى تَركه هواى آن تيز و عفن باشد و طعام ايشان شير و خرما و ماهى و ميوه‏ى بسيار بود بسيارتر افتد.»[11]

- مداومت در خوردن ماهي، در مناطقی که عادت به خوردن آن نیست؛ سبب ضعف معده و موجب برص(لک و پیس) و استسقاء(آب آوردن شکم یا بدن) می‌شود. بنابراین، مداومت بر خوردن ماهی، جز در مناطق شمالی و جنوبی ایران و برخی مناطق مجاور دریاچه ها و رودخانه های حاوی ماهی، ممنوع است.

ماهی نمک سود

ماهى‏ هاى نمك‏ سود ارزش خوردن ندارند و در طب قدیم، بیشتر استفاده دارویی داشته اند. خوردن ماهى نمك‏ سود براى انسان به خصوص در سالمندى زيان‏بار است، و به ويژه اگر بعد از حجامت يا فصد و زالودرمانى مصرف شود؛ مى‏ تواند بيمارى برص(لك و پيس) را به دنبال داشته باشد:

«وَ أَكْلُ الْمُلُوحَةِ وَ اللُّحْمَانِ الْمَمْلُوحَةِ وَ أَكْلُ السَّمَكِ الْمَمْلُوحِ بَعْدَ الْحِجَامَةِ وَ الْفَصْدِ لِلْعُرُوقِ يُوَلِّدَانِ الْبَهَقَ وَ الْجَرَبَ‏: و خوردن غذاهاى شور، گوشتها و ماهی نمك سود، بعد از حجامت و فصد موجب بهق و جرب مي گردد.»[12]

ماهی دودی

مصرف ماهی دودی، به عنوان یک عامل سرطانزا شناخته می شود.

اشتباهات ما در مصرف ماهی

- مصرف زیاد ماهی در تمام مناطق کشور، تمام سنین و تمام مزاج ها به توصیه متولیان بهداشتی.

- تصور غلط در مورد جایگزینی ماهی به جای گوشت قرمز: گوشت قرمز و به ویژه گوشت گوسفند، دارای خواصی است که هیچ گوشت دیگری جایگزین آن نمی شود و مصرف معتدل و متناسب آن، تقریبا برای تمام افراد، لازم است.

- تصور غلط در مورد سودمندی ماهی برای افراد مسن: با توجه به این که در سنین بالا، بدن دچار غلبه سردی ذاتی و رطوبت غریبه می شود، مصرف ماهی می تواند بیشترین آثار زیانبار را برای این گروه داشته باشد و بیماری های شایع این دوران- مثل انواع روماتیسم ها و مشکلات استخوانی- عضلانی، آلزایمر و فراموشی، افسردگی و ...- را تشدید کند.

- تصور غلط در مورد سودمندی ماهی برای بیماران مبتلا به فشار خون، دیابت، چربی خون و بیماران قلبی: در صورتی که شخص گرم مزاج با رعایت شرایط فوق الذکر، ماهی مصرف کند فوایدی برای درمان این بیماری ها حاصل او خواهد شد و مثلا یک فرد دموی گرم مزاج که خون غلیظی دارد با مصرف کباب ماهی تازه همراه با کمی سرکه، خونش رقیق تر، حرارت بدنش کمتر و عروقش بازتر خواهد شد امّا در سایر افراد و به ویژه در صورت عدم رعایت شرایط آماده سازی- که معمولا هم همین گونه است- آن چه که بر جای می ماند، تولید خون غلیظ و اخلاط فاسد است که بیماری های فوق را تشدید می کند. جالب این که طبع سرد و رطوبتی ماهی، دشمن تمام عیار قلبی است که عضلاتش دچار ضعف و نارسایی شده اند و آن را فسرده تر و ضعیف تر خواهد کرد.

تصور غلط در مورد تاثیر مثبت ماهی بر حافظه و قدرت یادگیری: اگرچه ادّعا می شود که ماهی، غذای مغز است، امّا واقعیت این است که چیزی که سردی و رطوبت مغز را افزون کند، حافظه را ضعیف می کند. در جوانی با مزاج گرم و خشک که به دلیل اغتشاش و پرش فکری دچار مشکل یادگیری است، ماهی می تواند کمک کننده باشد اما در سایر افراد، مصرف ماهی باعث ضعف حافظه است.

- تصور غلط در مورد مناسب بودن ماهی برای افراد چاق

ماهی چاق می کند یا لاغر؟ احادیث شریف، عموما بر لاغرکننده بودن ماهی تاکید دارند:

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلّم:« أكلُ السَّمَكِ، يَذهَبُ بِالجَسَدِ: [پيوسته‏] خوردن ماهى، بدن را از ميان مى ‏برد.» [13]

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلّم:« إدمانُ أكلِ السَّمَكِ الطَّرِيِّ، يُذيبُ اللَّحمَ: پيوسته خوردن ماهى تازه، گوشت را ذوب مى‏ كند. »[14]

- امیرالمؤمنین، علی، علیه السّلام:«‏ السَّمَكُ الطَّرِيُّ يُذِيبُ اللَّحْمَ‏: ماهی تازه، گوشت را آب می کند.»[15] 

- امام على عليه السلام:« لا تُدمِنوا أكلَ السَّمَكِ؛ فَإِنَّهُ يُذيبُ الجَسَدَ: به خوردن ماهى، مداومت مكنيد؛ زيرا  تن را ذوب مى ‏كند.» [16]

- امام صادق عليه السلام:« ثَلاثَةٌ يُسمِنَّ و ثَلاثَةٌ يَهزِلنَ: ... و أمَّا الَّتي يَهزِلنَ: فَإِدمانُ أكلِ البَيضِ وَ السَّمَكِ وَ الطَّلعِ: سه چيز، چاق‏ كننده ‏اند و سه چيز، لاغركننده: ... و امّا آن سه چيز كه لاغر مى ‏كنند، عبارت‏ اند از: اعتياد به خوردنِ تخم‏ مرغ و ماهى و شكوفه خرما.» [17]

- امام صادق عليه السلام:« أكلُ الحيتانِ يُذيبُ الجِسمَ: [پيوسته‏] خوردن ماهى، بدن را ذوب مى‏ كند.» [18]

- امام كاظم عليه السلام: «السَّمَكُ الطَّرِيُّ يُذيبُ الجَسَدَ: ماهی تازه، جسم را آب می کند.»[19]

این نکته در تحقیقات طبی جدید هم مورد تاکید است اما چنان که در بالا اشاره شد، طب سنّتی، ماهی را مسمّن(چاق کننده) بدن می داند. برای حلّ این تناقض ظاهری باید توجه داشت:

آن چه که در احادیث مورد اشاره قرار گرفته است، لاغری مطلوب در برابر فربهی نامطلوب نیست بلکه استفاده از عباراتی مانند «گوشت را ذوب می کند» و «بدن را از ميان مى ‏برد» نشان می دهد که لاغری مذکور، نوعی لاغری بیمارگونه و به عبارتی همان سوختن و آب شدن بدن است. طبیعتا در این جا نیز، باید توجه داشت که چه کسی، چه مقدار و چگونه ماهی را مصرف می کند تا بتوان قضاوت صحیحی درباره نتیجه طبّی حاصله داشت.

- مصرف ماهی غیر تازه، ماهی یخ زده، ماهی های دودی، ماهی های کنسروی: مواد غذایی یخ زده و فریزیری، به عنوان یکی از سرطانزاهای مهم در زندگی امروزه شناخته می شوند. وجود روغن و نمک زیاد، انواع مواد نگهدارنده و به ویژه بنزوات سدیم، ماهی های کنسروی را نیز به یک دشمن مهم سلامتی و یک سرطانزای قهّار بدل کرده است.

- مصرف ماهی شب مانده.

- مصرف ماهی به صورت سرخ کرده یا سوخاری.

- خواباندن ماهی در آرد یا تخم مرغ.

- خوردن ماهی در آخر شب و خوابیدن بعد از آن.

- خوردن آب، نوشابه و یا سایر مایعات به دنبال تشنگی ناشی از مصرف ماهی.

- مصرف سردی ها و غذاهای دیرهضم به همراه ماهی: انواع پلو، ماست، سالاد، نوشابه، دوغ، انواع ژله ها، دسرهای سنگین و ...

- عدم رعایت شرعیات در مصرف ماهی ازجمله رواج مصرف ماهی های بدون فلس.

- مصرف ماهی های پرورشی: چنان که در سطور فوق گذشت، هر قدر باله زدن ماهی بیشتر و جریان های آب در محیط زندگی او شدیدتر باشد، گوشت او کیفیت بهتری خواهد داشت در حالی که ماهی های پرورشی در محیطی بخور و بخواب!! زندگی می کنند و لذا گوشتشان کیفیت ماهی های آزاد را نخواهد داشت. متاسفانه موادی که در پرورش و تغذیه این ماهی ها هم استفاده می شود معمولا مواد خوبی نیستند و اقتصاد تولید، بسیاری از تولیدکنندگان رابه سمت استفاده از مواد ارزان تر اما بی کیفیت سوق می دهد. استفاده از داروها و مواد ضدعفونی کننده، انواع کنجاله ها، پودر خون و استخوان و ... طبیعتا نمی توانند منجر به تولید گوشت باکیفیت شوند.

مروری بر سایر احادیث

بعضی احادیث شریف، در خلال بحث های فوق، مورد اشاره قرار گرفتند و در این قسمت به برخی دیگر می پردازیم:

- امام صادق عليه السلام می فرمایند: «كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا أكَلَ السَّمَكَ قالَ: اللّهُمَ بارِك لَنا فيهِ، و أبدِلنا بِهِ خَيرا مِنهُ: پيامبر خدا، چون ماهى مى‏ خوردند، مى‏ فرمودند: (خداوندا! براى ما در اين بركت قرار بده و بهتر از اين را برايمان جايگزين ساز)».[20]

- از توصیه های برخی احادیث در مورد مصارف خاصّ ماهی برمی آید که یکی از بهترین موارد مصرف آن، برای درمان غلبه خون یا صفراست؛ مساله ای که در سطور فوق نیز مورد تاکید قرار گرفت:

- «به نقل از محمّد بن يحيى: يكى از شيعيان به امام عسكرى عليه السلام نامه نوشت و از خون و صفرا به وى اظهار ناراحتى كرد و نوشت: چون حجامت مى ‏كنم، صفرا به جوش مى ‏آيد و چون حجامت را به تأخير مى افكنم، خون، مرا زيان مى ‏رساند. چاره را در چه مى ‏بينى؟

امام نوشت: « احْتَجِمْ وَ كُلْ عَلَى أَثَرِ الْحِجَامَةِ سَمَكاً طَرِيّاً كَبَاباً :حجامت كن و در پىِ حجامت، ماهىِ تازه كباب‏ شده بخور».

اين پرسش را ديگر بار تكرار كردم. ایشان نوشتند: « احْتَجِمْ وَ كُلْ عَلَى أَثَرِ الْحِجَامَةِ سَمَكاً طَرِيّاً كَبَاباً بِمَاءٍ وَ مِلْحٍ: حجامت كن و در پِى حجامت، ماهىِ تازه كباب‏ شده همراه با آب و نمك بخور».

اين كار را عيناً انجام دادم و از آن پس، هماره در عافيت بودم و آن، خوراك من شده بود.»[21] 

- در محاسن: به سندش از معتّب می گوید كه أبو الحسن عليه السّلام روزی به من فرمود:« يَا مُعَتِّبُ‏ اطْلُبْ لَنَا حِيتَاناً طَرِيَّةً فَإِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَحْتَجِمَ: اى معتب براى ما ماهي  تازه پیدا کن که  مي خواهم حجامت كنم.»؛ پیدا کردم و آوردم؛ فرمودند:« يَا مُعَتِّبُ سَكْبِجْ لِي شَطْرَهَا وَ اشْوِ لِي شَطْرَهَا: اى معتب نيمش را شوربا كن و نيمش را بريان.» و آن حضرت از آن، چاشت و شام خورد.[22]

باز هم تاکید می کنیم که این گونه تجویز یا مصرف ماهی از سوی امام معصوم؛ علیه السّلام؛ مربوط به شخص خاص، بیماری خاص یا شرایط خاص است ولذا نه منافاتی با بحث های سابق دارد و نه قابل تجویز عمومی است مگر آن که به تشخیص پزشک حاذق، شرایطی مشابه، وجود داشته باشد.

- امام كاظم عليه السلام فرموده اند:« عَلَيكُم بِالسَّمَكِ؛ فَإِنَّكَ إن أكَلتَهُ بِغَيرِ خُبزٍ أجزَأَكَ، و إن أكَلتَهُ بِخُبزٍ أمرَأَك: بر شما باد ماهى. اگر آن را بدون نان خوردى، بسنده‏ ات مى ‏كند و اگر با نان خوردى، گوارايت مى ‏افتد.» ‏[23]

- امام على عليه السلام: «أقِلّوا مِن أكلِ الحيتانِ؛ فَإِنَّها تُذيبُ البَدَنَ، و تُكثِرُ البَلغَمَ، و تُغَلِّظُ النَّفسَ: كمتر ماهى بخوريد؛ چرا كه بدن را ذوب مى ‏كند، بلغم را افزون مى‏ سازد و نَفَس را سنگين مى‏ نمايد.» [24]

حدیث فوق به این شکل هم نقل شده است که:« أقِلّوا مِن أكلِ السَّمَكِ؛ فَإِنَّ لَحمَهُ يُذبِلُ البَدَنَ، و يُكثِرُ البَلغَمَ، و يُغَلِّظُ النَّفسَ: كمتر ماهى بخوريد؛ چرا كه گوشتش بدن را نحيف مى‏ كند، بلغم را افزون مى‏ سازد و نَفَس را سنگين مى ‏نمايد. »[25]

- امام على عليه السلام: «إيّاكُم و أكلَ السَّمَكِ؛ فَإِنَّ السَّمَكَ يُسِلُّ الجِسمَ: ازخوردن ماهى، حذر كنيد؛ چرا كه ماهى، بدن را به سل، گرفتار مى ‏سازد.» [26]

جمع بندی: از مجموع روایات وارد شده از اهل بیت علیهم السلام، برمی آید که خوردن ماهی، با رعایت شرایط شخص مصرف کننده و شرایط پخت و آماده سازی، به صورت محدود و با پرهیز از عادت به خوردن آن، مورد تایید است اما در صورت عدم رعایت این شرایط و به ویژه در صورت تداوم مصرف، می تواند آثار بسیار زیانباری داشته باشد. در مجموع، ماهی، خوراکی مورد سفارش ویژه ای در احادیث نیست بلکه عوارض نامطلوب مصرف آن، بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است.

گل بود به سبزه نیز آراسته شد؛

چکیده برخی تحقیقات و مقالات غربی درباره مصرف ماهی

مصرف ماهی همیشه هم مفید نیست

(www.darmangaronline.com ؛  چهاردهم اسفند۱۳۸۵)

اگرچه امروزه دانشمندان و نتايج تحقيقاتشان  بر مصرف بيشتر ماهي‌ها به جاي ساير گوشت‌ها تاكيد مي‌كنند، و آن را براي سلامت بدن مفيد مي‌دانند، نتيجه تحقيقي كه به تازگي در آمريكا منتشر شده نشان مي‌دهد كه مصرف برخي از انواع ماهي مانند ماهي تن به دليل اين‌كه حاوي جيوه است، احتمال بروز برخي از بيماري‌ها مانند سرطان را افزايش مي‌دهد. گزارشي كه در آمريكا منتشر شده است براي بسياري ديگر از نقاط دنيا نيز صدق مي‌كند.

جيوه در مقايسه با يد و فسفر كه از تركيبات مورد نياز بدن هستند، از عناصر سنگيني است كه براي بدن مضراست و جزو مواد سمي به شمار مي‌آيد. اين عنصر با آنزيم‌هاي دروني بدن تركيب و مانع از عمل آنها مي‌شود. تجمع جيوه در بدن منجر به اختلالات شنوايي، لرزش عضلات، بروز بي‌حسي عمومي و برهم خوردن متابوليسم دروني مي‌شود. از همه مهمتر اينكه جيوه عملكرد سيستم عصبي را مختل مي‌كند و به رشد بافت مغزي آسيب جدي مي‌رساند. نكته‌اي كه به خصوص در مورد كودكان و زنان باردار بايد به آن توجه كرد.

ماهی، دیگر غذای سلامتی نیست!

(هوپ فردوسیان ، سوزان لوین؛ www.Projo.com ؛ به نقل از: ماهنامه سیاحت غرب، شماره 50)

امروزه ما در برابر مصرف ماهی با یک دروغ شاخدار روبه‌رو هستیم و متاسفانه تعدادی از مصرف‌کنندگان، این دروغ را بدون هیچ‌گونه تردیدی پذیرفته‌اند؛ اما ما به عنوان یک پزشک و یک متخصص تغذیه، عمیقاً نسبت به تلاش‌های این صنعت بدبین هستیم. البته از بیماری‌های قلبی می‌توان به وسیله انتخاب صحیح مواد غذایی جلوگیری نمود، اما مطمئناً ماهی را دیگر نمی‌توان یک انتخاب مناسب در این زمینه دانست. چرا که امروزه سطح بالایی از متیل جیوه، ارگانوکلرین‌ها، پلی کلرین‌ها، و سایر مواد سمی زیست‌محیطی در بدن ماهی‌ها وجود دارد.

 امروزه تاثیرهای زیانبار این مواد سمی بر سیستم عصبی انسان‌ها، سیستم ایمنی بدن، سلامت قلبی، استحکام استخوان‌ها و دستگاه‌های تناسلی و باروری زنان، کاملاً محرز گردیده است. در حقیقت، هم اینک ماهی منبع اصلی ورود جیوه به بدن‌ شهروندان آمریکایی به شمار می‌رود.

 در یک پژوهش جدید، مشخص گردیده که مصرف ماهی در میان زنان باردار، می‌تواند ریسک تولد نوزادان نارس را افزایش دهد. اخیراً نیز انجمن مطالعات بارداری و سلامت جامعه (POCH)، با همکاری پژوهشگران دانشگاه‌های «‌هاروارد» و «میشیگان»، در مطالعه‌ای مشترک اعلام نموده‌اند که سطح جیوه موجود در موهای مادرانی که ماهی مصرف می‌کنند، به صورتی معنادار بیشتر بوده است.

 مدافعان مصرف ماهی معتقدند که خوردن آن برای سلامت عضله‌های قلبی مفید است؛ چرا که تعدادی از گونه‌های ماهی، حاوی اسید چرب امگا 3 بوده که می‌تواند از بدن فرد در برابر بیماری‌های قلبی محافظت نماید. اما بدن ماهی به گونه‌ای شگفت‌آور حاوی مقادیر زیادی کلسترول و روغن‌های اشباع شده مسدودکننده سرخرگ‌های بدن است که این مواد در مجموع، 15 تا 30 % روغن ماهی را تشکیل می‌دهند. باید خاطرنشان کرد که در تعدادی از گونه‌های ماهی، سطح کلسترول موجود، بیش از یک استیک هم وزن است. چرا که تنها بخشی از روغن بدن ماهی حاوی امگا 3 است و بقیه آن، تنها شامل اسیدهای اشباع شده می‌باشد.

 بدین ترتیب این سوال مهم به وجود می‌آید که چرا ما نباید از مصرف ماهی اجتناب کنیم و امگا 3 مورد نیاز بدن خویش را از طریق مصرف گردو و یا سایر منابع گیاهی سلامت بخش تامین نماییم که فاقد کلسترول و متیل جیوه هستند؟

 همچنین این امر کاملاً سنجیده و حساب شده است که هیچ منفعت مهم و قابل ذکری در مصرف یک رژیم حاوی مقادیر زیاد امگا 3 وجود ندارد. در یک مطالعه که اخیراً در ژورنال پزشکی انگلستان منتشر گردیده، اعلام شده است که هیچ دلیل و مدرک محکمی در جهت حمایت از این ادعا که خوردن ماهی‌های چرب به بهبود سلامت قلب منجر می‌شود، وجود ندارد. در واقع، نتایج این مقاله پژوهشی نشان می‌دهد که مصرف چربی‌های امگا 3 تاثیر روشنی بر سلامت قلب و یا زنده ماندن ندارد.

 در پایان باید خاطرنشان نمود که صنعت شیلات خواهان فروش بیشتر ماهی به مصرف‌کنندگان است. اما مصرف‌کنندگان با شعور، پیش از برداشتن طعمه، دو بار فکر خواهند کرد!!

به خطر انداختن سلامت نوزادان برای فروش ماهی

(ندره کاواناگ؛ www.LATimes.com ؛ به نقل از: ماهنامه سیاحت غرب، شماره 56)

تلفیق یافته‌های علمی جهت‌دار با استراتژی‌های بازاریابی و تبلیغات، یکی از روش‌های پاسخ داده ابرشرکت‌های صنایع مختلف می‌باشد. هرچند گروه‌های علمی مستقل همواره در مورد صحت این پژوهش‌ها، شیوه نتیجه‌گیری و جمع‌آوری داده‌های آنها، سوال‌هایی بی‌پاسخ را مطرح می‌نمایند. در این شرایط که صنعت تبلیغات بر زندگی ما سلطه‌ای همه‌جانبه دارد، دانستن اخبار و اطلاعات صحیح و درست، برای آنان که خواهان انتخابی دقیق و سالم هستند، ضروری خواهد بود.

 چندی پیش یک گروه نوظهور آمریکایی که از حمایت‌های صنعت شیلات بهره می‌برد، تبلیغاتی را برای مصرف ماهی در دوران بارداری و یا زنان در آستانه بارداری پخش نمود که آنان را به مصرف ماهی بیشتر ترغیب می‌نمود و این در حالی است که به دلیل مواد شیمیایی مختلف نظیر جیوه و پرکلرایدها، سال‌هاست که سازمان‌های نظارتی، مادران را از مصرف ماهی زیاد منع می‌کنند.

 سال گذشته یک گروه از متخصصان دانش پزشکی و سلامت عمومی، تبلیغات هشداردهنده‌ای را در مجلات پرمخاطب آمریکایی به چاپ رساندند که در آن به مضرات مصرف ماهی‌های پرورشی برای مادران باردار و جنین‌هایشان، اشاره شده بود. به دنبال این اقدام، کمیسیون تجارت فدرال هم تصمیم گرفت که بر تبلیغات این صنایع، نظارت بیشتری اعمال کند.

 به هرحال، متوقف نمودن یک استراتژی بازاریابی قدرتمند به دلیل وجود منافع تجاری، کاری دشوار خواهد بود. مثلاً موسسه ملی شیلات که مهم ترین سازمان متولی تجارت صنعت شیلات می‌باشد، چندی پیش هزینه سفر اعضای انجمن مادران سالم – کودکان سالم را به همراه مبلغی معادل 1000 تا 1500 دلار پرداخت نمود تا آنان از مجموعه تاسیسات مربوط به تولید و فرآوری غذاهای دریایی بازدید کنند.

 به علاوه، براساس گزارش رادیوی ملی آمریکا، در جهت انتشار گزارش این سفر، 60/000 دلار از سوی موسسه ملی شیلات آمریکا به این انجمن پرداخت شده است. همچنین شبکه خبری «بلومبرگ» گزارش داده که این انجمن ملی، به عنوان کارگزار تبلیغاتی ابرشرکت «بورسون – مارتسلر» فعالیت می‌کند و یکی از مدیران این انجمن از کارکنان این ابرشرکت فعال در صنعت شیلات است.

 چنین واقعیت‌هایی مطمئناً در انعکاس واقعیت‌ها به مردم موثر خواهند بود. به علاوه ممکن است بسیاری از حقایق به دلیل چنین ارتباطاتی مخفی گردند. مثلاً داده‌های مربوط به مقاله‌ای که در سال جاری در نشریه پزشکی معتبر «لانست» در مورد خطرات مصرف ماهی انتشار یافت، در سال 1992 میلادی جمع‌آوری گردیده‌اند. 

بسته‌بندی دلخواهانه دانش با مهارت‌های بازاریابی جهت فروش بیشتر ماهی به زنان باردار و یا زنان در سنین حاملگی، تنها نشانگر عدم مسوولیت‌پذیری مدیران این ابرشرکت‌ها خواهد بود و این اتفاق، یکی از همان ترفندهای بازاریابی است که باید مشتریان آنها را به دور بیاندازند.

آیا تغییرات ژنتیکی فقط مختص گیاهان بوده؟

(http://imammahdi.ir)

جواب این سؤال منفی است. دانشمندان سعی نموده‌اند که برای افزایش محصولات تولیدی از حیوانات در آنها نیز تغییرات ژنتیکی انجام دهند. یک شرکت آمریکایی توانسته است ماهی‌های سالمون بسیار بزرگ و عضلانی تولید نماید که با سرعتی سه برابر یک ماهی سالمون معمولی رشد می‌کنند.

مضرات ماهی تیلاپیا

(http://www.coca.ir)

تحقیقات جدید نشان داده که مصرف ماهی تیلاپیا ممکن است به قلب آسیب بزند.

ماهی پرورشی تیلاپیلا یا تیلاپیا، ممکن است به علت سطح پایین اسید چرب امگا 3 و میزان بالای اسید چرب امگا6 به قلب شما آسیب بزند. تحقیقات جدید نشان داده‌اند که این ترکیب به ویژه برای بیمارانی که مشکلات قلبی، آرتروز، آسم و دیگر بیماری‌های مربوط به التهاب بیش از حد دارند، مضر است.

سخنگوی انجمن رژیم درمانی آمریکا در مورد توزیع‌کنندگان گفت: ایده کلی پرورش ماهی خوب است، ولی در این صنعت برای تغذیه ماهی از غذاهای ارزان استفاده می‌شود تا قیمت ماهی پایین نگه داشته شود و این مسئله تاثیر بدی روی کیفیت تغذیه‌ای ماهی می‌گذارد.

پی نوشت ها